Ежелгі шығыс елдерінде кітапты қолжазба түрінде көшіріп тарату дәстүр саналған. Бұрынғы өткен бабаларымыз мыңдаған мұраларды былғарыға, бұзау терісіне, қайыңның қабығына, алуан түрлі қағаздарға жазып, сақтап келгені тарихтан белгілі. Бұл жазбалар баспа ісі дамымай тұрған кезде ел-елге таратылып, халықтың сауатын ашуға, өткенінен мәліметтер алынуына септігін тигізген.
Сондай-ақ, қазақ халқында да өзінің жазба мәдениетінің қолжазба-мұраларын зерттеушілер, жинаушылар көп болған. Егер олар осы мұраларды дер кезінде жинамағанда, көптеген ойшылдардың еңбегі жоғалып кетуі де мүмкін еді.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің кітапханасында бірнеше ғасырлық жазба мұралар сақталған деген деректер бар. Алайда Кеңестік дәуірде тамыры дінмен байланысқан орындарды қараусыз қалған кезде немесе қасақана құрту кезінде мұндағы бай мұрамыз басқа орындарға көшіріліп, өртеліп, жоғалып, ұстағанның қолында кетті. Осындай кемшіліктің орнын халқымыздың ардақты ұлы Өзбекәлі Жәнібеков орнына қайта келтірді десек болады. Себебі, Өзбекәлі Жәнібековтің жанкешті еңбегінің арқасында 1978 жылы бабамыздың қасиетті кесенесі «Әзірет Сұлтан» музейі болып құрылды. Сол уақытта халықтың қолында сақталған барлық көне мұралармен қатар, жазба ескерткіштерді де жәдігер ретінде қайта жинақтау басталды. Халықтың қолдауымен 1977-78 ж.ж. көптеген жазба ескерткіштер жинақталды. Көпшілік ол кезде заттарды музейге сатпастан, шын ықыласпен, сый ретінде әкеліп тапсыратын.
«Әзірет Сұлтан» Ұлттық тарихи-мәдени музей-қорығы қор сақтау бөлімінің жазба ескерткіштері мен жәдігерлері бірнеше топқа бөлінеді. Соның ішінде құндысы, ең маңыздысы – қолжазбалар. Қолжазбалар саны — 158 дана. Бұл жазбаларға Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» кітабын, ол кісінің ізбасары болған Шейх Худайдад Таш-Мухаммед әл-Бухаридің 18 ғасырда жазылған «Бустан уль-Мухиббин» (Аллаға ғашықтардың бақшасы) кітабы, Фарид ад-Дин Мухаммад ибн Ибрахим Аттардың «Тазкиратуль аулия» (Әулиелердің жолы) кітабы және орама қағазға оралған насабнамалар, яғни қожалар әулетінің шежірелерін айтсақ болады. Қордағы қолжазбалардың көбісі — араб, парсы, шағатай (түркі) тілдерінде жазылған. Олардың бірі кітап түрінде жазылған, түптелген, мұқабалары бар. Ал кейбірі қалың дәптерге көшірілген. Ал енді бірі қойын дәптеріне (блокнот) жазылған. Қолжазбалардың сақталуына қарап, олардың қаншалықты көп қолданылғанын көруге болады. Бұл қолжазбалардың тақырыптары әртүрлі. Сақталулары да әр деңгейде.
Кітап қоймаларын сақтау, жоғалған қолжазбаларды, мұраларды табу өткен тарихымызды байыта түсетін кәделі де, қадірлі істің бірі екені анық. Ел арасында ондай мұралар әлі де көп, сандықтар түбінде ата мұрасы болып сақталып жатыр. Ата-бабаларымыз қолжазбаларды оқтауға немесе ақ матаға орап сандықта сақтап келген. Ұзақ жылдар бойы өз еңбектерін, насихаттарын, киелі істерін келесі ұрпаққа осылай жеткізген. Ондағы мақсат қолжазбаны шірітпей, сөздерін өшірмей, тоздырмай ұрпаққа жеткізу еді…
Сондай-ақ, «Әзірет Сұлтан» Ұлттық музей-қорығы қор бөлімінің жазба ескерткіштер тобында КК2322 номерлі «Жауапнама» сақталған. Бұл жәдігерді музей қорына 2003 жылы Түркістан қаласы, Сұлтанов көшесі, 215 үйдің тұрғыны К.Керімбеков өткізген.
Бұл жауапнама араб және түркі тілінде жазылған. Авторы белгісіз. Мұндай «Жауапнамалар» қайтыс болған адамның кебініне «О дүниедегі» сұралатын сұрақ-жауабы жеңіл болсын деген мақсатта кебініне орап көмілетін болған. Аталған «Жауапнамада» «Қабірде Мүңкір мен Нәкір (сұрақ-жауап алатын періштелер) сұрақ сұрағанда осы дұғалардың көмегі тиеді, кебінінің астына немесе көкірегінің үстіне қойса, қабір азабын көрмейді» деп жазылған.
«Жауапнаманың» жоғары жағына Кәлимаи шәһәдат, Пайғамбарымыз Мұхаммедке (с.а.у) салауат, қиямет күнінің күмәнсіз келетіндігі жөнінде аят, содай-ақ Раббым — Алла, дінім — Ислам, Пайғамбарымыз — Мұхаммед (с.а.у), момындар — бауырымыз, Құранның рахмет, нұр және жетекші, Меккенің — құбыла болғанына разымын, Мүңкір-Нәкір сұрағы, Сырат көпірі, есеп алу, мизан таразысы, Кітап, қиямет күні хақ» деп жазылған.
Оң жақтағы жоғарғы шеңберде пайғамбардан кейінгі алғашқы екі халифа — Әбубәкір Сыддық (р.а) және Омар ибн аль-Хаттабтың (р.а), ал төменгі шеңберде пайғамбардың немерелері Хасан және Хусейннің есімдері жазылған.
Ортадағы үлкен шеңберде Муһри шәриф (қасиетті шәриф) деп жазылған. Айналдыра «Лә хаулә уа ля қууата иллә биллахил ғалиил ғазим» (Мағынасы Алладан басқа қуатты және күшті болған Жаратушы жоқ) дұғасы, ішкі кіші шеңбердің жоғарғы бөлігінде — Бисмиллях Я Хаким (Дана, данышпан), Я Алла, Я Алла, Я Қадим, Я Алла, Я Саттар, Я Алла, Я Субхан түріндегі Алланың көркем есімдерінің бірнешеуі берілген.
Сол жақтағы жоғары шеңберде Мұхаммед (с.а.у) пайғамбарымыздан кейін халифалық еткен 3-ші және 4-ші халифалар — Осман (р.а) және Әли (р.а) есімдері, төменгі шеңберде Мұхаммед пайғамбардың анасы Әмина мен қызы Фатиманың есімдері жазылған.
«Лә хәулә уа лә қууатә иллә билләхиль ғалииль ғазим» (Мағынасы Алладан басқа қуатты және күшті болған жаратушы жоқ) «Я Уалиию Я Аллаһ, Я Уакилу Я Аллаһ, Я Жалилу Я Алла» дұғаларының жазбалары қағаз бетіне бірнеше жерге түсірілген. «Жауапнаманың» төменгі жағында әдетте тұмарларда өте көп жазылатын Қалам сүресінің 51 аяты жазылған.
Жанат Майлыбаева, қор сақтаушы.
