Айгуль Забирова, главный научный сотрудник КИСИ при Президенте РК, доктор социологических наук, профессор

Источники информации о событиях в Казахстане. В эпоху цифрового капитализма происходит не просто усложнение конфигурации медиа- и сетевого пространства, сетевое пространство активно вытесняет пространство массовых медиа. В такие времена важно научиться различать надежность информации в бесконечном потоке её источников. Действительно, многие из нас в получении новостей пользуются не только традиционными, институциональными каналами (телевидение, радио и печатная пресса) коммуникации – потребление таких неинституциональных источников новостей, как новостные сайты, социальные сети, мессенджеры, платформы подобные YouTube возрастает как снежный ком. И это кардинально новая привычка, привычка XXI века в отборе источников новостей.

Как население страны усваивает новости о событиях в Казахстане? Результаты опроса, проведенного по заказу КИСИ весной 2024 г. (выборка – 8000 респондентов), проливают некоторый свет на эту проблему. Больше всего в получении новостей казахстанцы используют Интернет (новостные, аналитические и официальные сайты) – 54,3% респондентов, второй источник по востребованности – социальные сети (Facebook, ВКонтакте, Instagram, Одноклассники) – 48,2%, и только третьим источником новостей идут телеканалы (43,8%). Популярными источниками выступают платформа YouTube (20,1%), 15,1% респондентов прибегают к таким мессенджерам, как WhatsApp, Telegram. Таким образом, подавляющее большинство казахстанцев получает новости с цифровых устройств, со смартфонов, планшетов или компьютеров.

Обращение к институциональным источникам новостей – телевидению (43,8% респондентов) и особенно к радио (4,1%) и печатной прессе (4,1%) – в стране значительно ниже в сравнении с цифровыми. Очевиден закат эры печатных новостей, закат «печатного капитализма» (Б. Андерсен), чьим источником дохода являлось книгопечатание, а позже и издание прессы на родных языках сообществ, посредством которых небольшие группы людей стали трансформироваться в нации с начала XIX века. Таким образом, печать на протяжении двух веков стала пространством коммуникации, где совершенно незнакомые люди могли понимать других через чтение печати, что давало им ощущение присутствия миллионов других людей в их особом языковом поле.

Демографические профили потребителей новостной информации. В целом в использовании обоих каналов коммуникации женщины, в незначительной степени, но все же активнее мужчин. Так, интернет-источниками пользуется 53,1% мужчин и 55,3% женщин; социальные сети выступают источником новостей для 44,7% мужчин и 51,1% женщин; печатные газеты и журналы читают 3,6% мужчин и 4,5% женщин, но радио слушают чаще мужчины – 5,3%, женщины – 3,2%.

Горожане, в сравнении с жителями сел, активнее в использовании интернета, социальных сетей, мессенджеров, YouTube. Сельчане (47,0%), в сравнении с горожанами (41,7%), чаще используют телевидение и печатную прессу. Самые активные потребители телевидения – население в возрасте 61 год и старше, они же чаще остальных возрастных групп используют печатную прессу. Чем выше уровень образования, тем чаще использование интернет-источников, нежели телевидения, социальные сети наиболее популярны для людей с высшим образованием. Свободные, не имеющие семей, респонденты чаще других используют социальные сети. Занятые, в отличие от незанятых (куда помимо безработных входят пенсионеры, студенты и домохозяйки), активнее как в использовании интернета (56,9% versus 47,7%), так и в использовании социальных сетей (51,2 versus 41,0% респондентов). По социально-экономическому статусу (самооценка покупательной способности), чем выше статус респондента, тем больше обращения к интернет-источникам и социальным сетям, но связей между статусом и использованием мессенджеров, потреблению YouTube и радио не наблюдается. По языкам заполнения анкеты, русскоязычные чаще используют интернет-источники (55,7%) нежели казахоязычные (52,2%), однако социальными сетями казахоязычные пользуются чаще чем русскоязычные (52,9% versus 45,0%).

В контексте доверия печатным и цифровым источникам информации отметим, что для печатной прессы характерны многолетняя традиция следования журналистской этике и репутации, редакции следуют профессиональным стандартам на предмет достоверности, прозрачности и ответственности. Тогда как в активе цифровых источников находятся скорость, актуальность, доступность, мультимедийность и поисковые возможности. Тем не менее важность критического отношения к информации подразумевает, что даже печатные источники требуют анализа.

Итак, сегодня мы наблюдаем появление нового способа коммуникации и формирование нового вида капитала – коммуникативного капитала (Дж. Дин), где еговласть над вниманием интернет-пользователей усиливается. Подобно тому как «печатный капитализм» имел своей обязательной целью получение прибыли за счет массовой реализации книгопечатной продукции на местных языках, так и коммуникативный капитализм посредством монетизации, капитализации сетевых инструментов создал возможности к появлению новых акторов, новых лиц в публичном пространстве. Всё это привело к формированию нового типа для Казахстана властных вертикалей – сетевых иерархий, где продюсеры сетевого контента (блогеры, журналисты) становятся новым элементом иерархий, усложняя и без того непростую конфигурацию властных ресурсов, капиталов и взаимодействий.

Айгүл Забирова, ҚСЗИ бас ғылыми қызметкері, әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор

Қазақстандағы оқиғалар туралы ақпараткөздері. Цифрлық капитализм дәуірінде медиа мен желілік кеңістіктің конфигурациясы күрделене түсуде, сонымен қатар желілік кеңістік дәстүрлі ақпарат құралдарын ығыстыруда. Осындай кездерде ағыл-тегіл ақпараттың сенімділігін анықтауды үйрену маңызды. Шынында да, көпшілігіміз жаңалықтарды алу үшін дәстүрлі, институционалдық байланыс арналарын (теледидар, радио және баспасөз) ғана емес, сонымен қатар жаңалықтар сайттары, әлеуметтік желілер, мессенджерлер және YouTube сияқты институционалдық емес жаңалықтар көздерін де пайдаланамыз. Бұл – XXI ғасырдың түбегейлі жаңа әдеті, яғни жаңалық көздерін таңдаудағы жаңа үрдіс.

Қазақстандағы оқиғалар туралы халық жаңалықтарды қалай қабылдайды? ҚСЗИ-дің тапсырысымен 2024 жылдың көктемінде жүргізілген сауалнама (іріктеме – 8000 респондент) бұл мәселеге біраз түсінік береді. Жаңалық алудың ең танымал көзі – интернет (жаңалық, талдамалық және ресми сайттар) – 54,3% респондент осы дереккөзді қолданады. Екінші ең танымал ақпарат көзі – әлеуметтік желілер (Facebook, ВКонтакте, Instagram, Одноклассники) – 48,2%. Ал үшінші орында – теледидар (43,8%). Сондай-ақ, YouTube платформасы да кеңінен қолданылады (20,1%), ал мессенджерлер (WhatsApp, Telegram) арқылы жаңалық алатындар 15,1%-ды құрайды. Осылайша, қазақстандықтардың басым көпшілігі жаңалықтарды цифрлық құрылғылар – смартфондар, планшеттер немесе компьютерлер арқылы алады.

Институционалдық жаңалық көздерін тұтыну деңгейі – теледидар (43,8% респондент), радио (4,1%) және баспасөз (4,1%) – цифрлық ақпарат көздерімен салыстырғанда әлдеқайда төмен. Баспа жаңалықтарының дәуірі аяқталып келеді, «баспа капитализмінің» (Б.Андерсен) құлдырауы айқын байқалады. Баспа өнімдерінен (кітаптар мен газеттер) пайда табуға негізделген бұл капитализм екі ғасыр бойы адамдарды біртұтас ұлт ретінде қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Баспа арқылы миллиондаған адамдар ортақ тілдік кеңістікте өзін біртұтас қауымдастықтың мүшесі ретінде сезінді.

Жаңалықтарды тұтынушылардың демографиялық профилі. Жалпы алғанда, әйелдер ақпарат көздерін пайдалануда ерлерге қарағанда белсендірек. Мысалы, интернет-ресурстарды ерлердің 53,1%-ы, ал әйелдердің 55,3%-ы қолданады. Әлеуметтік желілер жаңалық көзі ретінде ерлердің 44,7%-ы, ал әйелдердің 51,1%-ы үшін маңызды. Баспасөзді оқитын ерлер – 3,6%, ал әйелдер – 4,5%. Радионы, керісінше, ерлер көбірек тыңдайды – 5,3%, ал әйелдер – 3,2%.

Қалалықтар ауыл тұрғындарымен салыстырғанда интернет, әлеуметтік желілер, мессенджерлер және YouTube қолдануда белсендірек. Ал ауыл тұрғындары (47,0%) теледидар мен баспасөзді қала тұрғындарымен (41,7%) салыстырғанда жиірек қолданады. Теледидардың ең белсенді тұтынушылары – 61 жастан асқан азаматтар, олар баспасөзді де ең жиі пайдаланатын топқа жатады. Білім деңгейі жоғары болған сайын интернет-ресурстарды пайдалану жиілігі артады. Әлеуметтік желілерді ең белсенді қолданушылар – жоғары білімді азаматтар. Отбасылық жағдайы бойынша үйленбеген, тұрмысқа шықпаған азаматтар әлеуметтік желілерді жиірек пайдаланады. Жұмыс істейтін азаматтар жұмыс істемейтіндерге (оның ішінде зейнеткерлер, студенттер, үй шаруасындағы әйелдер де бар) қарағанда интернетті (56,9% қарсы 47,7%) және әлеуметтік желілерді (51,2% қарсы 41,0%) көбірек қолданады. Әлеуметтік-экономикалық мәртебесі жоғары респонденттер интернет-ресурстар мен әлеуметтік желілерді жиірек тұтынады. Алайда мәртебенің мессенджерлер, YouTube және радио қолдануға ықпалы байқалмайды. Тілдік ерекшелікке байланысты, орыс тілінде сауалнама толтырғандар (55,7%) қазақ тілінде сауалнама толтырғандарға (52,%) қарағанда интернет-ресурстарды көбірек қолданады, ал қазақ тілінде жауап бергендер әлеуметтік желілерді жиірек (52,9% қарсы 45,0%) тұтынады.

Баспа және цифрлық ақпарат көздеріне деген сенім деңгейін алатын болсақ, баспа басылымдары журналистік этиканы сақтау және кәсіби стандарттарға сәйкес ақпараттың шынайылығын, ашықтығы мен жауапкершілігін қамтамасыз ету дәстүрін қалыптастырды. Ал цифрлық ақпарат көздерінің негізгі артықшылықтары – жаңалықтардың жеделдігі, қолжетімділігі, мультимедиялық мүмкіндіктері және іздеу жүйелерінің қолайлылығы. Дегенмен, ақпараттың қандай көзі болмасын, оны сыни тұрғыдан бағалау қажет, өйткені баспа материалдары да талдауды талап етеді.

Қорытындылай келе, біз коммуникацияның жаңа түрінің және жаңа капитал түрінің – коммуникациялық капиталдың (Дж. Дин) қалыптасуын бақылап отырмыз. «Баспа капитализмі» қалай жергілікті тілдерде баспа өнімдерін сату арқылы пайда табуды көздеген болса, дәл солай коммуникациялық капитализм де желілік құралдарды монетизациялау және капиталдандыру арқылы жаңа ықпал ету алаңын қалыптастыруда. Бұл үрдіс Қазақстанда жаңа билік иерархияларын – желілік иерархияларды тудырды, онда желілік контент жасаушылар (блогерлер, журналистер) жаңа билік құрылымдарының элементіне айналып, билік ресурстары мен коммуникация кеңістігінің күрделі құрылымына қосылды.

Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Түркістан облысы бойынша департаменті қызметінің басым бағыттарының бірі мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бағалауды және мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру болып табылады.

Жоғарыдағы көрсетілген міндетті орындау мақсатында және Бәйдібек ауданының тұрғындарының арызы негізінде, аталған шағымдарды жан-жақты, объективті және толық қарау мақсатында тиісті мемлекеттік органға жоспардан тыс тексеру жүргізілді.

____________________________________________________________________

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2020 жылғы
1 қазандағы № 301 бұйрығымен бекітілген «Сауда-саттықты (аукциондарды) өткізуді талап етпейтін мемлекет меншігіндегі жер учаскелеріне құқықтарды алу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет қағидасына сәйкес, мемлекеттік қызмет көрсету нәтижесі – жер учаскесіне құқық беру туралы шешімі не мемлекеттік қызметті көрсетуден уәжді бас тарту.

____________________________________________________________________

Анықталғандай, қызмет алушылармен «Е-лицензия» порталы арқылы «Саяжай құрылысы үшін» жер учаскесіне құқық алу үшін тиісті мекемеге өтініш берілген.

Бұл рете, Қағида талаптарында көрсетілгендей, жер комиссиясы қорытындысының бір данасын өтініш иелеріне жіберу қажет.

Сонымен қатар, Қағида да мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тарту үшін негіздер көрсетілген.

Алайда, қызмет беруші тарапынан аталған өтініштерге жер комиссиясының қорытындысы жолданбай, өтініштерге негізсіз бас тартылғаны  анықталды.

Жүргізілген тексеру нәтижесінің қорытындысы бойынша Департамент тарапынан тиісті түсіндірме жұмыстары жүргізіліп, бұзушылықтарды жою және алдағы уақытта болдырмау туралы ұсыныс енгізілді.

Нәтижесінде, қызмет алушымен аталған мемлекеттік қызметті алу үшін қайта өтініш беріліп, Департаменттің ықпалымен 2025 жылғы 10 қаңтарда қызмет нәтижесі жер комиссия отырысының оң қорытындысы ұсынылды.

Осылайша, қызмет алушылардың бұзылған құқығы толықтай қалпына келтірілді.

Абылайхан Дағыстанұлы НАУРЫЗБАЕВ

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Түркістан облысы бойынша департаментінің басшысы,

Әдеп жөніндегі кеңес төрағасы

Мемлекет басшысы жақында өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында туризмді дамытудың және шетелдік қонақтар үшін қолайлы жағдай жасаудың стратегиялық маңыздылығын атап өтті. Ішкі істер министрлігі елге келетін туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді жалғастыруда. Енді әрбір шетелдік қонаққа елге кірген бойда, сондай-ақ шекара бақылауынан өткен кезде электрондық көп тілді SafeTravel.kz порталына нұсқайтын QR-коды бар арнайы карточка беріледі. Порталда туристердің Қазақстанда қауіпсіз жүріп-тұруына қажетті ақпарат пен ұсынымдар, сондай-ақ пайдалы мобильді қосымшаларды жүктеуге сілтемелер көрсетілген.

QR-коды бар алғашқы карточкалар елорданың халықаралық әуежайында шетелдік қонақтарға тапсырыла бастады. SafeTravel.kz-те: Полициямен жедел байланыс орнатуға арналған “102” мобильді қосымшасы, оның ішінде “SOS” функциясы; Көші-қон заңнамасын сақтау жөніндегі жадынама; Танымал қосымшаларға сілтеме мен жүрген қаланың картасы; Ресми такси мен онлайн-қызметтердің тізімі; Байланыс операторлары мен олардың ресми сайттарына сілтеме; Түрлі оқиғалар бойынша әрекет ету алгоритмдері; Жедел жәрдем, өрт сөндіру мен құтқару сияқты басқа да шұғыл қызметтердің байланыс нөмірлері қолжетімді. Жүйе туристердің қауіпсіздігіне ғана емес, сонымен қатар шетелдік инвестициялар үшін қолайлы әрі тиімді орын ретінде Қазақстанға деген сенімді арттыруға бағытталған.

Ақпарат көзі Polisia.kz сайтында: https://polisia.kz/qazaqstan-iim-turister-ushin-qauipsizdik-zhujesin-engizedi-arbir-sheteldik-qonaqqa-qr-kody-bar-kartochka/

Облыс аумағында жүргізілген рейдтік іс-шаралар барысында 2024 жылдың өзінде мұнай өнімдерін заңсыз тасымалдаудың 567 дерегі анықталып, 32 370 литр дизель отыны мен 6 008 литр бензин тәркіленді. Мемлекетке келтірілген шығынды өтеу мақсатында 46 миллион теңгеден астам айыппұл салынды. Бұл туралы Түркістан облысы бойынша Экономикалық тергеп тексеру департаментінің өкілі Аманбай Сабыр БАҚ өкілдерімен өткен брифингте мәлімдеді.

«Аталған жұмыстар Премьер-Министрдің Бірінші орынбасары Роман Склярдың тапсырмасы негізінде жүзеге асырылып отыр. Түркістан облысының әкімдігі жанынан құрылған арнайы жұмысшы топ көлеңкелі нарыққа тосқауыл қою мақсатында жүйелі түрде тексеру жүргізуде. Оның құрамына кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасы, полиция департаменті, мемлекеттік кірістер департаменті, қаржы мониторингі агенттігі, көлік инспекциясы, табиғи монополияларды реттеу комитеті және жергілікті атқарушы органдар кіреді» – деп толықтырды Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің Түркістан облысы бойынша департаменті басшысының орынбасары Данабек Махатов.

Сонымен қатар, қазіргі таңда Түркістан облысында 380 жанармай құю бекеті және 9 мұнай базасы заңды негізде жұмыс істеп тұр. АИ-92, АИ-95 және дизель отыны еркін сатылуда және өңірде мұнай өнімдеріне тапшылық тіркелмегенін жеткізді Түркістан облысы кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасы басшысының орынбасары

Дүкеннен тауар алған адам тұтынушы болып есептеледі. Ал тұтынушының өз құқықтары барын бірі білсе, бірі білмейді. Сондықтан тұтынушы өзіне ұнамай қалған немесе сапасы нашар тауарды, оған төлеген ақшасын қалай қайтара алатынына тоқталайық.

Тауарды қайтарған немесе айырбастаған уақытта ең маңызды екі нәрсе бар:

тауарлық немесе фискалды түбіртектің болуы;

тауарды сатып алған күннен бастап 14 күнде қайтару.

Егер тауарда ақау болмай, тұтынушыға оның түсі немесе функционалы ұнамаса, сатушы сатып алушыға тауарды айырбастап немесе ақшасын қайтарып беруге міндетті. Сондай-ақ айырбастайтын тауар болмаса, сатушы күнтізбелік он күнде айырбастап беруіне болады.

Ақшаны қайтару уақыты тауар құнын қалай төлегеніңізге байланысты. Қолма-қол ақшамен төлесеңіз, тауар ақшасы бірден кассада қайтарылады. Картамен төлеген жағдайда, қаражат белгілі бір уақыттан соң қайта картаңызға түседі. Осы орайда, ескеретін жайт – қайтаратын тауардың қолданылмаған болуы.

Бірақ қайтаруға жатпайтын тауарлар да болады. Олар: дәрі-дәрмектер, шұлық бұйымдары, іш киімдер, метражбен сатылатын тауарлар, өсімдіктер мен жануарлар, ұялы телефондар.

Есте сақтаңыз!

Әсіресе қымбат тауарды сатып алған уақытта өзіңізді тауармен бірге сол дүкенде суретке түсіргеніңіз жөн. Себебі дүкенде суретке түсуге тыйым салынбайды. Ал сіз сол сурет арқылы түбіртекті жоғалтқан немесе түбіртек берілмеген жағдайда дүкеннен тауар алғаныңызды дәлелдей аласыз.

Сақтық үшін сатып алған тауар түбіртегін, қаптамасын және құжатын кепілдік немесе пайдалану мерзімі аяқталғанша сақтаған абзал.

Егер тұтынушы ретінде құқығыңыз бұзылған жағдайда Түркістан қаласы, Жаңа қала шағын ауданы, 32-көше, 16-ғимарат, А-блок, 4-қабат, 427-бөлме, Түркістан облысы бойынша сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментіне жүгіне аласыз.

Бүгінгі нарық заманында сапасыз тауарды қайтарып беру немесе ауыстырып алу мәселелері әлі де болса өзектілігін жоймаған. Күнделікті күйбең тіршілікте қарапайым тұтынушының құқығына нұқсан келтіретін жайттармен жиі кездесіп жатамыз. Сараң саудагерлер «Тұтынушылар құқығын қорғау туралы» заңды елеместен, себепсіз салдарға сүйеніп, тиісті ақшаны қайтаруға асықпайды. «Тауар қайтарылмайды немесе ауыстырылмайды» деген хабарламаларды кейбір сауда нүктелерінен көруге болады. Алайда, аңқау тұтынушы ақпараттың заңды күші жоқ екенін білмейді. Тауардың қай жерде, базарда, арзан немесе қымбат дүкенде сатылғанына қарамастан, тұтынушы құқығын қорғайтын арнайы заңның барын естен шығармаған жөн.

Қазақстан Республикасының «Тұтынушылар құқығын қорғау туралы» (әрі қарай – Заң) заңның  15-бабында  тұтынушылардың тиісті емес сападағы тауарды айырбастау немесе қайтарып беру құқықтары аталып көрсетілген. Қысқаша атап өтсек;

Тиісті емес сападағы тауар сатылған тұтынушы, егер сатушы (дайындаушы) оған тауардағы кемшіліктер жөнінде айтпаса, өз таңдауы бойынша:

1) сатып алу бағасын мөлшерлес кемітуді;

2) тауардың кемшіліктерін өтеусіз жоюды талап етуге құқылы;

Тиісті емес сападағы тауарды сатушы оның дайындаушысы болып табылмаған жағдайда, осы тармақтың 2), 4) және 5) тармақшаларында көрсетілген талаптар сатып алушының таңдауы бойынша сатушыға не дайындаушыға қойылуы мүмкін;

3) тауардағы кемшіліктерді жоюға жұмсаған өз шығыстарын өтеуді;

4) соған ұқсас маркалы (модельді, артикулді) тауарға ауыстыруды;

5) сатып алу бағасын тиісінше қайта есептей отырып, басқа маркалы (моделді, артикулді) сондай тауарға ауыстыруды;

6) шартты бұзуды және тауар үшін төленген ақшалай соманы қайтаруды талап етуге құқылы. Осы тармақтың бірінші бөлігінің 1)-6) тармақшаларында көрсетілген талапты таңдауына қарамастан, келтірілген залалды өтету құқығы тұтынушыға тиесілі болады.

Заңның осы бабы бойынша мысал келтіріп кетсек. 2024 жылдың 9 сәуір күні Кентау қаласындағы  авто бөлшектер базарынан қала тұрғыны 65000 теңге 2 дана аккумулятор алған, алайда ол аккумулятор жарамсыз болып шыққан. Заңның 15-бабын қолдана отырып, департаменттің көмегімен 11 сәуір күні тауарды қайтарып беріп, қаржысын қайтарып алды.

Сапасы сәйкес келмейтін тауарларды айырбастау «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңның 30-бабына сәйкес жүзеге асырылады. Сатушы (дайындаушы) жарамдылық мерзімі өткен соң сатылған, техникалық регламенттерде, стандарттау жөніндегі құжаттарда белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін, оның ішінде зияткерлік меншік құқықтары бұзыла отырып шығарылған тауарды оның пайдаланылғанына, тауарлық түрінің, тұтынушылық қасиеттерінің, пломбаларының, заттаңбаларының сақталуына-сақталмауына қарамастан, тауар сатып алынған күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде ауыстыруды немесе сатып алынған тауар үшін ақшалай соманы тұтынушыға қайтара отырып, қайтаруды қамтамасыз етуге міндетті.

Тұтынушы тауардың кемшіліктерін тапқан және оны ауыстыру туралы талап қойған жағдайда, сатушы (дайындаушы) оны дереу ауыстыруға, ал сатушыға (дайындаушыға) тауардың сапасын қосымша тексеру (сараптама жасау) қажет болған кезде – тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік отыз күн ішінде ауыстыруға міндетті.

Егерде өз құқығыңыздың бұзылғанын байқасаңыз, дүкен сөрелерінде тауар бағасы жазылмаған фактілерді анықтасаңыз немесе әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бағасының өсуі байқалса, я болмаса сапасыз қызмет алсаңыз Сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментіне сол кәсіпкерге қатысты арыз-шағым білдірсеңіз болады. Ол үшін «жедел желі» нөмірлеріне (+7771 322 8282, +7700 606 0071, +7775 224 5616, +7707 347 3876), сондай-ақ электронды және жазбаша өтініштерді департаменттің мекенжайына (Түркістан қаласы, Жаңа қала мөлтек ауданы, 32 көше, 16 ғимарат, А корпусы, 427 кабинет),  «Е-otinish» ақпараттық жүйесі арқылы жіберуге болады.

Әр адам априори тауарлар мен қызметтердің тұтынушысы болып табылады. Өмірінің ішінде ол көптеген сатып алулар жасайды, және көбінесе олардың бәрі әрдайым сәтті бола бермейді. Біреу сатушыға батыл барып, сапасыз өнімді сатып алған жағдайда бұзылған құқықтарды қалпына келтіруді талап етеді. Ал кейбіреулері жай араласпағанды жөн көреді, өйткені олар көбінесе өз құқықтарын білмейді.

Тауар-ақша қатынастары шеңберінде көптеген «ыңғайсыз» жағдайлар бар. Әдетте, дүкендер мен супермаркеттерде олар ақаулы тауарларды оңай ауыстырады немесе ақшасын қайтарады: жыртылған сүт қорабы, сапасыз немесе мерзімі өтіп кеткен өнімдер және т.б. Олар киім-кешектер немесе аяқ киімдер сіздің талғамыңыз бен стиліңізге сәйкес келмесе, ақшасын толық қайтарып береді. Мұндай жағдайда ең маңыздысы – сізде тауардық немесе фискалды түбіртек болу қажет және қайтаруды 14 күннен кешіктірмеу керек.

Қазақстандық заңнамаға сәйкес, азаматтар тауарларға ақшаны қайтаруға немесе өнім тиісті сапада болса да айырбастауға құқылы. Әдетте, бұл азық-түлік емес өнімдерде болады, егер сізге түсі, өлшемі немесе стилі сәйкес келмесе. Сонымен қатар, сатып алынған өнімді пайдалануға үлгермегеніңіз және сатып алу фактісі бойынша құжаттарды сақтағаныңыз маңызды болып табылады. Бұл ереже дәрі-дәрмектерге, шұлықтарға, іш киімдерге, метрлік тауарларға, өсімдіктер мен жануарларға, ұялы байланыс абоненттік құрылғыларына қолданылмайды.
Егер сатушыда (өндірушіде) сұраныс ұсынылған кезде ауыстыру үшін қажетті тауарлар болмаса, ауыстыру осындай талап туындаған күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде жүргізілуі керек.

Сараптаманың егжей-тегжейіне жеке тоқталған жөн. Қайтарылған тауарлардың сапасын қосымша тексерудің құнын сатушы төлейді. Егер тауарларға осындай сараптама жүргізу нәтижесінде тауарларда ақаулар жоқ екендігі немесе тұтынушыға тауарларды бергеннен кейін пайдаланудың, сақтаудың немесе үшінші тұлғалардың іс-әрекеттерінің немесе форс-мажорлық жағдайлардың белгіленген ережелерін бұзу салдарынан туындағаны анықталса, тұтынушы сатушыға сараптама жүргізу шығындарын, сондай-ақ оны өткізуге байланысты шығындарды,жүк тасымалдау шығындарын өтеуге міндетті.
Тұтынушы тауардың сапасын бақылауға және сараптамаға жеке өзі немесе өзінің өкілі арқылы қатысуға, сондай-ақ тауарларды өз есебінен сараптамадан өткізуге құқылы.

Өнімді немесе қосалқы бұйымды ауыстыру кезінде кепілдік мерзімі, егер ол келісімшартта өзгеше көзделмесе, оны тұтынушыға берген күннен бастап қайта есептеледі.
Бұзылған, ақаулы өнімді қайтару немесе айырбастау ережелері жеңілдікті немесе өнімді жөндеуге төлем төлеуді болжайды. Ерекшеліктері келесі болып табылады: ақаулары сатып алу кезінде жарияланған және тауарлар жеңілдікпен сатылған кезде немесе сатып алушының өзі пайдалану ережелерін бұзған жағдайларда.

Сатып алу туралы және сауда мекемесінде болу жайлы сурет түсірсеңіз жақсы болар еді. Есіңізде болсын, дүкендерде суретке түсіруге тыйым салынбайды. Егер чек жоғалып кетсе немесе берілмесе, бұл сізге үлкен көмек болады. Жоғалған чек, әрине, қайтару мен айырбастауда қиындық тудырады. Кейбір жағдайларда жарамдылық мерзімін дәлелдеу немесе кепілдік мерзімін дәл белгілеу маңызды болып табылады. Чек болмаған кезде мұны істеу өте қиын.
Сатып алушы жарамдылық мерзімі немесе кепілдігі әлі де жалғасатын өнім бұзылған жағдайда оның ақаулары туралы мәлімдеуге құқылы екенін білуіңіз керек. Сондықтан кепілдік талонын әрдайым сақтау қаншалықты маңызды екендігі түсінікті. Кепілдеме болмаған және шығарылған күні белгісіз жағдайларда қайтару сатып алынған күннен бастап екі жыл ішінде жүзеге асырылады. Ерекшеліктері сатушылармен жеке талқыланады және ол келісімдерде қарастырылған. Жарамдылық мерзімі аяқталғаннан кейін, екі жылдан аз уақыт өткен соң, тауарлар қайтарылуға жатады. Бірақ сіз өнімнің зақымдануы сатып алудан бұрын болғанын дәлелдеуіңіз керек.

Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, фискалды немесе тауарлық түбіртектің шешуші рөлі туралы, осы сауда нүктесінде сатып алу туралы фотосуретті жасау жайлы тағы бір рет еске салу ғана қалады. Сіздің құқығыңызды қорғау үшін кепілдеме немесе мерзім аяқталғанға дейін түбіртектерді және сатып алуға байланысты барлық құжаттарды сақтағаныңыз жөн. Сонда сіздің ісіңізді дәлелдеу және ақшаны қайтару немесе өнімді айырбастау оңай болады.

Егер сатушы ақшаны қайтарудан бас тартса, азаматтар тұтынушылардың құқықтарының бұзылғандығы туралы Түркістан облысы бойынша сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменттің +7 771 322 8282, + 7 700 606 0071, + 7 775 224 5616 жедел желі телефондар арқылы хабарласуға болады. Сондай-ақ, электронды және жазбаша өтініштерді Департаменттің мекенжайына «e-Gov.kz», «е-otinish» ақпараттық жүйелері, «Қазпошта» АҚ арқылы немесе қолма-қол жолдауға болады.
Департамент қызметкерлері азаматтарды қабылдауды Түркістан облысы, Түркістан қаласы, Жаңа қала м/а, 32 көше, 16 ғимарат, корпус А 427 кабинет мекенжай бойынша жүргізеді.

Қазіргі әлемде тұтынушылардың құқықтары барған сайын өзекті бола түсуде. Әрқайсымыз кем дегенде бір рет сатып алу үмітті ақтамаған немесе сатушы ашық немесе жасырын түрде жаңылыстыратын жағдайға тап болдық.
Егер сіз өнімнің тұтынушылық қасиетіне немесе сапасына қатысты алданып, өлшеп, өлшеп, есептеп, жаңылысқан болсаңыз, онда сізді алдаған адам ҚР ӘҚБтК-нің 190-бабының 1-бөлігі бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін. жеке тұлғаларға – 10, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне – 20, орта кәсіпкерлік субъектілеріне – 30, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне 50 АЕК мөлшерінде айыппұл салу көзделген.
Мұндай істерді Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 685-бабының 1-бөлігіне сәйкес Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары қарайды.
Өнімді сатып алу кезінде алданып қалмау үшін сізге сатып алынатын өнімнің (жұмыстың, қызметтің) сапасын, толықтығын, салмағын, көлемін, санын, мөлшерін тексеру ұсынылады, мүліктік тексерулер жүргізу немесе оның дұрыс және қауіпсіз екендігін көрсетуді талап ету ұсынылады. тауарды пайдалану, егер бұл тауардың сипатына байланысты алынып тасталмаса, «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабына сәйкес мұны жасауға толық құқығыңыз бар.

2024 жылы Түркістан облысының сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті тұтынушылардың құқықтарын қорғау бағытында маңызды жұмыстар атқарып, өз қызметінде айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізді. Департаменттің 2024 жылғы жұмысы облыс тұрғындары үшін елеулі нәтижелерге алып келді. Бұл жылы тұтынушыларға 107 миллион теңгеден астам қаржы қайтарылып, сапасыз қызмет пен тауарлар үшін өтемақы төлеу мәселелері шешілді. Мұның бәрі — тұтынушылардың құқықтарын қорғауға бағытталған нақты және тиімді әрекеттердің нәтижесі.

Тұтынушыларға қайтарылған қаражат және атқарылған жұмыстар

2024 жылдың ішінде Түркістан облысының тұтынушыларына 107 миллион теңгеден астам қаржы қайтарылды. Бұл — қарапайым ғана қаржылық көмек емес, көптеген тұрғындардың құқығы мен әділеттілікті іздеуге деген ұмтылысы. Мәселен, бір тұтынушы 13 миллион теңгеге сатып алынған сапасыз пәтер үшін қаржысын қайтарып алды. Ал басқа бір азамат 6 миллион теңге тұратын сапасыз қызмет үшін өтемақы алды. Департамент сонымен қатар көптеген шағымдар мен өтініштерді қарап, әрбір тұтынушының мүддесін қорғау жолында нақты шаралар қабылдады.
2024 жылы департаментке жалпы 1624 өтініш келіп түсті. Оның 447-і жазбаша түрде, 570 өтініш жедел желі арқылы, ал 567 өтініш жеке қабылдауларда түскен. Бұл көрсеткіш департаменттің жұмысына тұрғындардың үлкен қызығушылық танытқанын және тұтынушылардың құқықтарының бұзылуына қарсы әрекет ету қажеттілігін айғақтайды.

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау бойынша шаралар

Департамент тұтынушылардың құқықтарын қорғау аясында кәсіпкерлерге қатысты бірқатар шаралар қабылдады. Бұл шаралар тек заңбұзушылықтармен күресуді ғана емес, сонымен қатар тұтынушылардың құқығын қорғаудың тиімді жүйесін қалыптастыруды мақсат етті. Мысалы, «Сауда қызметін реттеу» туралы заңнаманы бұзған кәсіпкерлерге 1 164 736 теңге айыппұл салынды. Бұл құқықбұзушылықтар кәсіпкерлердің өз қызметтерін сапалы көрсетуіне әсер етті және нарықта әділ бәсекелестікті орнатуға ықпал етті.
Нәтижесінде, департаментке келіп түскен өтініштердің 92%-ы қанағаттандырылды. Бұл департаменттің жұмысының тиімділігін және тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселесінде үлкен жетістіктерге қол жеткізгенін көрсетеді.

Өтініштер мен шағымдар бойынша бағыттар

2024 жылы департаментке түскен өтініштердің негізгі бөлігін бөлшек сауда саласындағы мәселелер құрады. Түркістан облысының тұрғындарын сапасыз тауарлар мен қызметтер, сондай-ақ тауарды айырбастау немесе қайтару мәселелері алаңдатты. Тұтынушылар көбіне сапасыз жиһаз, тұрмыстық қызметтер мен пәтерлердің сапасына қатысты шағымдар білдірді.
Мысалы, бір тұтынушы 13 миллион теңгеге сатып алған сапасыз пәтердің ақшасын қайтаруды талап етсе, басқа тұтынушы 6 миллион теңге тұратын сапасыз қызмет үшін өтемақы сұрады. Мұндай жағдайлар халықтың құқықтарын қорғау қажеттілігін одан сайын күшейтті, және департамент өз міндетін абыроймен атқарды.

Әкімшілік іс-шаралар мен құқықбұзушылықтар

Өтініштер мен шағымдар негізінде 497 әкімшілік іс қозғалып, кәсіпкерлерге қатысты Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамалар жасалды. Бұл іс-шаралар арқылы кәсіпкерлерге айыппұлдар салынған және ескертулер берілген. Әкімшілік құқық бұзушылықтар нарықтағы заңбұзушылықтарды азайтуға ықпал етіп, тұтынушылардың құқықтарының қорғалуына оң әсерін тигізді.

Құқықтық сауаттылықты арттыру

Департамент халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру бағытында да көптеген іс-шаралар өткізді. 2024 жылы 200-ден астам ақпараттық-түсіндіру іс-шаралары ұйымдастырылды, оның ішінде тікелей эфирлер, теледидардағы сөз сөйлеулер, дөңгелек үстелдер мен басқа да шаралар болды. Түркістан облысының тұрғындарына құқықтық көмек көрсету мақсатында әлеуметтік желілерде белсенділік артты. Instagram және Facebook парақшаларында 1600-ден астам ақпараттық және түсіндіру материалдары жарияланды, бұл халықтың құқықтық сауаттылығын арттыруға елеулі ықпал етті.

Департамент басшысының пікірі

“2024 жыл біздің департамент үшін өте маңызды кезең болды. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау жұмысы — бұл тек заңдық жауапкершілікті қана емес, қоғамның әлеуметтік әділеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған үлкен міндет. Біз әрбір тұтынушының құқығын қорғауға тырыстық және олардың мәселелерін шешуге аянбай еңбек еттік. Бұл жұмыстың нәтижесінде 107 миллион теңге қайтарылды, және біз бұл көрсеткішті одан әрі арттыруға ниеттіміз. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау біз үшін тек кәсіби міндет емес, әрбір адамға әділеттілік пен қолдау көрсету жолындағы қасиетті миссия болып табылады. Алдағы уақытта да бұл бағыттағы жұмыстарымызды жалғастырып, тұтынушыларымыздың құқықтарын қорғау мен олардың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында тиімді шаралар қабылдайтын боламыз”, — деді Кистауов Болатбек департамент басшысы.

Тұтынушыларға кеңестер мен ұсыныстар

Тұтынушылардың құқығын бұзудың алдын алу мақсатында департамент бірнеше маңызды кеңестер ұсынады:
• Тауар туралы ақпаратты мұқият зерделеу: оның кепілдік мерзімі мен жарамдылық мерзімін тексеру.
• Күмәнді интернет-ресурстардан тауар сатып алмау және сатушының байланыс деректерін тексеру.
• Өз құқықтарыңыздың бұзылғанын анықтаған жағдайда, фотосурет немесе бейнемазмұн арқылы дәлелдер жинақтау.

Бұл кеңестер тұтынушылардың өз құқықтарын қорғау үшін маңызды қадам болып табылады.

2024 жылы Түркістан облысы бойынша сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті өз жұмысын жоғары деңгейде атқарып, облыс тұрғындарының құқықтарын қорғау мен олардың мәселелерін шешу бойынша айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізді. Қазіргі уақытта тұтынушыларға құқықтық көмек көрсету жүйесі күннен-күнге жетіліп, азаматтардың құқықтарын қорғауда тиімді шаралар қабылдануда. Бұл жұмыстар алдағы уақытта да жалғасын тауып, тұрғындардың құқықтық сауаттылығын арттырып, әділеттілікті қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.
Департаменттің ұстанған принциптері мен әдістері тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы ең тиімді тәжірибелердің бірі ретінде танылды және алдағы жылдары да бұл бағытта нәтижелі жұмыстар жүргізіледі.

Егер өз құқығыңыз бұзылса, дүкен сөрелерінде тауар бағалары көрсетілмегенін байқасаңыз, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы өскенін байқасаңыз немесе сапасыз қызмет алған жағдайда Сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментіне шағымдана аласыз. Бұл үшін келесі тәсілдермен арыз-шағым жіберуге болады:

1. «Жедел желі» нөмірлеріне хабарласу:
– +7771 322 8282
– +7700 606 0071
– +7775 224 5616
– +7707 347 3876
2. Электронды немесе жазбаша өтініштерді департаменттің мекенжайына жіберу:
Түркістан қаласы, Жаңа қала мөлтек ауданы, 32 көше, 16 ғимарат, А корпусы, 427 кабинет.
3. «Е-otinish» ақпараттық жүйесі арқылы өтініш қалдыру.