Қазақ ұлттық асханасының бүгінгі күнге жеткен мызғымас бір тұғыры – сүт тағамдары деп те айтуға болады. Сүт тағамдарының пайдасы айтпаса да түсінікті. Ол, адамның ас қорыту жүйесіне өз пайдасын тигізіп, орасан зор күш берген. Ұлттық дастарханда сүттен жасалатын өнімдердің түрлері, сиырдың сүтінен – айран, түйенің сүтінен – шұбат, биенің сүтінен – қымыз, одан басқа құрт, ірімшік, ақлақ, қатық, сүзбе тағы басқасы бар. Сүтті сусындар шөлді басып, сергітіп, аштық сезімін жойып, тіпті кейбір айықпас дерттерге таптырмас шипа болған. Қымыздың емдік қасиетін бүгінде дүниежүзі мойындап отыр.
Ал құрт ұлы даланың мұңы мен зарын көрген, қуанышы мен жұбанышы болған ерекше тағам. Халқымызды кесапат жұттан құтқарған, көшіп-қонғанда азық болған, той-томалақта дастарханнан үзілмейтін әр қазақтың сүйікті дәмі деуге болады. Майдың түр-түрі, қаймақ, ірімшік те ерекше құндылыққа ие. Бұрындары сүт, қаймақ, май, жұмыртқа, ашытқы қосылып пісірілген нан тағамдары тез тойдырып, қазақ халқы үшін даланың қатал жағдайында уақыт пен күш үнемдеуге мүмкіндік берген. Таба-нан, бауырсақ, шелпек, құймақ, қазанжаппай сияқты тағамдар қашан да қазақ дастарханына ажар сыйлап, ырыс-несібесін еселеп тұрған. Жүздеген жылдар бұрын дана да дара халқымыз біліп қолданған тамақтанудағы әдіс-тәсілдердің дұрыстығы қазіргі таңда ғылыммен дәлелденіп жатыр. Көшпелі мәдениет үш негізгі өнімді өңдеуден пайда болған. Яғни, көптеген тағамдардан құралған ұлттық мәзіріміздің құндылығы қашанда өз маңызын жоғалтпайды.
Қазанның орнына қойдың асқазанын қолданып, ет қуырғанда майды қаймақпен алмастырып, сүтті сұйық күйде де, қатты күйде де қолдана алған қазақ халқының ұлттық аспаздық дәстүрлері , еркіндіктің, табиғатпен үндестіктің, рух пен қуаттың бірлескен көрінісі іспеттес. Осы орайда даланың ыстық суығына бірдей төзіп, оның тылсымын, құпия-сырын, құбылысын терең түсініп меңгерген қазақ баласының тамақты қазансыз-ақ істеп ішудің де түрлі жолдарын асқан шеберлікпен ойлап тапқанын айта кету керек. Жайлауда ат үстінде жүрген қойшылар дәмді етті аңсаған кезде бір марқаны сойып қазан ошақсыз-ақ пісіріп жеген екен. Мұндай тәсілді қазақта «көмбе» деп атаған. Жерді қазып, оған от жағып, астын екі бүйірінен әбден қыздырып, осын оның күлін алып тастайды да сойылған малдың етін өз қарнына салып қарынның аузына қамыстан ұзын түтік жасап, ет толтырылған қарынды әлгі қазылған ыстық жерге салады. Одан соң оны ыстық топырақпен қайта көміп, топырақ үстінен ағаш, тал, көкпек сияқты қызуы мол от жағады. Бірер сағат өткен соң жер астындағы қарыннан түтік арқылы бу шығып қайнай бастайды. Бұдан кейін үстінен от жағу тоқтатылады да ет топырақ қызуымен одан әрі өздігінен қайнап піседі. Екі үш сағат өткеннен кейін ет дайын болып, қарын үстіндегі топырақты еппен ала бастайды. Одан әрі қарынға жеткен соң оның үстіңгі жағын ойып жібереді де ішіндегі етті алады. Мұндай буға піскен ет ерекше дәмді болған. Мұның бәрі дала табиғатына әбден бейімделген, онымен біте қайнап өскен халқымыздың тапқырлығы деуге болады. Мұндай тәсілді түркі тілдес, көшпелі халықтар да қолданған деседі. Жалпы қазақ халқының тағам дайындаудағы осындай тапқырлықтары кейінгі ұрпаққа өнеге, үлгі болып қалыптасуы керек.
«Ыдысын көріп – асын іш, шешесін көріп – қызын ал» деген қазақ қағидасында өте зор пәлсапалық, тәрбиелік және әлеуметтік терең ой жатыр. Демек ұлтымыз күнделікті өмір салтында ас сақталатын ыдыс-аяқтарға да ерекше көңіл бөлген. Тіпті әр тамақтың қасиетіне, ерекшелігіне орай арнайы ұлттық ыдыс-аяқ та жасаған. Олардың барынша қауіпсіз болуына назар аударған. Сондықтан халқымыз асқа пайдаланатын ыдысты тек таза заттардан, яғни емен, қайың, арша, тағы басқа берік ағаштардан, жылқы, ешкі терілерінен, шойын, болат, алтын, күміс сияқты таза металдардан ғана жасаған. Соның арқасында ұлттық тағамдарымыз бұзылмай, тағамдық қасиетін өз бабында ұзақ уақыт сақтап отырған. Бұған қарап ата-бабаларымыздың ұлттық тағамдарға ғана емес, оны құятын ыдыс-аяқтарға да ерекше мән бергенін айтуға болады.
Төлеби ауданында өткізілген «Ұлттық тағам-қазақ дастарханы» шарасы да ұлттар арасында салт-дәстүрді дәріптеп, ауызбіршілікті насихаттауға бағытталды. Жалпы аталған байқауда аудан аумағынан 5 білім ордасының ұжымы сынға түсіп, бар өнерлерін ортаға сала білді. Жарыс нәтижесі бойынша бірінші орынды Жеңіс жалпы орта мектебінің оқушылары иемденсе, екінші орынға М.Х.Дулати жалпы орта мектебінің оқушылары лайық деп танылды. Ал, байқаудың қорытындысы бойынша үшінші орынды аудандағы №16 Ш.Уалиханов жалпы орта мектебінің оқушылары жеңіп алды. Сондай-ақ, Әл-Фараби жалпы орта мектебінің оқушылары төртінші орынды, Сұлтан-Рабат жалпы орта білім беретін мектептің оқушылары бесінші орынды иемденіп, сайысқа қатысушы жеңімпаздар арнайы сыйлықтармен дипломдармен марапатталды.
Сонымен қатар, іс-шараға оқушыларды дайындаған мектептің жетекші мұғалімдері аудандық мәслихаттың төрағасы Н.Қойбағаров пен аудан әкімінің орынбасары С.Дүйсебаевтың арнайы алғыс хаттары табысталды.
