Көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, академик Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев көзі тірісінде-ақ ерен еңбегінің арқасында халық сүйіспеншілігіне бөленген жан еді. Күллі қауымның «Димекең», «Димаш аға» деп еркелетіп атауынан-ақ оған деген зор ықыластың бар екенін, көпшіліктің Димаш атамызға арқа сүйегенін аңғаруға болады.

Басшылық қызмет атқарып жүрген кезде Дінмұхамед Ахметұлы ғылым, денсаулық, спорт, мәдениет салаларын назардан тыс қалдырмай, оларды дамыту мақсатында зор еңбек сіңірді.

Д.Қонаевтың Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне келгені жайлы Әділ Сасбұқаев былай дейді: «1959 жылдың күз айы. Мен ол кезде Түркістан аудандық Кеңес атқару комитетінің төрағасымын. «Димаш Ахметұлы Шымкент қаласына келіп, онда жаңадан салынып жатқан алып цемент зауытының құрылысымен танысып, Кентау қаласына келетін болды»- деген хабарды сол кездегі Ащысай полиметалл комбинатының директоры Печенюктен естідім. Күздің суық күні еді. Кешке қарай суық желдің ызғары күшейе түскен. Соған қарамастан Димекең қасындағы адамдармен бірге Қожа Ахмет Ясауидің мешітіне барып тәу етіп, бір жарым сағаттай асықпай, мұқият танысып шықты. Абырой болғанда, мешіттегі керекті кісілердің бәрі де орнынан табылды. Ол кезде Түркістан қаласы ауданға қарайтын еді. Оның басшылары да сол жерде екен.

Жасыратыны жоқ, мешіттің жағдайы өте нашар болатын. Әсіресе соғыс жылдарында кейінгі дінге қарсы үгіт насихаттың кесірінен бұл ғимараттың сұқбыты адам көргісіз тозып кеткен еді. Мұны байқаған Димекең қатты қынжылды. Алматыға оралған соң тиісті комиссия құрып, Министрлер Кеңесінде арнайы мәселе етіп қарайтынын, қажетінше қаржы бөліп, арнайы шеберхана құрып, жөндеу мәселесін қолға алатынын айтты. Ол солай болды да. Сол кездегі игілікті бастама көп кешікпей қолға алынып, осы күнге дейін жақсы жалғасын тауып келеді».

Естеліктен көріп отырғанымыздай, кесенеде жөндеу жұмыстарын жүргізу, оны келешек ұрпаққа жеткізуінің қажеттілігі ең алғаш Димекеңнің ойына келіп, сол кісінің бастамасының негізінде, кесенені қалпына келтіру жұмыстарына ең алғашқы алғышарттар жасалып, ол іс күні бүгінге дейін жалғасын тауып келеді.

Д.А.Қонаевтың Түркістанға келгені туралы Түркістан қаласының құрметті азаматы, Ұлы Отан соғысының ардагері Төлеген Жақыпбаевтың естелігінде мынадай қызықты деректер бар. “Түркістанға келгенде Димаш аға көбіне Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне кіріп шығатын. Біздер мұсылманбыз ғой, ағамыздың бұл қадамын ішімізден сүйсініп, жақсы көретінбіз. Сезетініміз, ол кісі Түркістанның бұрын да рухани астана болғандығын, келешекте де солай болатынын қолдайтын. Қожа Ахмет Ясауидің кесенесінде жүргізіліп жатқан жөндеу жұмыстарына үлкен мән беретін. Белгілі ақын, жазушы, мәдениет саласының қайраткері Орынбай Дастанов ағамыз түсініктемелер беріп жүріп, Димекеңнен көмек сұрап, тілектерін білдіретін-ді. Бір ретте Димаш аға: «Орынбай інім, сенің мына бабамыздың кесенесін сақтау үшін жөндеу шеберханасын ашып, оны басқарып жатқаныңды білем, зерттеу еңбектеріңнен де хабарым бар. Саған көп рахмет. Әзірет Сұлтан бабамыздың әруағы қолдасын, — деп Орекеңнің арқасын қағып, көңілдендіріп тастағаны есімізде.

Кесененің ішіндегі үлкен залында істеліп жатқан жұмыстармен танысып болған соң Димаш аға көрханаға кіріп, бір-екі минуттай болып, құлыптасын сыйпап, өзінше ішінен күбірлеп, бетін сипайтын-ды. Одан шығысымен «Құдық» бөлмесінің жағдайымен танысайық деп кіріп, байлаулы тұрған шелекті құдыққа салмас бұрын қалтасынан тиын шығарып: «Жігіттер, тыңдап көріңдерші» дейтін де құдыққа салып жіберетін. Құдықтың суына шолп етіп түскен дыбысын құлағымызды тігіп бәріміз де еститінбіз.

Содан кейін қауғаны өзі құдыққа салып тартып алып, суды өзі бір ұрттап, қасындағыларға да ішкізетін. «Жігіттер, мына су өзгеше, таза, мөлдір, қасиетті зәм-зәм су, мұны ішсеңдер армандарың орындалады» дейтін. Бір жолы ізеттік сақтап па, әлде басқа бір жедел тапсырма беріп пе, кейінірек тұрған Жалмағамбетовке қарап: «Әй , Тәңірберген, сен де зәм-зәм судан іш, тезірек генерал болар ма екенсің» — деп күлдірген-ді.

Д.А.Қонаев әулиелер сұлтаны Қожа Ахмет Ясауидің кесенесіне жөндеу жұмыстарын бастап, бүлінген жәдігерлерді қалпына келтірудің жоспарын қадағалады… Кесенені «тарихи ескерткіш» деп тізімге кіргізіп, Үкімет қаулысымен оның қорғалуын назарда ұстады. Түркі ойшылы, сопы, Мұхаммед Пайғамбар ілімін уағыздаушы Әзірет Сұлтан есімін ұлықтап, ұрпақ ұмытпауы үшін, осылай жол тапқан оның әрекеті көрегендік іс еді.

Жоғарыдағы естеліктерден сол жылдарға Дінмұхамед Ахметұлының партияның дінге деген қатаң саясатын байқатпай, шебер, ақыл-оймен айналып өтіп, адамгершіліктің, қазақылықтың мұсылмандықтың, ар-ұяттың талаптарына сай өмір сүргендігін байқаймыз.

Дина Әділбаева – мұрағатшы

Түркістан қаласы діни-рухани орталық болғаны ортағасырлық Қазақстан тарихынан белгілі. Ықылым заманнан бері жартылай көшпелі, жартылай отырықшылық мәдениетті ұстанған, Сырдың орта ағысын мекендеген халықтың дінге деген көзқарасы түзу болған. ХІV ғ. Әмір Темір бұйрығымен бой көтерген Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің маңызы Түркістан және оның айнала шетіндегі қала, қоныстарға ислам мәдениетінің берік орнығуына септігін тигізді. Қалаларда сол заманда-ақ көптеген мешіттер салына бастады. Әйтсе де, олардың  біразы бертін келе бұзылып жермен жексен болып кетті.

Тарихи деректерге сүйенсек, ортағасырлық Түркістан қаласында 1864 ж. 20 мешіт болған Ал, 1908 ж. 41 мешітке көбейсе, жалпы өңірде 22- мектеп-медреселер жұмыс істеп тұрған Қоқан хандығы билігі (1819 – 1864 жж.) тұсында Түркістанда жаңадан құрылыс салу жағынан өзгерістер болды. Қаланы қоршаған қорған, қақпалар қайта тұрғызылды. Қаланың әрбір шағын, магистралды көшелерінде махәлләлық мешіттер бой көтеріп ислам дінінің артуына одан да жақсы ықпалын тигізді. Бұл ретте, Оңтүстік Қазақстан облыстық мұрағат деректеріндегі тізімге сүйенсек 1920 ж. Түркістан өңірінде 62 мешіт болған. Бұлардың көбісі дерлік бертін келе 1930 ж. Кеңес өкіметінің солшыл саясатының әсерінен бұзылып қиратылды. Бұған сталиндік қуғын – сүргін жылдары молдалардың қамауға алынып, жер аударылып, босып кеткені де өз әсерін тигізбей қоймады. Жәудір мешіт- медресесі, Хан мешіті, Сейітмұрат мешіт-медреселері де осылайша жойылды. Міне, сондай аты аңызға айналған осы мақалаға тақырып болып отырған Баб Араб әулиенің кесенесі мен мешіті де сол кезде бұзылған болатын.

-Баб Араб кесенесі Ескі Түркістан қаласының Жеті ата қақпасының қасында орналасқан және салынған уақытын ғалымдар ХІХ ғасырға жатқызады. 2009-2010 жылдары Жеті Ата қақпасы маңында жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары нәтижесінде табылған кесене, 2011 жылы қайта қалпына келтірілді. 2011 жылы Жеті Ата қақпасын тарихи деректер негізінде сақталған іздері бойынша қалпына келтіру жұмыстары барысында кесектен қаланған Баб Араб кесенесі қабырғасы да анықталған болатын. Сондай-ақ, Баб Араб кесенесі ізімен бірге төртбұрышты кірпіштен тұратын еден мен құлпытасы да табылды. Бұл құлпытас еденінің ортасында күйген қыштан қаланған және сырты кейінгі кездері бірнеше рет қара сыбақпен, соңыра құм сыбақпен сыланып, ақталған. 1910 ж. түсірілген фотосуреттен кесененің қабырғалары мен күмбезі қам кесектен қаланғандығын байқаймыз, қалай болғанда да, сырты қалың етіліп қара сыбақпен сыланған, биіктігі шамамен 5м (күмбезінің ұшына дейін). Кесененің еденіне төселген кірпіштері көне заманға жатады, шамамен XIV-XVғғ.

Кесененің салыну тарихы жайында мынадай аңыз тараған: Түркістаннан бір кісі Меккеге барады, алайда қайтуға ақшасы жетпейді. Әбден шаршаған ол Мұхаммед (с.ғ.с) Пайғамбардың қабірін құшақтап жылайды екен. Күндердің бір күнінде оған бір адам келіп ертеңгі жұма намазы кезінде бір ағашқа қара ат байланатындығын және сол аттың иесі кез келген арманын орындай алатындығын айтады. Еліне оралуды қалаған кісі айтылған ағашқа барып байланған қара атты көреді. Аттың шылбырын ұстап, оның иесін күтуге қалады. Жұма намазы аяқталған соң аттың иесі келеді, алайда күтіп тұрған кісі шылбырын жібермей оны тастамауын жалына айтады. Кісіні аяған ат иесі оны артына отырғызып, көзін жұмып және сол сәтте ашуын сұрайды. Көзін ашқан кезде олар Түркістанда болады. Ат иесі Әзірет Сұлтанға қарай кетіп бара жатқан кезінде оның есімін сұрағанда «мен Баб Арабпын» деп айтады да сол сәтте ғайып болып кетеді. Еліне оралған кісі бұл оқиғаны халқына айтып, атпен түскен жерінде Баб Арабқа арнап күмбез салады делінген аңызда» — дейді қорықшы Н.Әкімқұлов

Ш. Әшімұлының «Әзиз Әулиелер» атты еңбегінде – «Баб Араб» мешіті Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен 300 м – дей жерде орналасқанын айтады. Домалақ ана әулиенің бабасы Махтым Ағзам Қожа осы Баб Араб мешітінің имамы болады. Бұл кісінің баласының, яғни, Домалақ ананың әкесінің есімі Әлисман, шежіре кітаптарда осылай делінген. Кейбір деректерде Сайрамдағы Мір Араб мешіті де Баб Араб салдырған мешіт, бұл екі кісі бір адам деп көрсетеді.  Ал, Қызылорда қаласы Қазбек би көшесі №43 үйдің 6 пәтерінде тұратын Жолдыбаев Өтеген Ысқақұлы өзін Баб Арабтың ұрпағы екенін, ондағы Баб Араб есімі лақап ат екенін, оның шын есімі Сабыр Мәлік болғанын айтады. О.Дастанов өзінің «Әулиелі жерлер туралы шындық» деген еңбегінде Баб Араб аңызын айта келіп әулиенің жатқан жері жайлы хабар береді.

-Ш. Әшімұлы, О.Дастановтардың аңыз әңгімелері мен жергілікті халықтың ауызша берген дерегіне сүйеніп Қ.А.Ясауи кесенесінен батысқа қарай 300 м жердегі Ескі Түркістан қаласының Жеті ата деп аталатын қақпасының оңтүстік мұнарасының артында орналасқан Баб Араб кесенесі мен мешіті орынына 2009 – 2011 жж. аралығында археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргіздік.

«Мәдени мұра» бағдарламасына сәйкес жүргізілген 2009 ж. жұмыс барысында оңтүстік мұнараның арт жағына орналасқан кесене едені аршылды, тұрғындар Баба Ғаріп (Баб Араб) деп атайтын бұл кесененің ортасында қыштан қаланған құлпытас орнатылған Бөлменің ішкі жағында күйген қыштан төселген едені бар. Қабырғалардың іргесін «патша кірпіші» деп аталатын кірпішпен бекіткен екен. 2011 ж. археологиялық қазба жұмыстары қайта жалғасын тауып, 2009 ж. зерттелген Баб Араб кесенесінің солтүстік-шығыс бетінде орналасқан, тарихта Баб Араб мешіті аталған төбешікке қазба жүргіздік. Реперлік нүктеден 2 м тереңдіктен өлшемі 6 х 6 м мешіт бөлмесінің орны анықталды. Бөлме еденіне өлшемі 28 х 28 х 5 см жалпақ қыш төсеген. Еден қышы 4,6 х 3 м шамасында сақталған. Еден үш рет жөндеуден өткен. Әуелгі едені реперлік деңгейден 2,25 м, екіншісі 2,15 м, соңғысы 2,1 м төмендікте орналасқан. Өлшемі 1 х 1 м етіп патша қышымен қаланған мешітке енетін қақпаның шығыс пилоны мен қабырғасы да табылды. ХІХ ғ. аяғы ХХ ғ. басында мешіттің кіре беріс қақпа пилоны қабырғалары және едендері қайта жөндеуден өткен. Мұны А.И. Добромысловтың «Города Сыр – Дарьинской области» атты еңбегіндегі дерек қуаттай түспек. Онда: Соңғы рет мешітті 1908 ж. Шейх әл-ислам атағынан үміткер Атахан қожа Асқар Қожынов қайта салғызғаны айтылған. Осы кезден бастап мешіт Атахан қожа мешіті деп атала бастаған, мұны 1920 ж. Түркістан өңіріндегі аталып өткен мешіттердің тізіміндегі картаға жазылған мазарат ішіндегі Атахан қожа мешіті деген атау да растайды.

Кейінірек (ХХ ғ. басы) мешіт 1930 ж. бұзылып ішіне адам жерленіп, құрылыс кешенді кесенеге айналған. Мұны  археологиялық  зерттеу барысында анықтадық. 2009 – 2011 жж. қазба барысында байқағанымыздай оңтүстік мұнара құрылысы түгелдей кешенді кесенеге айналып кеткен. Мұның себебі, ХІІ – ХVІІІ ғғ. бұл маңда Жеті ата деген қала сыртындағы мазарат болған. Оның Жеті ата аталу себебі бұл жерде Ахмет Ясауидің (өз өтініштері бойынша) бір молаға жерленген жеті мүридінің кесенесі орналасқан. Бір кездері бұл жерде қалың тұт бағы мен орасан үлкен мазарат болғандығын, ол мазаратқа өтетін Бабырат ата көпірі болғанын Наушарбай ақсақал айтып кеткен болатын. Бұл мазарат кейін қақпаның да «Жеті ата қақпасы» деп аталуына және аталған қақпаға алып баратын Бас көшенің де Жеті ата көшесі деп аталуына негіз болған.Қақпаның оңтүстік мұнарасының ішіне және сыртына бірнеше мәйіттің жерленуіне қарағанда (бір кездері сүйектерді Ясауи кесенесі маңына жақын жерлеуге тырысқандай, сүйектерді Баб Араб және осы қақпа мұнарасының түбінде жатқан Үндемес ата әулиелердің маңына жақын қою да ғұрып болған секілді.» — дейді тарихшы, өлкетанушы Қайрат Мұсабаев.

Қазіргі таңда, Баб Араб кесенесі мен мешітінің онда орналасқан Үндемес ата кесенелерінің эскиздік жобасы жасалынуда, болашақта Ескі Түркістан қаласының тағы басқа ескерткіштерін қайта қалпына келтіріп, Түркістанды туризм қаласына айналдыруымыз қажет деп есептейміз.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Тұяқбаев М., Мұсабаев Қ., Өсеров Т. Археология және тарихи ескерткіштерді қорғау бөлімінің 2013 ж. Жәудір мешіт-медресесі орынында жүргізілген археологиялық зерттеу жұмыстарының Есебі.
2. Тұяқбаевтың жеке қоры.
3. Смағұлов Е., Тұяқбаев М., Өсеров Т., Күмісбаева Ұ., Мұсабаев Қ., Мүташев Е. Ескі Түркістан қаласының Жеті ата қақпасының тарихи орынында 2009 ж. жүргізілген археологиялық зерттеу жұмысының Есебі. Түркістан, «Әзірет Сұлтан» қорығы мұрағаты.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылдың 30 – қарашадағы 962 қаулысына сәйкес, Ұлттық жобасы аясында облыс аумағындағы 49 медициналық санитарлық алғашқы көмек нысандарының құрылысы 2024 жылға жоспарланған болатын. Атап айтқанда 20 дәрігерлік амбулатория, 23 фельдшерлік-акушерлік пункт, 6 медициналық бекеттер тізімге енгізілген. Оның ішінде, «Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық пилоттық жобасы аясында Түлкібас ауданы, Түлкібас аудандық орталық ауруханасына қарасты 4 нысан бой көтермек. Бұл өз кезегінде ауылдағы тұрғындардың өмір сүру сапасын жақсартуға, олардың дер кезінде медициналық қызмет алуларына септігін тигізеді.

Айта кетейік, «Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту» жобасының негізгі мақсаты – барлық ауылдық елді мекендерді бастапқы медициналық-санитариялық көмек ұйымдарымен қамтамасыз ете отырып, дені сау ұлт қалыптастыру. Сондай-ақ шалғайда жатқан ауыл халқына шұғыл медициналық көмек көрсету тиімділігін арттыру.

Осы мақсатта ауыл-аймақтарда фельдшерлік-акушерлік және медициналық пункттер, дәрігерлік амбулаториялар сынды БМСК объектілерін салу жоспарланған. Мұнымен қатар еліміздің көптеген аумағында заманауи көп бейінді ауданаралық орталық ауруханалар желісін, атап айтар болсақ инсульт, кардиология орталықтарын салумен бірге реанимация, оңалту бөлімшелерін КТ, МРТ, УДЗ, ӨЖЖ сынды қажетті аппараттармен жабдықтау күннің басты міндетіне қойылған. Жоба шеңберінде ауылдарда 655 алғашқы медициналық-санитарлық көмек объектілерін салу, реконструкциялау, қосымша жарақтандыру көзделген. Соның ішінде 700 мыңнан астам ауыл тұрғындарын медициналық көмекпен қамтамасыз етуге мүмкіндік сыйлайтын 228 жаңа, ал жұмыс істеп тұрғандарының орнына 427 объект салу жұмыстары және ауылдағы денсаулық сақтау нысандарын медициналық кадрлармен қамтамасыз ету жағы қолға алынды.

Ағымдағы жылдың ақпан айында Үкімет үйінде өткен кезекті отырыста аталған ұлттық жобаны іске асыру барысы талқыланған болатын. Жиын барысында Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарова баяндама жасап, салынып жатқан бірқатар нысандар төңірегінде сөз қозғаған. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес 2023 жылдан бастап пилоттық ұлттық жобаны іске асыру аясында 3 міндет іске асырылу үстінде.Ал ауыл халқына шұғыл медициналық көмек көрсетудің қолжетімділігін арттыру мақсатында қолға алынған бұл міндеттер бойынша 1 100 медицина қызметкерін даярлау жоспарланып отырған көрінеді.

Медициналық-санитариялық алғашқы көмекке арналған барлық нысанда компьютерлік техникасы бар телемедицина кабинеттерін ұсыну жағы қарастырылғанымен, құрылыс аясында телемедициналық консультациялар өткізу үшін медициналық жабдықтармен жарақтандыруға қаражат бөлу жағы көзделмеген. Осыған байланысты ауылдағы тұрғындарды сапалы медициналық көмекке тең қолжетімді ету мақсатында жергілікті атқарушы әкімдіктерге нысандарды интернет желісіне қосу және тиісті құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету бойынша өтініш жасалған.

Медициналық және медициналық емес бұйымдарды таңдау кезінде отандық тауар өндірушілердің өнімдеріне басымдық берілмек. Ұлттық жобаның бірінші міндетін орындау аясында барлығы 655 медициналық-санитариялық алғашқы көмек нысанын салу жоспарланса, өткен жылы 92 медициналық-санитариялық алғашқы көмек нысанының құрылысы аяқталды. Жоба аясында қарқынды жүріп жатқан жұмысқа сүйенген министр 2024 жылы 556 нысан пайдалануға берілетінін ескеркені есімізде. Биылғы нысандардың құрылысын аяқтаудың жоспарланған мерзіміне тоқталып өтер болсақ, 7 нысан – биылғы маусым, 10 нысан – қазан, 226 нысан – қараша, ал желтоқсанда 120 нысан беріледі деп межеленген.

Ұлттық жобаның екінші міндеті аясында 32 аудандық аурухананы жаңғырту жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бүгінде 12 жоба бойынша жобалау-сметалық құжаттама бар болса, оның ішінде 9 жоба республикалық бюджеттен қаржыландырылады. Ұлттық жоба аясында 32 көпбейінді аудандық орталық аурухананы материалдық-техникалық жарақтандыруға 33,6 млрд теңге қаражат бөлінеді. Әлназарованың айтқанына құлақ түрсек, 2023 жылы жалпы сомасы 10,5 млрд теңгеге 1 800 медициналық техника сатып алынған. 2024-2025 жылдары 23 млрд теңге сомасына 9 ангиограф, 6 КТ және 17 МРТ сатып алу көзделіп отыр.

ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің есебінше 655 медициналық-санитариялық алғашқы көмек нысаны үшін 254 медицина қызметкері қажет болады. Ал 32 көпбейінді аудандық орталық аурухана үшін 898 маман жұмысқа тартылуға тиіс. 2023 жылы медициналық-санитариялық алғашқы көмек нысанына 39 жас маман, көпбейінді аудандық орталық ауруханаға 89 жас маман жұмысқа орналасса керек. Биыл осы бағыт бойынша ауылдық өңірлерге 215 грант иегерін жұмысқа жіберу жіберу жағы жоспарланып отыр.

Жалпы 2024-2025 жылдары ұлттық жобаның екі бағыты бойынша өңірлер 486 дәрігермен және 323 орта медицина қызметкерімен қамтамасыз етілмек. Бұл әлеуметтік пакеттер өңір қаражатының есебінен жүзеге асатын болады. Министр аталмыш мәселе төңірегінде әкімдердің қолдауы ауадай қажет екенін қадап айтқан. Қазіргі таңда Ұлттық жобаны іске асыру бойынша кешенді жұмыс жалғасуда.

Түркістан өңірінде де медицина және білім нысандарының құрылысы қарқынды жүріп жатыр. Айта кетейік, «Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық пилоттық жобасы аясында өңірде 49 медициналық санитарлық алғашқы көмек нысанының құрылысы басталды. Атап айтқанда, 20 дәрігерлік амбулатория, 23 фельдшерлік-акушерлік пункт және 6 медициналық пункт салынады деп көзделген. 2023 жылы жергілікті бюджет қаражаты есебінен резидентурада медициналық кадрларды даярлауға 60 грант бөлініп, 40 үміткер өтінім білдірген. Қазіргі таңда, 37 үміткер медицина саласы бойынша білімін жетілдіруде. Ал биылға жергілікті бюджет қаражаты есебінен резидентурада медициналық кадрларды даярлауға 139 грант бөлініп отыр. Осы қадам арқылы акушерлер, гинекологтар, аллергологтар, иммунологтар, анестезиологтар мен реаниматологтар, нейрохирургтар, балалар хирургтары, гастроэнтерологтар және өзге де мамандар даярланады.