Мәдениет – адамның өз қолымен, ақыл-ойымен жасағандары және жасап жатқандарының бәрін түгел қамтиды. Жай ғана сауат ашудан және тазалық ережелерін сақтаудан бастап, өмірдің асқан үлгілі шығармаларын жасағанға дейінгі ұғымды қамтып жатқан – мәдениет саласының өрісі кең.
Мәдениет – тарихи құбылыс. Оның дәрежесі мен сипаты қоғамдық өмірдің жағдайларына байланысты өзгеріп отырады. Тарихи дәуірлердің алмасуы мәдениеттің мазмұны мен формаларына сөзсіз терең өзгерістер енгізеді.
Мәдениет – адам жасаған «екінші табиғат». Мәдениет – жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен қарым-қатынасы. Ол — өзара қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасатын ерекше құбылыс. Адамдар өздерін қоршаған ортаға, оның әлеуметтік және мәдени қатынасына әсер етеді, өзгертеді. Олар оны өз мақсатына пайдаланады. Болашақ қоғамға, ұрпаққа мұра етіп қалдырады, ал ол мұра белгілі жағдайда үнемі дамуда болады. Мәдениет әр түрлі әлеуметтік құрылымдардың, топтардың, таптардың, жіктердің, ұлттардың, жеке адамдардың өмір сүру жағдайына, талабына сәйкес пайда болып, қалыптасады.
Қазақ халқының мәдениеті – қазақ жерінде өмір сүріп, қазақ ұлтын құраған рулар мен тайпалардың материалдық мәдениеті мен рухани мәдениетінің заңды жалғасы, өзіндік сипаты бар дәстүрлі мәдениет. Қазақ халқының қалыптасуына байланысты, қазақ халқына тән материалдық және рухани мәдениеттің сипатты белгілері орнықты. Бұл қалыптасқан мәдениет қазақ халқының өз ата– бабаларының мәдени қазыналарын қамтыған мәдениет бола алды.
Мәдениеттің құндылығы сол – адам бойындағы кісілік қасиетті, ақылдылық пен білімпаздылықты, парасаттылық пен әдептілікті, яғни барлық рухани құндылықтарды қамтамасыз етеді. Осыдан барып төл мәдениеттің көрінісі анықталып, адам әлемі тұлғалық деңгейге жетеді. Өз кезегінде идеологиялық күш те мәдениеттің қалыптасуына себін тигізеді. Өйткені адами түсінік қалыптасып, тарихымыз, тіліміз, дініміз, руханиятымыз және салт-дәстүріміз көрнекті өмір дамуының ағымына ілесіп кете береді. Осы орайда талантты ақын Ханбибі Есенқарақызының «Ұлттық салт-дәстүрімізді, әдет-ғұрпымызды, мәдениетімізді ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін – әдебиет, өнер адамдары» деп айтқан керемет бір сөзі ойға келеді. Сол айтқандай, мәдениет саласында жүрген мамандардың өнерді дамытып қана қоймай, рухани өмірде де белсенді қызмет атқарары сөзсіз. Сондай-ақ қазақтың рухани мәдениетінде өшпес із қалдырған алып тұлғаларымыз ұлы Абай, Әлихан Бөкейханов, Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармаларында мәдениеттің қалыптасуындағы идеологияның маңыздылығын кеңінен ашып береді.
Мәдениет – әрбір халықтың тұрмыс-салтымен, дәстүрімен тікелей байланысты ұғым. Бір әрекеттің дәстүрге сосын мәдениетке айналуы үшін оның міндетті түрде қайталанып тұруы керек. Бір халықтың дәстүрі бір адамның әдет-дағдысы секілді. Адамның әдет-дағдысы оның мінезін қалыптастырса, дәстүр де сол секілді бір халықтың дүниетанымын, болмысы мен мәдениетін қалыптастырады. Басқаша айтқанда мәдениет пен өркениет халықтың тұрмыс салтымен тікелей байланысты.
Қазақ халқының мәдениеті біздің ата-бабаларымыз салып кеткен дара жолл іспетті. Өйткені мәдениет деген адамның жан азығы, сен білімді бол, мықты бол сенің мәдениетін болмаса сол білімділігінен, мықтылығынан еш пайда жоқ, себебі сенде адамдармен қарым-қатынас құра алатын мәдениеттілік жоқ.
Асыл дініміз ислам дінінде мәдениеттілік, әдептілік бәрі-бәрі де жақсы айтылып өткен. Сенің сөйлеген сөздеріңнің өзі мәдениеттілікке жатады, киімінің өзі әдептілік, мәдениеттілікке жатқыза аламыз.
Қазіргі таңда, қазіргі қоғамда мәдениетілігіміз ақсап тұрған секілді. Ортаға шығар әншіні алатын болсақ, болмаса жүргізушіні алатын болсақ, киімі ең құрығанда тұрсынын өзі, қолын қалтасына салып тұратыны адамды қынжылтады. Кішкентай өсіп келе жатқан жас ұрпақ соны көріп қайжақа қарап бой түзейтінің біз айтпасақта түсінікті жайт. Біздің кішкентай балаларымыздың өзі байқап жүретін болсақ, көңіл қынжылтатын біраз нәрсе байқаумызға болады. Байқағаным жақында болған бір концерттік бағдарламада жасымыздыңда, кәріміздіңде қандай мәдениетті екенімізді көріп қатты қынжылған болатынмын. Жастары әнші көрмегендей жұлқылап суретке түседі, үлкені қарап тұрып көз алдымызда мусырды лақтырып кете барады. Мәдениеті қалмаған ұлт өте нашар ұлттардың бірі болып қалатының біз түсінуміз керек секілді. Қазақ халқының мәдениетінің түп-тамыры өте тереңде жатыр. Қазақ мәдениетінің қалыптасып дамыған аймағы осы ұлтттың бүгінгі мекені болып келетіні анық…
Библиограф: Е.Дайрабай
