«Кеңес» мүгедектер қоғамдық бірлестігінің негізін қалаушы, дамуында қиындықтары бар балаларды кешенді сүйемелдеу моделінің авторы Майра Сүлеева Түркістан қаласына арнайы іссапармен келді. «№6 арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы» КММ-нің жұмыс барысымен танысқан Майра Сүлеева ұжым мүшелеріне мүмкіндігі шектеулі азаматтардың игілігі үшін қызмет етуіне тілектестік білдірді.

Саналы ғұмырын мүгедектігі бар азаматтардың сауығуы мен қолайлы жағдай жасауға арнаған білікті маман қызмет көрсетуде жаңа нысанның мүмкіндігі жоғары екендігін атап өтті. Облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Әсия Темірбаева оңалту орталығы қазан айының соңында пайдалануға берілетіндігін айтты.

«Оңалту орталығы 18 жастан асқан мүгедектігі бар адамдарға жартылай стационарлық жағдайда қызмет көрсетеді. Біздің міндет – мүмкіндігі шектеулі азаматтарға қызмет көрсету. Сауықтыру орталығында медициналық, педагогикалық еңбекке баулу және т.б бағыттарда бір мезетте 200 азаматқа қызмет көрсетілетін болады. Ғимаратты толыққанды материалдық-техникалық базамен жабдықталу бойынша жұмыстар атқарылуда», — деді Әсия Құралқызы.

«Кеңес» орталығының әдіскері, педагогика (дефектология) магистрі Татьяна Цифутина оңалту орталығының қызметкерлерімен тәжірибе алмасуға дайын екендігіне тоқталды. Алматы қаласынан арнайы келген қонақтар сондай-ақ 50 орындық мүгедек балаларға арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығының құрылыс барысымен танысты.

Орталықтың құрылыс жұмыстары 2024 жылдың соңына дейін аяқталып, 2025 жылдың I тоқсанында пайдалануға беріледі деп күтілуде. Жаңа орталық ғимаратына Төлеби ауданы, Тасарық ауылында орналасқан тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларға арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін «№ 4 Тасарық арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы» КММ-ні орналастыру (көшіру) жоспарлануда.

Спорт – елдің мерейін асырып, абыройын тасытатын сала. Қазіргі таңда әлемдік спортта бәсекелестік өте жоғары. Ал мұндай жарыстарда жүлделі орындарға ие болу үшін спортшыларымыздың денсаулығы мықты болуы қажет. Ол үшін Түркістан қаласында «облыстық дәрігерлік дене-тәрбиесі диспансері» қажырлы еңбек етіп келеді. Диспансерлік орталық ұжымы спортшылардың спорттық жарыстарға қатысуы үшін медициналық тексеру және емдеу жұмыстарын жүргізеді.

Диспансерлік орталық Түркістан облысына қарасты 72 спорт мектебінің, оның ішінде жоғары жетістіктерге ие болып отырған ҚР Ұлттық құрама командаларының спортшыларын тереңдетілген медициналық тексеруден өткізеді. Сондай-ақ, Түркістан облыстық спорт басқармасының ұйымдастыруымен өтетін түрлі жарыстарда алғашқы медициналық қызмет көрсетеді.

«Диспансер алғашқы медициналық жәрдем көрсету үшін барлық дәрі-дәрмек және антисептикалық құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген. Оған қоса спорттық медицина бөлімінде 10 білікті дәрігер, 20 мейіргер, хирург, травматолог, офтальмолог, оториноларинголог, стоматолог, кардиолог мамандар спортшылардың денсаулығын тексереді. Мекемеде тұрғындарды ақылы түрде медицаналық тексеруден өткізу мен дәрігерлерден кеңес алу бойынша да қызмет алу қарастырылған», — деді Түркістан облыстық дәрігерлік дене-тәрбиесі диспансері МКҚК директоры Дәулет Жүнісов.

Диспансер соңғы үлгідегі озық медициналық технологиялармен жабдықталған. Заманауи диагностикалық және емдеу әдістерін қолдана отырып, спортшыларға жоғары сапалы қызмет көрсетіледі. Өңірлік диспансердің еліміздің спорт саласын дамытуда қосар үлесі мол.

Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау бірінші вице-министрі, Тимур Сұлтанғазиев облысқа жасаған сапары барысында өңірдегі медициналық ұйымдарды аралап, алқа отырысын өткізді.

Мәжілісте вице министр ана мен бала денсаулығын қорғау, тыныс алу, ас қорыту ағзалары және нерв жүйесі ауруларынан болатын өлім көрсеткіштеріне тоқталып, медициналық көмектің сапасын жақсарту жайын алға тартты. Сондай-ақ арыз шағымдарға талдау жасалды.

Жиында Түркістан облыстық денсаулық сақтау басқармасының басшысы, Асхан Байдувалиев медициналық-техникалық жарақтандыру, дәрімен қамтамасыз ету, ұйымдардағы жөндеу жұмыстары, жоспардағы ірі медициналық жобалар, «Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту» Ұлттық жобасына тоқталды.

Айта кетейік, сапар барысында вице-министр Түркістан қалалық емханасына арнайы барып, егу кабинеттерінің жұмыс барысын бақылады.

Түркістан облысы, Сауран ауданына қарасты Оранғай ауылында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы бой көтерді. Оңалту орталығы 18 жастан асқан мүгедектігі бар адамдарға жартылай стационарлық жағдайда қызмет көрсетуге бағытталған.

Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды құрылыс алаңында болып, жауапты басшыларға бірқатар тапсырмалар берді. Орталықтың техникалық базасына басты назар аударып, сапалы жиһаздармен жабдықтауды тапсырды. Кешеннің жайлы болуына барынша күш салуды, көгалдандыруды жүктеді.  Сауықтыру орталығы бір мезетте 200 адамға медициналық, педагогикалық еңбекке баулу бағыттарында қызмет көрсетуге қауқарлы.

Ғимараттың жалпы көлемі — 12,8 мың м2 , 3 қабатты ғимараттың материалдық-техникалық базасы толық жабдықталады. Әлеуметтік орталық қазан айынан бастап штаттық режимде жұмысын бастайды деп жоспарлануда. Қазіргі таңда оңалту орталығы түркістандықтар мен Сауран ауданының тұрғындарын жұмысқа шақыруда. Бұл туралы Сауран аудандық Мансап орталығы жариялады.

« — Құрметті Түркістан, Кентау қалалары мен Сауран ауданының тұрғындары! Түркістан облысының жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының «Самғау» оңалту орталығының ашылуына байланысты облыстық «Еңбек мобильділігі орталығының» ұйымдастыруымен 2024 жылғы 21 тамыз күні сағат 10.00-де өтетін бос жұмыс орындары жәрмеңкесіне шақырамыз. «Самғау» оңалту орталығына жұмысқа қабылдау үшін медициналық, арнаулы әлеуметтік-педагогикалық, психологиялық, еңбек, мәдени, әлеуметтік-тұрмыстық, шаруашылық қызмет көрсету персоналдарына 150-ден астам бос жұмыс орындар ұсынылады. Жәрмеңке Түркістан облысы,  Сауран ауданы,  Оранғай елді мекені,  Бейбітшілік көшесі, 56 «А» мекен-жайында,  һ«Самғау» оңалту орталығы ғимаратында өтеді.» —  делінген хабарламада.

Түлкібас ауданында орналасқан “Мед Алатау” медициналық орталығының медицина қызметкерлері арасында адам папилома вирусына қарсы екпе жұмыстары, вакцинация маңыздылығы, вирусты гепатит ауруларының алдын алу және атқарылатын іс-шаралар туралы бірлескен бұйрық негізінде семинар сабақтар ұйымдастырылып өткізілді. Семинарда айтылған аурушаңдықтар бойынша ақпараттандырылып сұрақтар бойынша жауаптар беріліп, аталған аурулардың алдын алу шаралары түсіндірілді. Дәрігерлер күн тәртібіндегі өзекті мәселе вирустық гепатит аурулары бойынша мәліметтер ұсынып, аталған дертпен күресудің жолдарын ұсынды. Вирустық гепатит жайында не білген жөн? Аталған дерттің қаупі жайында Түлкібастық ақ халатты абзал жандар айтып берді.

« — Вирусты гепатиттер – кеңінен таралған және қауіпті жұқпалы ауру. Вирусты гепатиттер дүниежүзі бойы кеңінен тарлаған. Бүгінгі таңда вирусты гептіттің бірнеше түрі белгілі: А,В,С,D(делтьа), Е, G, TTV, SEN. Олар ағзаға түскенде бауырды зақымдайды. Сонымен қоса бауырдың функциясын реттеп тұратын барлық зат алмасу процессін бұзады. Улы заттарды залалсыздандыру қабілетін жоғалтып, дәрумендік теңгерімі бұзылады. Вирусты гепатиттерді жұқтыру көздері – ауру адам немесе жұқпаны таратушы. Ең көп қауіпі жеңіл немесе ауруы жасырын формаларымен, сары ауруысыз жүретін науқастарда. А және Е вирусты гепатиттер ішек жұқпалары сияқты – жуылмаған жеміс-жидектер немесе кір сумен, жуылмаған қолдан жұғады да, олар созылмалы түріне өршімейді. А және Е вирусты гепатит науқастың ағзасынан дәреті арқылы анықталады. Үлкен дәрет сұйық су түрінде шығады. Бұл вирустар кіршең адамның қолынан, басқада тұрмыстағы заттарда, тағамдарда қалып, басқа адамға жұғады. Бұл гепатиттің түрімен көп жағдайда балалар, жасөспірімдер мен 30 жасқа дейінгі (кей жағдайда 30 жастан асқан) тұлғаларда кездеседі. Сонымен қатар мезгілдік аурулар анықталуда – жаз аяғы мен күз уақытында. В,С,D, және G, TTV вирустары адамның ағзаның ішек жолдары арқылы анықталмайды да, ауру кезінде қанға түсіп, айналады, ал гепатитпен ауыратындарда вирус өмір бойы ағзада қалады. Оларға созылмалы түрі тән.

Сол себептен В гепатитін жұқтыру көзі тек өткір формасын жұқтырған аурулар ғана емес, осы аурумен ауырғандар, сонымен қатар дені сау вирустасымалдаушыларда жұқтыруы әбден мүмкін. В гипатитін екінші рет қолданылып отырған инемен (көп жағдайда нашақорлар) жұғып, ауру адаммен сексуалды қатынасқа түскен, науқастың немесе вирустасымалдаушының жеке заттарымен (қайшы, ұстара және т.б.) қолданған кезде, тіпті анасынан баласына жұғады, егер анасы ауырса жұғады. В гепатитімен барлық жастағылар ауырады, бірақ көбі жасөспірімдер мен жас балалар. Гипатитпен ауру алдында 1-2 жұма сары ауру алдындағы кезеңінен басталады. Оның белгілері әр түрлі: тамаққа зауқы болмай, жүрегі айнып, тәбет төмендейді, тері бөртеді. Буыны сырқырап, ыстығы көтеріліп, жөтел пайда болып, мұрынынан су ағады. Несеп қарайып(қою қара шәйдің түсіндей), ал нәжіс түссізденеді (түсі ақ немесе сұр сазға айналады). Келесі кезең – сары ауру кезеңі (2-4 апта созылады): шел сарғайып, содан соң тері жамылғысы сарғаяды. Сарғаю процессі болмауыда мүмкін. Мұны вирусты гепатиттің сарғаюсыз формасы дейді. Ауру басында жеңіл болғанымен, кейін ауыр түріне ауысып, тіпті адам өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Сонымен қоса, науқас қоршаған ортаға қауіпті. Аурудың белгілері пайда болғаннан соң тез арада дәрігерге қаралу керек.

А гепатитінің алдын алуы: әжетханаға барғаннан кейін, тамақтың алдында қолыңызды дұрыстып жуыңыз; – ашық су қоймасынан (өзен, көл, тоғаннан) алынған қайнамаған су ішпеңіз; – ашық су қоймасында жеміс-жидектерді жумаңыз; – су қоймасын ластамаңыз; – тұрғын үй мен баршамызға ортақ жерлерді – көшелер, аула, пәтерлерді ластамау, олардың қоқыс тастайтын жәшіктері, арнайы қоқыс тастайтын орындар, ауладағы қоқыс тастайтын жерлерді уақытылы таза болуын қадағалау. А гепатитінен ерікті ауыз суы мен азық-түліктер – ауруды төмендету кілті. Алайда гепатитті жұқтыру жолдары көп жағдайда белгісіз қалады. Өзіңізден күдіктенбеу үшін – алдын ала екпе жасауға болады. Бүгінгі күні А гепатитіне қарсы екпені ауруды жұқтырып алу қауіпі жоғары адамдарға (мысалы, ауру көп таралған мемлекеттерге саяхаттанушыларға, сонымен бірге медициналық қызметкерлер, бауырдың және қанның созылмалы түрімен ауыратындар). Екпе ең алдымен балаларға қойылуы керек, себебі көп жағдайда А гепатитін балалар жұқтырады. Екпе 94-98 % дейін ауруға төтеп бере алады.

В гепатитін жұқтырып алмау жолдары: – ауру адаммен жыныстық қатынасқа түспеңіз және есірткі заттар қолданбаңыз; – егер сіз немесе сіздің серіктесіңіз жұқтырған болса, онда мүшеқап қолданыңыз; – бөтен адамның маникюрге арналған қайшысымен, ұстармен, тарақпен, тіс щеткасымен қолданбаңыз; – егер сіз немесе балаңызға татуировка салдырғыңыз келсе, онда арнайы салондарға барыңыз. Есіңізде болсын, бір реттік шприцтар гепатиттің жұқпауына кепілдік береді. Донорлардан алынатын барлық қан ең алдымен В гепатитіне тексеріледі.

Қазіргі таңда В гепатитінен қорғану жолдары пайда болды – бұл спецификалық түрде екпе арқылы гепатиттің алдын алуы. Екпені HBsAg таратушы анадан жаңа туған балаға, сонымен қатар ауруды жұқтырып алу қауіпі жоғары топтағы адамдарға (медициналық қызметкерлерге, созылмалы қан тазарту бөлімшесіндегі науқастарға, донорлық қан алушылар, нашақорлар және т.б.) егеді. Гепатитке қарсы 3 реттік егілген (1 және 6 ай аралықпен) екпе алушыларда жаңа антидененің пайда болуын тоқтатып, аурудан қорғайды. С гепатитін жұқтырған науқастарға А және В гепатиттеріне қарсы егілу қажет, себебі бұл аурудың ары қарай өршуін тоқтатады.» -дейі дәрігерлер.

Заманауи медицинаның ең бір өршіп тұрған проблемаласы – вирусты гепатит, оның шешімі барлық адамзат үшін маңызы зор. Ақырғы 10-15 жылдың проблемаларының ішіндегі етек жайып отырған парентералды гепатит В және С, вирустардың ең бірніші рет нашақорлардың арасында таралып, олардан басқа адамдарға жұғуы. Өйткені өткір В және С гепатиттері сары аурусыз болып, көп жағдада дәрігерлердің көзіне көрінбейді. Қазіргі уақытта созылмалы гепатиттің негізгі маңызды проблемалары: бауыр циррозы мен бауырдың қатерлі ісігі. В гепатиті кезінде өткір формасының 10% созылмалыға айналады, ал гепатит С кезінде – 60 % өседі! 10-20% созылмалы формаларымен ауыратын науқастарда одан әрі бауыр циррозы мен алғашқы бауыр қатерлі ісігіне дамиды. Қазіргі кезде В вирусты гепатитін 300 млн. адам таратушы болса, ал С вирусты гепатитін таратушылар 500 млн. адамды құрайды. Дүниежүзінде бауыр циррозы мен бауырдың қатерлі ісігінен жыл сайын 1 млн. адам көз жұмуда.

Сондықтан вирусты гепатитке немқұрайлы қарап, өз денсаулығыңызды нашарлатып алмаңыздар,  дейді Түлкібастық дәрігерлер.

Статистика көрсеткендей, Қазақстанда жыл сайын дерлік жануарлар мен адамдарда сібір жарасы тіркеледі екен. Сондықтан, адам өмірін сақтап қалу үшін және ең басты байлық денсаулығын басты назарда ұстау үшін аса қауіпті жұқпалы инфекциялардың алдын алу өте маңызды. Осы мақсатта “Түлкібас аудандық орталық ауруханасының” аудандық емханасының медициналық қызметкерлерімен “Аса қауіпті инфекциялық аурулардың алдын алу бойынша бойынша түсіндірме жұмыстары жүргізілді. Іс-шарада дәрігерлермен  “Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы, құтыру, сондай-ақ Сібір жарасы ауруларының профилактикасы” туралы бірлескен бұйрық негізінде семинар сабақ ұйымдастырылды.

Негізінен сібір жарасы ауруы адамда 90-95%  дейін терілік формада болады. Терілік форма 80% жағдайда жеңіл түрде, 20%  ауыр түрде өтеді екен. Егер дер кезінде емделмеген немесе  кеш емделген терілік түрде өлім 5% дейін жетеді дейді мамандар. Ішектік формада ауру уланумен, геморрагиялық энтероколитпен көрініс береді, үрдіс аз уақытта сепсиске ұласады. Өкпелік түрінде ауыр геморрагиялық плевропневмония дамиды. Өкпелік-ішектік формаларында өлім 80-100% дейін жетеді. Аурудың бастапқы кезеңіндегі айтылған белгілер байқалған жағдайда науқас немесе оның жақындары оны міндетті түрде ауруханаға жеткізіліп медициналық көмекке жүгіну қажет. Дәрігерге дер кезінде қаралғанда және арнайы емдеу шараларын жүргізгенде дерттен толығымен жазылып кетуге болады.

 

« — Сібір жарасының ең тиімді алдын алу шарасы — жыл сайын ауруға қарсы егу жүргізу. Ауруға қарсы вакцинаны егу үй жануарлар мен ет комбинаттарында, мал шаруашылығында тұрақты жұмыс істейтіндерге, тері-жүн өңдеуге, тасымалдауға, сақтауға, сұрыптауға, илеуге қатысатын адамдарға егіледі. Адам ағзасында Сібір жарасына төтеп бере алу қасиеті егуден кейінгі 12-14 күнде пайда болады да, 12 айға жуық сақталады. Егілген тұлғалар жұмысқа 2 аптадан соң ғана жіберіледі және жыл сайын екпе алып отырулары қажет. Екпе жүргізу ең тиімді әдіс болғандықтан, жануарлардың барлығын қамтуға тырысқан жөн. Сонымен қатар осы аурудың жұқтырушы көзі ретінде үй жануарларды да бақылауда ұстау қажет. Екпе жүргізу ең тиімді әдіс болғандықтан, жануарлардың барлығын қамтуға тырысқан жөн. Бүгінгі күнде егу жұмыстары жануарларды жоспарлы тексеруден өткізу кезінде ветеринарлық мекемелерде тегін жүргізіледі. Үй жануарларының иелері малдарды екпеге қатыстырмау — дерттің кең етек жайюына себепші болып, мұның салдарынан адамдар Сібір жарасына шалдығатынын естерінен шығармаса игі болар еді. Сібір жарасына қарсы вакцина егілгеннен кейін 10 күн ішінде жануар өліп қалса, оның терісін сыдыруға болмайды. Ауру қоздырғыштары ағзадан тыс жерде тек ауаның әсерінен пайда болатынын ескере отырып, өлген жануардың терісін кесуге болмайды және өлексені аң-құстардың тасуына жол берілмеу керек. Себебі, мұның салдарынан жаңа ошақтар пайда болуы мүмкін. Өлген малды терісімен бірге өртеу немесе қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып арнайы орындар – мал көметін жерлерге өртеу үшін апару қажет. Ауру мал жатқан немесе сойылған орынға басқа жануарларды жіберуге және адамдардың сол жерде жұмыс істеуіне тыйым салынады. Аурудан сақтану мен оның белгілерін байқаған жағдайдағы әрекеттермен таныстыру мақсатында әл–Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің биофизика және биомедицина кафедрасының қабырғасынан құрылған хронобиология және хрономедицина орталығы студенттерінің ортасында арнайы ақпараттандыру шаралары үнемі жүргізіп, баспа сөз беттеріне зерттеу мақалаларын беріп халыққа ескерту жасап отырады.

Аурудың қоздырушысы – таяқша пішінді, қозғалмайтын аэробты бактерия. Бұл бактериялар адам мен жануарлардың ағзасынан тыс жерлерде споралар түзуге қабілетті және олар физикалық-химиялық әсерлерге өте төзімділік танытып, қоршаған ортада ондаған жылдарға дейін сақталады.
Сібір жарасын адамға жұқтырушы көз  – үй жануарлары (ірі қара мал,  қой, ешкі, түйе, шошқа) болып табылады. Адамға аурудың жұғу жолы көбінесі жанасу арқылы (малды сою кезінде терісін түсіруде немесе мал терісін өңдеуде)  және бактерияның спораларымен ластанған  тағамдар мен ауыз суын ішп-жеуде және ластанған топырақты егістікте қолдануда жұғуы мүмкін.  Ал ауру адамнан адамға жұқпайды. Сібір жарасының белгілері мен аурудың ағымы. Ауру көбінесі тері жамылғысын зақымдайды, сирек түрде ішкі мүшелерді де зақымдауы мүмкін. Инкубация кезеңінің ұзақтығы терілік формада бірнеше сағаттан 14 күнге дейін, сепсистік формада 6-8 күн. Дененің ашық жерлері зақымдалады.» — дейді дәрігерлер.

Мамандардың айтуынша қоздырғыш енген жерде алдыменен диаметрі 1-2 см, қызыл-көкшіл түсті, ауырмайтын дақ пайда болады екен. Сол жер қышиды, ашиды. Бірнеше сағаттан кейін дақтың орнында мыстың түсіндей папула пайда болады. 12-24 сағаттан кейін іші серозды, соңынан қанды сұйықтыққа толы везикулаға айналады. Осы везикула жарылғаннан кейін, жиектері көтеріңкі, түбі қоңыр түсті жараға айналады. Осы кезден бастап оны карбункул деп атаймыз. Жараның айналасы қызарып, ісіп тұрады. 1-2 аптадан кейін карбункулдың ортасы қарайған тығыз, ауырмайтын некрозды қабыршаққа  айналады. Осы қабыршақ айналасындағы қызарған терінің ортасындағы қара дақ, қызыл шоқтың ортасындағы көміртәрізді көрінеді. Сондықтан оның аты грек тілінен аударғанда «anthax – көмір» деген мағынаны білдіреді. Оның айналасында сезімдалдық мүлде болмайды. Лимфа түйіндерінің ұлғаюы болады. 2-3 аптаның соңына қарай қабыршақ түсіп, оның орны тыртықанады. Карбункулдың ең көп ораналсатын жерлері – аяқ-қол, мойын және желке. Жергілікті қабыну процесі кезінде ағзаның жалпы улану белгілері болады. Әлсіздік, шаршағыштық, басының ауыруы, дене қызуы субфебрильдіден, 39-40ºС дейін көтеріледі. Үрдістің сепсиске ұласуы қоздырғыштың тыныс алу, асқазан ішек жолдары арқылы енген жағдайында дамиды. Терілік формада оның сепсиске ұласуы сирек кездеседі.

Жалпы инфекциялық ауруларға әрбір адам баласы бейжай қарамауы тиіс. Себебі, олардың асқынған түрлері өлімге соқтыруы мүмкін. Сондықтан оның алдын алу, індеттен сақтану күн тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі болғаны абзал. Бір – бірімен тәжірбие алмасып, сабақтардан нақты іс-әрекеттерді үйренген дәрігерлер семинар соңында сұрақтарын қойып, өз біліктіліктерін арттыруға да мүмкіндік алды. Түлкібас аудандық санитариялық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының мамандарымен бірге ұйымдастырылған семинарлар алдағы уақытта да өз жалғасын табатын болады.

“Түлкібас аудандық орталық ауруханасының” Жаскешу дәрігерлік амбулаториясының медициналық қызметкерлері арасында “Аса қауіпті инфекциялық аурулардың алдын алу бойынша санитариялық-эпидемияға қарсы, санитариялық-профилактикалық іс-шараларды ұйымдастыруға және жүргізуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар” ҚР ДСМ 2021 жылғы 12 қарашадағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы бойынша “Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы, құтыру, сібір жарасы ауруларының профилактикасы” туралы бірлескен бұйрық негізінде семинар сабақ жүргізілді. Дәрігерлер аса қауіпті инфекциялық аурулардың алдын алу бойынша сібір жарасына да ерекше тоқталып өтті.

Сібір жарасы – бұл өте қауіпті инфекция, теріде және шырышты қабаттарда ерекше көршиқандардың пайда болуымен немесе ішек пен өкпеде қабыну-геморрагиялық өзгерістердің дамуымен сипатталады, ауыр интоксикация құбылыстарымен жүреді. Сібір жарасы инфекциясының көзі – ауыл шаруашылық жануарлары. Адамдардың инфекция жұқтыруының себептері – ауру жануарлармен байланыста болу, өте сирек жағдайда – ластанған топыраққа жанасу кезінде болады. Адамнан адамға сібір жарасы ауруы берілмейді. Адам негізінен байланыста болу жолымен жұқтырады, қоздырғыш зақымдалған тері арқылы ағзаға еніп, ауру жануарларға күтім жасау, оларды сою, тұтас етін бөлу, етті аспаздық өңдеу, жануарлар шикізатымен жұмыс істеу кезінде шырышты қабықтың микрожарақаттары арқылы жұғады дейді мамандар.

« — Сібір жарасы- бұл қоздырғышы Bacillus anthracis спора түзуші бактериясы болып табылатын жануарлар мен адамның жіті жұқпалы ауруы. Сібір жарасының үш түрі бар:

-Терілік;

— Өпкелік ;

— Ішекті;

Терілік түрі басым, сирек — сепсис құбылыстары (шіруі) бар өкпе және ішек түрі. Бұл ауру адамға ауру жұқтырылған жануардың терісімен және жүнімен жанасудан немесе залалданған етті тұтынудан жұғуы мүмкін.

Сібір жарасын адамға жұқтырушы ол– үй жануарлары (ірі қара мал, қой, ешкі, түйе, шошқа) болып табылады. Адамға аурудың жұғу жолы көбінесі жанасу арқылы (малды сою кезінде терісін түсіруде немесе мал терісін өңдеуде) және бактерияның спораларымен ластанған тағамдар мен ауыз суын ішп-жеуде және ластанған топырақты егістікте қолдануда жұғуы мүмкін. Ал ауру адамнан адамға жұқпайды.

Инфекцияның жұғу жолдары:

Байланысты — ауру жануарларға күтім жасау кезінде зақымдалған тері немесе шырышты қабықтар арқылы:

-ұшаны өңдеу, терісін алу және өлген жануарлардың өлекселерін көму кезінде;

-сібір жарасы даулары бар топырақпен жұмыс істеген кезде;

Алиентарлы — ауру малдардан алынған ет тағамдарын дайындау және тұтыну жолы арқылы.

Аэрогенді (ауа — шаң) — спорды ингаляциялау жолымен.

Трансмиссивті-жәндіктердің шағуы (соқыр, шыбын, масалар) арқылы.

Сібір жарасының белгілері:

Аурудың инкубациялық кезеңінің орташа ұзақтығы 2-3 күнді құрайды,бірнеше сағаттан 8-14 тәулікке дейін ауытқуы мүмкін.

Ауру тез басталады: алғашқы сағатта — дене температурасы 38-40 градусқа дейін күрт жоғарылайды және әлсіздік пайда болады. Қан (сепсис) жұқтырудың кез келген әдісі нәтижесінде дамиды.

Симптомдары:

— қатты бас ауруы;

— жоғары дене қызуы;

— жалпы әлсіздік;

— ісіну мен қышудың тез өсуімен карбункул (тері зақымданғанда);

— кеуде ауыруы (өкпе түрі жағдайында);

— тұншығу (өкпе түрінде);

— қан қоспасы бар диарея (ішек түрі жағдайында);

— іштің түйілу аурулары (ішек жағдайында);

— қан қоспасы бар құсу (ішек түрі жағдайында).

Егер емдеу уақытында басталса, науқастар сауығады. Сирек жағдайларда ауру ағымы ішек, өкпе немесе септикалық түрлермен асқынады. Аурудың ауыр ағымы бар және ол науқастың өліміне әкелуі мүмкін. Сондықтан сібір жарасына күдікті болса, дереу дәрігерге хабарласыңыз. Емдеу тек стационар жағдайында жүргізіледі. Дәрігерлер антибиотиктерді немесе басқа да препараттарды дәрігердің кеңесуінсіз өз бетімен емдеу немесе алдын алу үшін қолданбауды ұсынады. Жұқтырудың кез келген түріне күдік болғанда дереу ауруханаға жатқызу керек.

Дәрігерлер Сібір жарасы инфекциясынан қалай сақтануға болатыны жайында да түсіндіріп өтті.

« — Ет пен ет өнімдерін тек өнімдердің сапасын бақылайтын жерлерде ғана сатып алу; Ет, ет өнімдерін немесе кез келген мал шаруашылығы шикізатын өңдейтін және сататын адамдар өздерін және басқаларды қауіпсіздендіру үшін гигиеналық нормаларды ұстануға міндетті. Жануарларды күту кезінде ветеринарлық-санитарлық ережелерді орындау. Үй малын сою тек қана мал мамандарының рұқсатымен жүргізу. Жануарлардың өлекселерін ретімен көму. Үлбір және былғары шикізаттарын ветеринариялық бақылау. Жануарлардың ауруын бақылау. Залалданған жануарлардың өлекселерін жою. Жануарларды сібір жарасына қарсы екпе егу қажет.» — дейді ақ халаттылар.

Сібір жарасының алдын алудың негізгі қағидалары:

1. Сібір жарасының топырақ ошақтарында мал жаюға тыйым салу, ауру жануарларды жасырын союға және олардың өнімдерін сатуға тыйым салынады. Мал сою тек ветеринар дәрігердің рұқсатымен жүргізілуі тиіс.
2. Мал өнімдерін тек ветеринарлық тексеруден өтетін мамандандырылған базарлардан немесе дүкендерден сатып алыңыз.
3. Сүт және ет өнімдерін белгісіз сауда орындарынан немесе кездейсоқ адамдардан сатып алуға болмайды.
4. Малмен жұмыс істеу кезінде гигиена қағидаларын сақтап, арнайы киім мен қорғаныс құралдарын қолдану.
5. Егер алғашқы күдікті белгілер пайда болса, дереу дәрігерге жүгіну.
6. Жануарларға және халықтың тәуекел тобындағы адамдарға профилактикалық вакцинация жүргізу.

Семинар соңында мамандар өзара тәжірбие алмасып, көкейлерінде жүрген сұрақтарына жауаптарын алды. Жалпы аса қауіпті жұқпалы аурулардың алдын алу бойынша көптеген мәліметтер айтылып, түсіндірме жұмыстары жүргізілді. Семинар сабағын ұйымдастырған Түлкібас аудандық санитариялық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының мамандары ең бастысы нақты талаптар мен ережелерді орындау басты міндет екенін атап өтті.

Түркістан облысы Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ауруының таралуына қолайлы өңір. Өйткені өңір климаты ыстық болғандықтан өзге аймақтарға қарағанда көктемнің ерте келуімен жәндіктер де жер бетіне ерте шығады. Сонымен қатар, облыста мал шаруашылығы дамыған. Өткен жылы Түркістан облысында кене шағудың 1 623 жағдайы тіркеліп, 13 адамның ауруы зертханалық расталған. Оның ішінде 1 науқас көрсетілген ем-шараларға қарамастан қайтыс болған болатын. Кене шаққан науқас дер кезінде медициналық көмекке жүгінбесе, өлім жағдайына әкелуі мүмкін. Сондықтан, аталған аурудың алдын алу және сақтанудың негізгі шарттарын білу өте маңызды. Осы мақсатта,  Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ауруының алдын алу бойынша, Түлкібас аудандық орталық ауруханасына қарасы Балықты БМСҚКО-ның медицина қызметкерлері арасында, аудандық орталық ауруханасы мен аудандық санитариялық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының бірлескен бұйрығы негізінде семинар сабағы ұйымдастырылып өткізілді. Семинарда жауапты медицина қызметкерлеріне КҚГҚ ауруының алдын алу, жұғу жолдары, ауруды ерте анықтау, дұрыс ем-шара жүргізу бойынша қайта пысықтау жұмыстары жүргізілді.

Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының алдын алудың негізгі мақсаттары адамдарды кене шағуынан сақтануы болып табылады. Ауылшаруашылық  малдарын  және үй жануарларын қырқу  барысында,  кенелерді  үстінен  жинағанда,  далалық  және саяжай учаскелерінде жұмыс жасағанда кене шағуы мүмкін.

​« — Кенелердің үлкен қауіптілігі – олар киімнің астына кіріп, адам терісіне  байқатпай  және ауыртпалықсыз жабысады. Адамға жабысқан кене бірден денеге қадалмайды, сондықтан дер кезінде оны алып тастаған жағдайда аурудың жұқтыруын алдын алуға болады. Кенелерді жалаң қолмен алып тастауға немесе жаншуға болмайтынын білу маңызды. Себебі Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының қоздырғышы шырышты қабаттар немесе терідегі зақымданулар арқылы енуі мүмкін. Денеге қадалған кенені мұқият алып тастау керек. Кенені  пинцет қолдана отырып,    теріге қадалған тұмсығын қалдырмауға тырысып, сағат тілімен ақырын шығарып  алу қажет.  Бұл  қолға қолғаптар кию арқылы жүргізілуі тиіс. Кенені алып шыққан соң қолды сабындап жуып, ал шаққан жерді йодпен залалсыздандырады.  Кенеге керосин, май, ацетон немесе басқа да сұйық құюға, сондай-ақ оны теріден бөлу үшін кенені қыздыруға болмайды. Қауіпсіздік мақсатында медициналық мекемеге жүгінген дұрыс. Кене шаққан адамдарға Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ауруының бастапқы белгілерінің мүмкіндігін анықтау үшін 14 күн бойы күнделікті екі рет  қызуын өлшеу арқылы медициналық бақылау орнатылады.» — дейді мамандар.

Түркістан облысы бойынша наурыз-сәуір айларынан бастап кенелерге қарсы дәрілеу шаралары басталған болатын. Өңірдегі 2 қала, 14 аудандағы 108 елдімекен аумағында кенеге қарсы дәрілеу жұмыстарын жүргізу жүзеге асырылуда. Өңдеу жұмыстарының жалпы көлемі — 7 730,48 гектарды құрайды. Кенеге қарсы залалсыздандыру іс-шараларына 9 автокөлік, 22 моторлы шашыратқыш аппарат, 16 дезбригада жұмылдырылған екен. Бұл туралы Түркістан облысы бойынша дезинфекция орталығының басшысы мәлімдеген болатын.

« — Жалпы табиғи ошақтар аумағында орналасқан елді мекендердегі жануарларды, қора-жайлар мен үй жайларының аумағын кенеге қарсы өңдеу, залалсыздандыру өте маңызды. Ауылшаруашылық малдарды бағып-күту және қырқым кезінде кенелердің шабуылынан және кене қанымен жанасуды болдырмау мақсатында тұрғындар жеке қорғаныс үшін арнайы киім киюлері қажет. Олар:қалпақты комбинезон, шалбардың балағын шұлықтың ішіне салу, жақсы қорғалған аяқ және бас киім, резеңке колғап.Табиғатқа демалысқа шыққанда да кененің жабысқаны көрінетін ашық түсті жақсы қорғалған резеңкелі манжетті жеңі ұзын көйлек кию керек. Денеге кененің жабысқанын тексеру үшін өзіңіз және өзіңізге байқалмайтын орындарды, я,ни мойын, бастың шаш бөлігі, дененің артқы жақтарын қасыңыздағы адамдарға айтып, үстеріңізді мұқият қарап отыру қажет. Дененің ашық жерлеріне және киімге кенелердің шабуылынан қорғайтын, кенелерді үркітетін сақтану құралдарын қолдануға кеңес береміз. Кене шаққан немесе кенемен жанасу болған жағдайларда міндетті түрде медициналық ұйымға қаралуыңыз және 14 күн медициналық бақылауда болуыңыз қажет.Сонымен қатар аудан тұрғындары елді мекен аймағында, үй ауласында, мал қораларда күл-қоқыс, қи-көңнен тазарту жұмыстарын жүргізу қажеттігін ескертеміз.» — деді Түлкібас аудандық санитариялық эпидемиологиялық бақылау басқармасының мамандары.

Айта кетейік, Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы (КҚГҚ) – бұл вирус қоздырғышынан туындайтын аса қауіпті жұқпалы ауру. Аурудың қауіптілігі сол – медициналық көмекке кеш жүгінген жағдайда өлімге әкеліп соғу ықтималдылығы жоғары. Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ауруын негізгі жұқтырушы және ауру қоздырғыштарын тасмалдаушы ол — кенелер. Ауру сәуiр-қазан айлары аралығында жиі тіркеледі. Kенелер басым көпшілігінде далалық жерден ауылшаруашылық малдар арқылы үй ауласына кіреді. Кенелер үйге гүл шоғымен де, иттiң жүнiне iлесiп те келуі мүмкін. Олар адамның киiмiнiң астарына байқатпай кiрiп, денесiне қадалып алып сорғанда мүлде ауырмайды. Көп жағдайда адам кененi келесi күнi немесе тiптi одан да кеш байқауы мүмкін.

Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ауруының негізгі клиникалық белгілері мынадай. Аурудың алғашқы белгілері: науқастың дене қызуының кенеттен 39-40С дейін көтерілуі, басының қатты ауыруы, көздің қызаруы және мойын, арқа, белдің ауыруымен, лоқсу немесе құсу, іш ауыруы немесе өтуімен басталады. Ауру одан әрі дамыған жағдайда бет, мойын және дененің жоғарғы бөлігінің қан кернеуімен,денеде бөртпелердің пайда болуы, мұрыннан, қызыл иектен, асқазаннан, жатырдан қан кету белгілері,ине енгізу орындарында қанталау (гематомалар) белгілерінің байқалуымен сипатталады. Науқас дер кезінде медициналық көмекке жүгінбеген жағдайда өлім жағдайына әкеліп соқтыруы әбден мүмкін.

Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ауруының алдын алу мақсатында, Түлкібас аудандық орталық ауруханасына қарасы Састөбе БМСҚКО-ның медицина қызметкерлері арасында, аудандық орталық ауруханасы мен аудандық санитариялық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының бірлескен бұйрығы негізінде семинар сабағы ұйымдастырылып өткізілді. Семинарда жауапты медицина қызметкерлеріне КҚГҚ ауруының алдын алу, жұғу жолдары, ауруды ерте анықтау, дұрыс ем-шара жүргізу бойынша қайта пысықтау жұмыстары жүргізілді.

Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы — бұл маусымдық ағымымен ерекшеленетін табиғи-ошақтық ауру. Аурудың өршуі мамырдан тамызға дейінгі кезеңде тіркеледі. 80% жағдайда диагноз 20 жастан 60 жасқа дейінгі адамдарда расталады. Табиғаттағы КГЛ негізгі тасымалдаушылары мен көздері әртүрлі кеміргіштер, үй және жабайы жануарлар (ірі қара мал, жылқы, ит, шошқа), сондай-ақ вирусты өмір бойы сақтап, оны ұрпақтарына тарататын кенелер болып табылады. Ауыл шаруашылығында жұмыс істейтін адамдарда бұл ауру көбірек кездеседі.

Тарихи фактілер

Бұл аурудың қоздырғышын 1945 жылы кеңес ғалымы М. П. Чумаков әріптестерімен бірге ашып, Қырым геморрагиялық безгегі деп аталды. Алайда, тек 1970 жылы, Конго безгегі ашылғаннан кейін және Қырым геморрагиялық қызбасы мен Конго безгегін тудыратын қоздырғыштардың жеке басын куәландыратын дәлелдер алынғаннан кейін, осы инфекциямен айналысатын ғалымдар геморрагиялық қызба қоздырғышының атауы туралы ортақ пікірге келді. Содан бері ол Конго-Қырым геморрагиялық қызба вирусы деп аталады.

Адам қалай жұқтырады? 

Көбінесе адам вирус жұқтырған кене шаққанда, вирус ағзаға тері арқылы енгенде жұқтырады. Сондай-ақ, адам кенелерді жаншығанда, вирус денеге микрожарықтар мен терідегі жаралар арқылы енген кезде де жұқтыруы мүмкін. Адамның КҚГЛ вирусына табиғи бейімділігі жоғары.

Қандай белгілер болады?

Қырым геморрагиялық қызбасының алғашқы белгілері кенеттен пайда болады. Ауру температураның 40 градусқа дейін көтерілуінен басталады. Күшті безгектің аясында науқастар бүкіл денеде әлсіздік пен ауырсынуды сезінеді. Бет, мойын, жоғарғы кеуде қуысының гиперемиясы, склера склера тамырларының және конъюнктиваның  инъекциясы тән. Егер емделмеген болса, өлімге әкелуі мүмкін. Сондай-ақ, өлім инфекциялық-уытты шок, өкпе қабынуы, қайталама бактериялық асқынулар нәтижесінде болуы мүмкін.

Қырым геморрагиялық қызбасының алдын алу шаралары

— кене ауруларының алдын алудың ең жақсы жолы – кене шағуының алдын алу.

— алаңды өңдегеннен кейін ғана лагерь құру керек, шөпке отыруға немесе жатуға болмайды.

— саябаққа немесе саяжайға барған кезде жабық киім киген жөн, шалбар етікке тығылған болуы керек және міндетті түрде өзіңізбен бірге бас киімді алыңыз, шашыңызды бас киімнің немесе орамалдың астына жинаңыз.

— арнайы аэрозоль және спрей репелленттерін пайдаланыңыз, оларды үш сағат сайын қайталап жағып тұру керек.

—  орман аймағында, шөпті өсімдіктері бар жерлерде жүрген кезде әр 10-15 минут сайын өзара және өзін-өзі тексеруді, үстіңгі тексеруді жүргізу керек.

— ашық демалыстан қайтып, киімдерін шешкеннен кейін денені, шаш пен киімді кенелердің, әсіресе бас терісін, қолтық асты, құлақтың артындағы жерлерін жабысып қалатын кенелердің бар-жоғын мұқият тексеріңіз. Киімді желдетіңіз, бөлмеге бірден гүлдерді, бұтақтарды, аңшылық олжаларды әкелмеңіз.

— бекітілген және жабысқан кенелерді анықтау және жою үшін үй иттерін және басқа үй жануарларын тексеріңіз.

Есіңізде болсын! Кене шағуы аса қауіпті инфекцияның – Қырым геморрагиялық қызбасының даму мүмкіндігімен қауіпті. Оған қоса, табиғи ошақтардағы кенелер кене энцефалитінің қоздырғыштарын тасымалдауы мүмкін. Кенеден қорғану ережелерін сақтау және дереу медициналық көмекке жүгіну сізді аурулардан сақтап және өміріңізді сақтайды, -дейді мамандар.