ҚР Президенті Қ.Ж.Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес елімізде “Таза Қазақстан” экоакциясы қарқынды жүруде. Бұл акцияға кентаулықтарда өз үлестерін қосып Кентауды таза қалаға айналдыру бағытында белсенділік танытуда. Сенбілікке қаладағы 33 мекеменің қызметкерлерінен құралған 200-ге жуық азамат қаланы қоқыстан тазарту жұмысына қатысты.
Экобелсенділер өздеріне бекітілген аймақтардағы арық-атыздарды тұрмыстық қалдықтардан, жасыл жекелектің түптері мен жол жиектерін арам шөптерден, қураған бұталардан тазартты.
Жиналған қоқыстар мен кесілген ағаштар, орылған шөптерді тазартуға коммуналдық мекеменің қызметкерлері мен 5 техника жұмылдырылды.
Сенбілік аясында 20 тоннадай қоқыс полигонға шығарылды.
Республикалық акция аясында қаланы көгалдандыру, абаттандыру, тазалық шарасын жүйелі жүргізу Көктемнің алғашқы күнінен бастау алған.
Жалпы қалада аллеяларды ретке келтіру, тал түптерін әктеу, гүлдер мен талдарды суғару, арамшөптерді ору, көшелердегі тазалық шаралары күнделікті жұмыс жүйесімен жүзеге асырылып келеді.
Кентау қаласын таза қалаға айналдыру бағытындағы жұмыстар жалғасады.
ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДА БИЫЛҒЫ КӨКТЕМДЕ 500 МЫҢНАН АСА КӨШЕТ ОТЫРҒЫЗЫЛАДЫ
Мемлекет басшысының халыққа Жолдауында ел аумағында экологиялық ахуалды жақсарту үшін 2 млрд. және қалалар мен елді мекендер аумағын 15 млн. ағаш көшеттерін отырғызу керек екені айтылған. Осыған сәйкес, Түркістан облысында 110 210 гектар жерге 170 млн. ағаш көшеттері отырғызу жұмыстары жалғасуда. Облыс әкімдігі мен ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігі кешені жоспар аясында тиісті жұмыстар жүргізіп, ауқымды шараны 5 жылда жүзеге асырады.
Сонымен қатар облыс әкімі Дархан Сатыбалдының тапсырмасына сәйкес, «Түркістан облысының елді мекендерін көгалдандырудың 2022-2024 жылдарға арналған іс-шара жоспары» бекітілген болатын. Аталған жоспар аясында өңіріміздегі 852 елді мекеннің шамамен 90% көгалдандыру үшін 4 миллионнан астам көшет егу жоспарланып отыр.
Бүгінгі таңда жоспар бойынша елді мекендерді көгалдандыруға 2022 жылы – 251 685 дана, 2023 жылдың көктем айларында – 532 682 дана және 2023 жылдың күз айларында 556 262 дана әртүрлі көшеттер отырғызылды. Осы бағытта облыстық табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Қайрат Абдуалиев бастаған топ аудан, қаладағы орман шаруашылығы мекемелеріне барып, аталған жоспар бойынша атқарылып жатқан жұмыстармен танысуда. Сонымен қоса өңір басшысы өзге елдердің тәжірибесін пайдалана отырып. Облыс аумағында заманауи тұқымбақ ашуды тапсырған болатын. Бүгінгі таңда тиісті жұмыстар атқарылуда.
Мәселен, облыстағы замануи тұқымбақты «Жасыл аймақ» КММ-нің базасында ашу жоспарланып отыр. Қазіргі таңда тұқымбаққа арналған жерлер нақтыланып, мемлекеттік акт алу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Одан бөлек, қалған орман шаруашылығы мекемелерінде қосымша замануи тұқымбақ бұрыштары ашылады. Тұқымбақты ашу мекеменің тапқан табысы, үнемделген қаржылары мен инвесторларды тарту арқылы атқарылады. Айта кетейік, облыс әкімінің тапсырмасы аясында мекеме басшылары мен салаға жауапты мамандар Өзбекстан, Ресей елдері мен облыстардың тұқымбақтарындағы заманауи зерттелген үздік тәжірибелерді енгізу бойынша тәжірибе алмасу сапарымен барып қайтқан болатын.
– Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды елді мекендерге егілген ағаштарды күтіп-баптау, өсіру ісін сапалы атқаруды, өңірде ағаш өсіретін тұқымбақтардың санын арттыруды және көгалдандыруға қатысты жұмысты күшейтуді тапсырған болатын. Осы орайда қазіргі таңда аудан, қала әкімдіктеріне жергілікті көнімділігі жоғары көшет түрлері мен гүлді ағаштарды босату жұмыстары жүргізіліп жатыр. 2023 жылы аудан, қала әкімдіктеріне жалпы 1 миллионнан астам көшет, оның ішінде 101 573 дана гүлді ағаштар егілді. Биылғы жылдың көктем айларында жоспарға сәйкес 522935 дана көшет егіледі деп жоспарлануда. Оның ішінде гүлді ағаштардың 5500 түбі әзірленіп, аудан, қалаға үлестіруге дайын тұр. Бүгінде аудан, қала елді мекендерін көгалдандыруға босатылатын көшеттердің нақты түрлері мен саны, босататын орман шаруашылығы мекемесі көрсетілген жоспар бекітілді, – деді басқарма басшысы.
Өткен жылы Түркістан облысында «Экологиялық жағдайды жасыл желектерді дамыту жолымен жақсарту және ауыл шаруашылығы дамуындағы мәселелер» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өткен болатын.
Оған Өзбекстан, Қырғызстан, Үндістан, Пәкістан елдерінен келген академиктер мен профессорлар мен еліміздің экоглог және орман шаруашылығы мамандары, ғалымдары мен профессорлар қатысып, олар Түркістанды жасыл желекке айналдыру бағытындағы қажырлы еңбекке оң бағаларын берді.
Одан бөлек, Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің өңірімізге іссапары кезінде, мамандардың және ғалымдардың нұсқамасына сәйкес, көгалдандыру жұмыстары барысында елді мекендердің аумағына, кіреберіс қақпалары мен жол бойларына жергілікті көнімділігі жоғары көшет түрлерін егу ұсынылып, ал қылқанжапырақты сәндік ағаштарды арнайы ғимараттар мен мекемелердің алдыңғы беттеріне егу тәжірибесін қолдану дұрыс екендігі айтылды.
«Отырар-2050» коммуналдық мемлекеттік мекемесі 2019 жылдың 22 сәуіріндегі Отырар ауданы әкімдігінің №128 қаулысымен құрылған. Мекеме теңгеріміндегі автотұрақтарды, суағарлар, гүлзарлар,субұрқақтар, көше жарықтандыру құралдарын және жаяу жүргінші жолдарын, саябақтарды абаттандыру және көгалдандыру жұмыстары бойынша қызмет атқарады. Бүгінгі таңда мекемеде 47 жұмысшы қызмет атқарады. Сонымен қатар мекемеге арнайы тіркелген 20- дана автокөліктер мен техникалар бар.
Мекеме теңгеріміндегі жалпы жер учаскелері. Атап айтқанда:
«Жасыл аймақ» алқабы -353га
Темір ауылында орналасқан «Ұсталар саябағы» -8,7 га
«Жастар саябағы» -5,6га
Орталық саябақ -3,6 га
Ардагерлер саябағы -2,4 га
Темір ауылындағы саябақ -11,3га
Шәуілдір-Темір тас жолының оң жақ және сол жақ беті — 17 га
«Тәуелсіздіктің -20 жылдығы атындағы саябақ» -4,2га
Бүгінгі таңда, мекеме қызметкерлері күннің аптап ыстығына қарамастан, көшеттерді күтіп баптау, көше бойындағы ағаштарды күзеу, арық-атыздарды тазалап ретке келтіру, саябақтарды абаттандыру және көгалдандыру жұмыстарын атқаруда.
«Тәуелсіздігіне-20 жыл атындағы саябақтың ішіне ретке келтіру жұмыстары бойынша 4,2 гектар жердің арықтары тазаланып арам шөптер шабылды. Көктемгі көшеттер егілу үшін, көшет орындары қазылып 1500 түп қара ағаш көшеті, клен ағашынан 300 түп және 101 түп тұт ағашы егілді. Ал, Орталық саябақтардың ағаштары әктеліп 400 түп тұт ағашы және 70 түп туя егілді. Гүл егілетін орындар дайындалып ұрықпен егілуде. Суғару жұмыстары тұрақты бақылауда. Сондай-ақ, Жібек жолы даңғылы бойындағы егілген ағаш көшеттері арнайы техникалармен және канал арқылы суғарылуда. 500 дана тұт көшеті, 1332 дана сир роза көшеті отырғызылды»,- дейді «Отырар-2050» КММ директоры Мырзатай Артықбай Тәжіұлы.
Отырар ауданында саябақтар мен жасыл аймақ бойынша жалпы ұзындығы — 1575 метр, ені- 75 метр жер тегістеліп арық атыздар тартылып көшеттер егілген. 5,8 гектар жерге жалпы егілген көшеттер — шырша 500 түп, жеміс ағаш 1200 түп, қараағаш 800 түп, терек 420 түп. Жалпы жалпы ұзындығы 800 метр, ені 30 метр жалпы көлемі 2,4 гектарға — шырша 220, қараағаш 421, терек 280, жалпы 4481 дана көшет егіліпті. Кенжеалив каналы арқылы ағын сумен қамтылған. Бүгінгі таңда күніне екі рет суғарылды.
«Мекеме теңгеріміндегі жалпы жер учаскелеріне қараағаш 1490, туя 113, сосна 42,шаған 600,тұт 940, сир роза 2300, роза 1900, аморфа 150, можжевельник — 9, терек 500 барлығы 8044 көшет егілді. Мекеме теңгеріміндегі барлық жер учаскелеріндегі ағаштарға және Жібек Жолы даңғылы бойындағы күз және көктем айларында егілген ағаштардың өнімділігін жақсарту мақсатында «ГУМИ» минералды тыңайтқыштары берілді. Күтіп баптау жұмыстары бақылауда.», -дейді мекеме басшысы
Айта кетейік, мекемге 3-дана жаңа шөп оратын агрегат /газонокасилка/ және 1-дана электрлі шөп оратын орақ алынып, бұйрық арқылы бекітіліп, жауапты жұмысшыларға берілген.
«Экологиялық жағдайды жасыл желектерді дамыту жолымен жақсарту және ауыл шаруашылығы дамуындағы мәселелер» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өз жұмысын бастады. Шараға облыс әкімінің орынбасары Ермек Кенжеханұлы, Өзбекстан, Қырғызстан, Үндістан мен Пәкістан елдерінен келген академик-профессорлар мен еліміздің эколог және орман шаруашылығы мамандары, ғалымдар-профессорлар, табиғат жанашырлары, бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері қатысты. Конференцияны ҚР Ауыл шаруашылығы академиясының Ясауи білім тарату орталығының директоры Битөре Жұмақанов жүргізіп, бүгінгі басқосудың мақсатына тоқталды.
Халықаралық жиынды облыс әкімінің орынбасары Ермек Кенжеханұлы ашып беріп, келген қонақтарға алғысын білдірді. Алдағы уақытта бірлесіп жұмыс істеуге шақырды. Сондай-ақ 5 жыл ішінде облыс көлемінде көптеген нәтижелі жұмыстар атқарылғанын атап өтіп, Түркістан қаласы ерекше келбетке еніп, дамудың даңғыл жолында екендігін жеткізді.
–Бүгінгі өткізіліп отырған Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның біздің өңірде өткізілуі және ҚР Ауыл шаруашылығы ғылымдар академиясы орталығының Түркістан облысында ашылуы кездейсоқтық емес деп білемін. Түркістан облысы климаттық орналасу, жұмыс күші тұрғысында ауыл шаруашылығын дамытуда ең қолайлы өңір болып саналады. Облыста 74 мың агроқұрылымдар тіркелген. Бұл Республикалық көрсеткіштің 31 % және елімізде өндірілетін ауыл шаруашылығы жалпы өнім көлемінің 12 % өңірдің үлесінде немесе 1 трлн. теңгеден асады. Түркістан қаласын түркі әлемінің мәдени әрі рухани Астанасы етіп қалыптастыру кезеңінде оның үстіне, Түркістанды туристік мекен ету үшін, табиғаты құрғақ, жазы ыстық, аңызақ желді өлкені көгалдандыру басты күн тәртібіне қойылып бірқатар ауқымды жұмыстар жасалды. Сонымен қатар, біз ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігін арттыруға бағытталған жобаларды оның ішінде «Қарқынды бау», «Бір алқаптан 2-3 өнім алу», «Нольдік технологиялар», «Су үнемдеу технологияларын ендіру» бағыттарына басымдылық беріп келеміз, – деді Ермек Кенжеханұлы
Одан соң Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы ғылымдары Академиясының президенті Тілектес Есполов сөз сөйлеп, соңғы бес жылда Түркістан облысы көптеген игі жобаларды, бастамаларды іске асырып келетінін айтты. Қазіргі таңда Түркістан қаласы, көпшіліктің назарын өзіне қарататын, айналасы жасыл желектермен дамып, өзінің көне тарихи келбетін сақтап отырған киелі мекен екеніне тоқталып, қаланың аумағы күн өткен сайын көркейіп, инфрақұрылымы мен экономикасы арту үстінде екенін жеткізді.
–Орман қорын үлғайту мақсатында 2,0 млрд, елді мекендерде 15,0 млн. ағаш отырғызу – әлем деңгейіндегі жаңа бастама, бұл жобаның әлемдік экономиканы Декорбонизациялау мақсаттарымен үйлеседі. Осы орайда, жақсы мысал ретінде Эфиопияның Сахарасын, Қытай еліндегі 12 шөлді құм кеңістіктерді (Такла-Макан, Гоби, Алашань т.б.) жасылдандыруды оңтайлы шешім деп қарауға болады. Ғалымдарымыздың зерттеулері бойынша, Қазақстанның оңтүстік пен оңтүстік-шығысындағы Іле-Балқаш-Қапшағай Дельтасында бір млрд ағаш егу арқылы осы аймақтың экологиялық проблемалары мен су жинақтау үрдісін 40-80 пайызға дейін арттыруға болады. Түркістан облысының агроөнеркәсіп кешені азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде орасан зор үлес қосуда. Осы бағыттағы жұмыстарды инновациялық жолмен жедел дамыту үшін, Ауыл шаруашылығы министрлігіне қарасты Ғылыми-зерттеу институттары мен тәжірибе шаруашылықтарының көпжылдық ізденістері мен тәжірибелері нәтижесінде: жаңа технологиялар, орман алқаптарын дамыту, ауылшаруашылық дақылдары мен бау-бақша өсімдіктерінің бәсекеге қабілетті жаңа сорттары, мал тұқымдары, оларды ауру мен зиянкестерден қорғау әдістері, шикізаттарды сақтау, өндірілген өнімді қайта өңдеу жолдары әзірленген. Осы бағыттағы ғылыми жаңалықтарды жедел өндіріске еңгізу мақсатында, бүгін еліміздің жетекші ҒЗИ басшылары мен ғалымдары осы конференцияға қатысып отыр, олар өздерінің баяндамаларында өз ұсыныстарын айтып пікірлерін білдіреді, – деді Тілектес Есполов.
Айта кетейік, халықаралық конференция кешке дейін жалғасады. Мұнда ғалымдар түрлі тақырыпта баяндама жасап, жиын соңында арнайы қарар қабылдайды деп жоспарлануда. Күні кеше өзге мемлекеттен келген қонақтар Түркістан қаласы маңындағы жасыл алқапты аралап, атақырылып жатқан жұмыстармен танысты. Мұнда табиғат жанашырлары 5 жыл ішінде атқарылған жұмыстарды талдап, өздерінің ұсыныс-пікірлерін білдірген болатын.
Түркістан облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының ұйымдастыруымен өтіп жатқан халықаралық жиын Түркістан облысының 5 жылдығына және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы ғылымдары Академиясы орталығының ашылуына арналған.
Облыс әкімдігі мамандарының, экологтар мен халықаралық сарапшылардың басын қосқан жиында Түркістан өңірінің жасыл аймағын күтіп ұстау мен көлемін ұлғайту мәселесі талқыланды. Пленарлық отырыста мамандар Түркістанда тек өңірдің топырақтық – климаттық жағдайына бейімделген ағаштарды отырғызу және жаңа технологияларды енгізу, орман тұқымы аумағын қалыптастыру, тұқымбақ шаруашылығын кеңейту туралы тоқтамға келді.
Халықаралық жиында алғаш болып баяндамаға шыққан Түркістан облыстық Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Қайрат Абдуалиев Президент Жолдауындағы тапсырмаға орай республика аумағында экологиялық ахуалды жақсарту үшін 2 млрд. әртүрлі ағаш көшеттерін отырғызу мақсатында кешенді жоспар қабылданып, облыс бойынша 5 жылда 110,2 мың гектар жерге 170,0 млн. ағаш көшеттерін отырғызу бойынша тиісті жұмыстар атқарылып жатқанын тілге тиек етті.
Баяндамашының мәліметінше, облыс әкімі Дархан Сатыбалдының бастамасымен Түркістан қаласының экологиялық ахуалын жақсарту мақсатында «Жасыл белдеу» аумағын 30 мың гектарға жеткізу жоспарланып, бүгінгі таңда 15 009 гектар жерге көшеттер егіліп, күтіп-бапталуда.
Түркістан қаласы мен облыстың бірқатар аудандарында климаты күрт континетальды болуына орай, егілген орман ағаштарының бірінші, екінші жылдарында 25 пайызының жерсінбей қурап қалуы, табиғи заңды құбылыс. Сондықтан орман шаруашылығы қағидаларында көрсетілгендей қураған ағаштарды қайта жаңғырту мақсатында орман екпелерін толықтыру жұмыстарын жүргізу, екпелерді құру процесінің кезекті тармағы болып есептелінеді. Осыған орай жасыл желектерді күтіп баптау мерзімі 5 жылға созылуы бойынша шешім қабылданып, мәдени орман екпелерінің көнімділігі 55 пайыздан жоғары болмайтынын атап өткен. Министрлік қолданыстағы орман алқаптарын күзгі түгендеуден өткізу Қағидасына өзгерістер енгізіліп, Түркістан облысындағы мәдени орман алқаптарының жерсіну мен сақталу көрсеткіші 50 пайызға белгіледі. Түркістан қаласы экологиялық аймаққа енгізілгенімен, күзгі түгендеу қортындыларына сәйкес, қазіргі таңда қала айналасындағы жасыл екпелердің көнімділігі 60-65 %-ды құрап отыр, – деді Қ. Амангелдіұлы.
Өз кезегінде Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің ректоры Жанар Темірбекова, Орталық Азиядағы «BIOVERSITY international» басқарушысы Мухаббат Турдиев, «Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымының» бағдарламалар және жобалар директоры Али Зулфикар, Қазақ жеміс көкеніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының басқарма төрағасы Теміржан Айтбаев, Nath Bio-Genec (I) Ltd Үндістан Доктор Кулькарне, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің орман ресурстары және орман шаруашылығы кафедрасының меңгерушісі Ж.Боранбай, Орталық Азиядағы «IWMI» халықаралық су ресурстарын басқару орталығының басшысы Др. Ойторе Анарбеков, «Байтақ-болашақ» республикалық одағының президенті Ғани Назарбек сөз сөйлеп, өз ойларымен бөлісті.
Сонымен қатар «Ә.Бөкейханов атындағы Қазақ орман шаруашылығы және агроорманмелиорация ғылыми-зерттеу институты» ЖШС-нің аға ғылыми қызметкері Андрей Кабанов Астана қаласының Жасыл аймағын құру жөнінде айтса, Өзбекстан Республикасы «Мирза Улығбек атындағы Ұлттық университеттің» академигі Лазиза Гафурова суармалы бұзылған құрғақ топырақтардың құнарлығын арттырудың ғылым негіздеріне тоқталды. Сондай-ақ Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми институты басқарма төрағасы Бейбіт Дүйсенбеков Орман шаруашылығының зиянкестерімен күрсу тәсілдерін атап өтті. Ал Өзбекстан республикасы Ташкент аграрлық университетінің профессоры Якубжан Юлдашев «Өзбекстан мемлекетінің орман шаруашылығындағы жетістіктері» мен «Қазақ су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының» ғылыми жұмыстары бойынша директоры Нұрлан Балғабаев «Су тапшылығының мәселелері және оны шешу жолдары» тақырыбында баяндама жасады.
Шарада ауыл шаруашылығын дамыту және жаңа технологияларды енгізу және Түркістанның айналасында атқарылған жұмыс – аса қажырлы еңбек екені айтылып, осындай климат жағдайында «жасыл» аймақ» құру өте қиын екені сөз болды. Сонымен қатар, климаттың қолайсыздығы, жазда ауаның температурасы 40-45 градустан асатыны сондай-ақ, жауын-шашын өте аз екену туралы сөз озғалды. Сарапшылар көгалдандыру жұмысында барлық қажетті нормалар сақталған. Сондықтан бұл үлкен еңбек өз жемісін беретінін баса айтты.
Маңызды шарада салаға ғылым жетістіктерін молынан пайдалану қажеттілігі жеткізілді. Бұл тұста «Ә.Н.Бөкейхан атындағы Қазақ орман шаруашылығы және агроорманмелиорация ғылыми-зерттеу институты» ұжымы маңызды рөл атқармақ.
Жасыл аймақты жетілдіру жұмысына жаңа серпін берген конференция қорытындысы бойынша қарар қабылданды. Онда жылжымалы құмдарды тоқтату, орман тұқымбақтарында тамшылатып суару әдістерін кеңінен қолдану айтылды.
Бүгінгі жиында қабылданған қарар осы уақытқа дейін атқарылған жұмыстар мен алдағы уақытта атқарылатын жұмыстарға бағыт-бағдар беретін құжат.
Басқосуға арнайы қатысқан Өзбекстан, Қырғызстан, Үндістан мен Пәкістан, Орталық Азия елдерінен келген ғалымдар өз тәжірибелерімен бөлісіп, ауа-райы қолайсыз аумақта ағаштарды баптаудың қыр-сырымен бөлісті. Сонымен қатар облыс әкімдігінің бастамасымен Түркістанда 2019-2022 жылдары қала айналасынан 7700 га жерге «Жасыл белдеу» құру жоспарланды. Бүгінгі таңда барлығы 15 009 га жерге көшеттер егіліп, күтіп-бапталуда. Алдағы уақытта «Жасыл белдеу» аумағын 30 мың гектарға жеткізу көзделуде.
Түркістанда Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы ғылымдары Академиясының «Ясауи білім тарату орталығы» ашылды. Бұл орталық облыстың 5 жылдығына арналған «Экологиялық жағдайды жасыл желектерді дамыту жолымен жақсарту және ауыл шаруашылығы дамуындағы мәселелер» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция аясында ашылып отыр. Шараға Түркістан облысы әкімінің орынбасары Ермек Кенжеханұлы, еліміздің және Өзбекстан, Қырғызстан, Үндістан мен Пәкістан елдерінің белгілі ғалымдары қатысты.
Дөңгелек үстелде осы саладағы бірқатар өзекті мәселелер талқыланды. ҚР Ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясының президенті, ҚР ҰҒА академигі Тілектес Есполов өз сөзінде академияның бүгінгі мақсаты ғылыми бағыттағы әлеуетті біріктіріп, оны қолдау және координациялау арқылы озық отандық инновацияларды өндіріске енгізіп, АӨК тиімділігін арттыру, кәсіпкерлердің біліктілігі мен технологиялық мүмкіндіктерін дамыту жолдарын жеткізді.
Жиын барысында Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясы мен Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті арасында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды. Сондай-ақ университет ректоры Жанар Темірбекова оқу ордасының жұмысымен таныстырды.
Осы жаңадан ашылған орталықтың директоры қызметіне Битөре Жұмақанов тағайындалды. Орталықтың лентасын облыс әкімінің орынбасары Ермек Кенжеханұлы мен ҚР Ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясының президенті, ҚР ҰҒА академигі Тілектес Есполов, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің ректоры Жанар Темірбекова қиды. Білім тарату орталығының басты мақсаты – жетекші әлем елдерінің тәжірибесін ескере отырып, отандық озық білім мен технологиялардың өндіріске жедел жетуіне ықпал жасау мақсатында қажетті ғылыми жаңалықтарды көпшілікке жеткізіп, ауыл шаруашылығы саласындығы ақпараттарды дер кезінде насихаттап отыру.
Конференция қонақтары Түркістанның «Жасыл белдеу» нысандарын аралап, атқарылып жатқан жұмыстармен танысты. Олар Түркістанды жасыл желекке орау бойынша қажырлы еңбекке оң бағаларын беріп, еңбекті дамыту үшін өзара тәжірибе алмасып, ой-пікірлерімен бөлісті. Климаты құрғақ Түркістанда жасыл желекті жетілдірудің аса қиындығын тілге тиек етті. Сондай-ақ конференция қонақтары жаңарған шаһардың көрікті жерлерін тамашалап, алған әсерімен бөлісті.
Ертең тәжірибелі ғалымдар Түркістан облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының ұйымдастыруымен өтетін «Облыстағы экологиялық жағдайды жасыл желектерді дамыту жолымен жақсарту және ауыл шаруашылығы дамуындағы мәселелер» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияға қатысып, баяндама жасайтын болады.
Айта кетейік, 2021 жылы ғалымдардың бас қосуымен өткен халықаралық конференцияда Түркістан облысының аймағында құрылып жатқан «Жасыл белдеуге» «С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамы (КеАҚ) «Ә.Н.Бөкейхан атындағы Қазақ орман шаруашылығы және агроорманмелиорация ғылыми-зерттеу институты» (әрі қарай-ҚазОШАОМҒЗИ) ЖШС-нің Алматы филиалы мамандарымен табиғи климаттық жағдайына талдау жүргізілген болатын. Соның нәтижесінде Түркістан облысы аумағындағы орман дақылдарының нормалық жерсіну және сақталу көрсеткіші 75 пайыздан 50 пайызға төмендетілген.
ҚазОШАОМҒЗИ мамандарының қорытындысына сәйкес, Түркістан қаласының қатаң континентальды климаты, желдің бағыттары мен соғу мерзімдері ескеріліп, қала айналасынан құрылып жатқан «Жасыл белдеуге» егілген орман екпелерінің нормалық жерсіну және сақталу көрсеткіші (көнімділігі) 50 пайызды құрайтыны анықталып, дәлелденді.
Бұл туралы Түркістан облысының Өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте ҚР Ауыл шаруашылығы академиясының Ясауи білім тарату орталығының директоры Битөре Жұмақанов мәлімдеді.
Спикердің айтуынша, Түркістан облысының жасыл желегін дамыту мақсатында 3-4 тамыз күндері Түркістан облысының 5 жылдығына және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы ғылымдары Академиясы орталығының ашылуына арналған «Экологиялық жағдайды жасыл желектерді дамыту жолымен жақсарту және ауыл шаруашылығы дамуындағы мәселелер» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы өтеді. Ғылыми конференцияда шетелдік ғалымдар өңірдегі жасыл желек және көгалдандыру жұмыстарына баса назар аудармақ.
—Соңғы бес жылда Түркістан облысы көптеген игі жобаларды, бастамаларды іске асырып келеді. Осы орайда өңірдің экологиялық жағдайын жақсарту, халқы мен ауылшаруашылық егістік алқаптарын сумен қамтамасыз ету мақсатында Түркістан Жасыл желегінің орны мен рөлі ерекше. Түркістан облысы көпсалалы ауыл шаруашылығымен айналысатын өңір болғандықтан, ең күрделі шешімін таппай жатқан мәселелерде осы өңірде деуге болады. Нақтырақ айтсақ, су тапшылығы, топырақтың құнарсыздануы, өнім сапасының төмендеуі және тағы басқа қордаланған мәселелер аз емес. Осы мақсатта Түркістан қаласында Ауыл шаруашылығы Ғылым академиясының орталығы ашылғалы отыр, сондай-ақ осы мәселерлердің алдын алу және облыстағы жасыл белдеу мен көгалдандыруды дамыту үшін халықаралық ұйымдармен шетелдік ғалымдарды шақырып отырмыз. Соңғы жылдары ауыл шаруашылығында топырақтың құнарлылығы мен өнім сапасын жоғарылатуға бағытталған «гумус», «биогумус», «органикалық тыңайтқыш» деген жаңа ұғымдар келіп қосылды. Осы орайда облыста мақсат тек жоғарғы өнім өндіру ғана емес, жетілдірілген сапалы өнім халықымыздың игілігіне жарату болып саналады, — деді Битөре Молдатөреұлы.
Брифингте сөз алған Түркістан облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Қайрат Абдуалиев орман шаруашылығы қағидаларында көрсетілгендей қураған ағаштарды қайта жаңғырту мақсатында орман екпелерін толықтыру жұмыстарын жүргізу және екпелерді құру процесінің кезекті тармағы болып есептелетіндігін айтты. Осы ретте жасыл желектерді күтіп баптау мерзімі 5 жылға созылғандығын мәлімдеді.
—Облыс әкімінің бастамасымен Түркістан қаласының экологиялық ахуалын жақсарту мақсатында «Жасыл белдеу» аумағын 30 мың гектарға жеткізу жоспарланып, бүгінгі таңда 15 009 гектар жерге көшеттер егіліп, күтіп-бапталуда. Түркістан қаласы мен облыстың бірқатар аудандарында климаты күрт континетальды болуына орай, егілген орман ағаштарының 1-2 жылдары 25 пайызының жерсінбей қурап қалуы, табиғи заңды құбылыс.
Сонымен қатар, Түркістан облысындағы мәдени орман алқаптарының жерсіну мен сақталу көрсеткіші 50 пайызға белгіленді. Түркістан қаласы экологиялық аймаққа енгізілгенімен, күзгі түгендеу қортындыларына сәйкес, қазіргі таңда қала айналасындағы жасыл екпелердің көнімділігі 60-65 %-ды құрап отыр. Бұдан бөлек, Арал теңізінің тартылуы, түбінің тұздануы, оған жақын орналасқан көрші мемлекеттер мен еліміздің бірнеше облыстары, оның ішінде Түркістан облысындағы бірқатар аудан, елді мекендерге де табиғи кері әсерін тигізуде. Тұздың Аралдан ұшпауына тосқауыл болатын жалғыз жол – Арал ұлтанына өсімдіктер егу және сексеуіл алқабын отырғызу болып саналады, — деді Қайрат Аманкелдіұлы.
Еліміздің тек Оңтүстігінде өсетін аса құнды — «сасық кеурек» (Ferula L.),«мия» және «дермене» өсімдіктерінің жойылып кету қаупі төніп тұр. Бұл өзекті мәселені ҚР Парламенті мәжілісінің депутаты Қайрат Балабиев Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Р.В. Склярға жолдаған сауалында айтты.
» Экожүйеміздің негізі болып табылатын дәрілік өсімдіктерді қорғау және отандық фармацевтикада қолдану мәселесі қашанда өзекті. Мәселен, тек Оңтүстікте өсетін «сасық кеуректің» 10-нан аса түрі бар, оның барлығы да «Қызыл кітапқа» енген. Соған қарамастан, оның майын шет мемлекеттерге заңсыз шығару тиылмай тұр. Сасық кеурек Қытай, Үндістан, Пәкістан, Иран, Ауғанстан сынды елдерде үлкен сұранысқа ие және бұл елдерде өнімнің бір келісі 100-150 долларға бағаланады. Түркістан облысында сасық кеуректің майын дайындау үшін өндірушілер шетелден мыңдаған жұмыс күшін заңсыз тартып, шикі өнімді жаппай сыртқа шығаруда. Бұл көрсеткіш 2016 жылы 14 тоннадан асып түскен. Болашақта аса бағалы бұл дәрілік өсімдік азайып қана қоймай, мүлдем жойылмасына кепіл жоқ. Себебі сасық кеурек 10 жыл ғана өмір сүреді және монокарпик, яғни 5-6 жылда бір рет қана гүлдейді. Ал, оның өнімін 8 жылдан кейін пайдалануға болады. Сасық кеурек тек құм және шөлді аймақтарда өседі. Оны түп-тамырымен құрту жердің тозуына, құмның көшуіне, табиғи экожүйенің күйреуіне әкеп соғады,» — деп мәлімдеді Қайрат Рахымұлы.
Сондай-ақ, «AMANAT» партиясы фракциясының депутаты Қ. Балабиев қызыл мия өсімдігін де осы санатқа қосуға болатынын жеткізді. Қызыл мияның тамыры медицина, косметология және тамақ өнеркәсібінде кеңінен қолданылады екен. Оның тамырында гликозид, сахароза, эфир майы, органик, қышқылдар, минерал тұздар бар. Сондықтан аталған өсімдікке Қытай, Корея және АҚШ-та сұраныс қызып тұр дейді Қайрат Балабиев.
«Бұл күндері арзан табысты көздегендер мияны түп-тамырымен қопарып жұлып, заңсыз саудалауға көшті. Ал, оның тамырын қазып алған соң, қызылмия қайтып шықпайды. 2016-2021 жылдары Оңтүстік Қазақстаннан 70 мың тонна мия тамыры шетел асырылған. Бұл болашақта отандық фармацевтика өндірісін шикізатпен қамтамасыз ету тапшылығына тап қылады деген сөз.
Тіпті қызыл мия құнды өсімдік ретінде «Қызыл кітапқа» да енбеген.
Дәрілік дермене жусаны да сирек кездесетін шипалық қасиеттері мол өсімдік. Ол да тек Түркістан өлкесінде өседі. Оның құрамында сантонин, майлар, ащы заттар, эфир майлары бар. Дәрілік шикізат ретінде тамырымен есепсіз жұлынғандықтан, бүгінде қатары қатты сиреген.
Дәрілік өсімдіктер шикізатын заңсыз жинап экспортқа шығарушылар бюджетті айналып өтіп, «көлеңкелі экономикаға» тікелей жұмыс істеп жүр.
ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігі бұл мәселеге бейжай қарайды. Осы күнге дейін заң бұзушыларға қарсы бірде-бір шара көрмеген.
Сондықтан, жоғарыда көрсетілген өсімдік түрлерінің жойылып кетуіне жол бермеу мақсатымен төменгі ұсыныстардың қаралуын сұраймын:
1. Мия өсімдігін Үкіметтің 2006 жылғы 31 қазандағы №1034 қаулысымен бекітілген сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің тізбесіне кіргізіп, «Қызыл кітапқа» енгізу мәселесін қарастыруды.
2. Сасық кеурек, дермене және мияның қорлары мен рұқсат етілген өндіріс көлемін анықтайтын зерттеу жүргізіп, қазіргі кезде өсімдіктердің қалған санына байланысты оларды жинауға, өңдеуге немесе өндіруге мүмкіндіктің бар жоғын анықтауды.
3. Осы зерттеу жүргізу барысында аталған дәрі өсімдіктерін жинауға, өндіруге және шикізатын экспортқа шығаруға уақытша тыйым салуды.
4. Өсімдік түрлерінің жойылу қаупі анықталған жағдайда, оларды жинауға толықтай шектеу қойып, жедел турде популяциясын көбейтуге бағытталған шараларды ұйымдастыруды.
5. Еліміздің Оңтүстік өңірлерінде фармацевтикалық өндірісте пайдалану үшін сасық кеурек және мия, дермене өсімдіктерін өсіретін арнайы плантацияларды салу мүмкіндігін ойластыруды.
Сауалға заңнамада көрсетілген мерзімде жауап беруін сұраймын» — делінген, «AMANAT» партиясы фракциясының депутаты Қ. Балабиев депутаттық сауалында.
«AMANAT» партиясы Шымкент қалалық филиалы жанындағы Экологиялық кеңесінің көшпелі жиыны өтті. Көшпелі жиынға филиал жанындағы кеңестің төрағасы Ж. Тұрғанов, жайлы ортаны қалыптастыру басқармасы бөлімінің басшысы Н. Сейтжанов, кеңес мүшелері және партия филиалының қызметкерлері қатысты.
Жиын барысында «AMANAT» партиясының «Халықпен бірге!» атты Сайлауалды бағдарламасының Шымкент қаласы бойынша әзірленген Жол картасындағы тармақтардың жүзеге асырылуы талқыланды. Зерделеу жұмыстары Бозарық, Тұран және Шымсити елді-мекендерінде 2022 жылдың күз айы мен 2023 жылдың көктем айында отырғызылған ағаш көшеттерінің бүгінгі ахуалына жүргізілді.
Кеңес мүшелері көшпелі басқосуда сайлауалды бағдарлама аясында әзірленген Жол картасы тармақтарының орындалуы бойынша басқарма басшылығымен орман қызметкерлеріне бір қатар ұсыныстарын жеткізді.
