​Азаматтардың мемлекетке деген сенімін арттыру – Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың қолға алған басты саяси ұстанымы екенін белгілі. Президент лауазымына сайланған 2019 жылы, Мемлекет басшысы ұсынған сайлауалды бағдарламада, еліміздегі  аса маңызды стратегиялық проблемаларға қатысты шешім референдум арқылы қабылданады деп айтылған болатын.

​Қазақстанда атом энергетикасын дамыту туралы алғашқы пікірлер осыдан 5 жыл бұрын айтылған еді. 2019 жылғы 27 сәуірде Қазақстан Республикасының Президенті Семейде өткен кездесуде АЭС салу туралы шешім қабылдауда, халықтың пікірі ескерілетінін жария етті. Ал, Қазақстанда атом станциясын салу жөнінде түпкілікті шешім қабылдау үшін жалпыұлттық референдум өткізілетіні Мемлекет басшысының өткен жылғы қараша айында ғалымдармен өткен жиында айтылды.

​Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 2 қыркүйектегі Жолдауында айтылып, 6 қазанға белгіленген жалпыхалықтық референдумның өткізілуі – бұл жан-жақты ойластырылған, байыппен талдап-таразыланған саяси шешім екенін осыдан-ақ білуге болады.

​Атом станциясын салудың тиімділіктері осы 5 жыл ішінде толықтай зерделенді. Жобаның энергетикалық қажеттілігінен бастап, экономикалық, экологиялық, технологиялық және қауіпсіздік мәселелері түгелдей зерттелді.

​Нақты мысалдарды келтіретін болсақ, Қазақстанда халықтың 50 пайызы еліміздің оңтүстігіне жататын 5 облыс пен 2 мегаполисте тұрады. Соның ішінде, Түркістан облысында республика халқының 10 пайыздан астамы шоғырланған. Осыншама халыққа электр қуатын жеткізу – үлкен стратегиялық мәні бар мәселе болып отыр. Осы өңірлерде тұратын 10 млн.-нан астам халықты сырттан келетін энергияға тәуелді етуге болмайтынын жақсы білесіздер.

​Экономикалық тұрғыдан қарайтын болсақ, Қазақстанда атом энергетикасын дамытудың мүмкіндігі көп екенін түсінеміз. Қазірдің өзінде еліміз табиғи уран өндіру көлемі жөнінен әлемдебірінші орын алады. Ядролық отын компоненттерін өндіруге технологиялық мүмкіндігіміз жетеді. Қазір мұның бәрін шет елдер бізден шикізат күйінде алып отыр.

​Атом станциясы салынса, бізге жаңа буын технология келеді, физик-ғалымдарымыз сыртқа кетпей, өзімізде жұмыс істейтін болады. Бейбіт атоммен жұмыс істей білетін жастарымыз тәрбиеленеді.

​Атом энергетикасы экологиямызға да пайдасын тигізеді. Қазір біз тұтынатын қуаттың 70 пайызы көмір станцияларында өндіріледі. Бұл станциялардың 70 пайызы тозып, ескірген. Көмір түтіні ауамызды ластап тұрса, көмір қалдықтары жерімізді ластауда. Атом станциясынан шығатын парник газының көлемі көмірмен салыстырғанда 135 есе төмен екені айтылуда. Пайдаланылған ядролық отынды қайта өңдеу нәтижесінде, пайдалы материалдарының 90 пайыздан астамын қайта пайдалануға болады дейді ғалымдар.

​Елімізде АЭС салуға қатысты түрлі пікір айтылып жүр. Соның ішінде, бұл бастаманы Семей полигонымен салыстырып жатқандар да бар. Ядролық отынды қару ретінде пайдалану мен бейбіт мақсатта қолдану – мүлде үйлеспейтін түсініктер. Сондықтан, тұрғындардың радиациядан зардап шегу қатері жоқ екенін айтуға тиіспіз.

​Кейбіреулер Чернобыль мен Фукусима апаттарын мысалға келтіреді. Біріншіден, Чернобыль АЭС-ы 1977 жылы салынған болса, Фукусима станциясы 1971 жылы іске қосылған. Сол кездегі ең мықты технологиялармен салынған бірінші буындағы реакторлар болатын. Қазір дәуір басқа, технология содан бергі кезеңде қарыштап дамыды. Бізде салынатыны ІІІ және ІІІ+ буындағы реакторлар болады. Екіншіден, Чернобыльдегі апат адам салғырттығынан орын алса, Фукусимадағы апат мұхиттағы цунамидің орын алуынан болды.

Жаңа буын станциялар 9,2 баллдық жер сілкінісіне төтеп бере алатындай боп салынады. Атом станцияларының салынуы МАГАТЭ – Атом энергиясы жөніндегі Халықаралық агенттіктің тікелей қадағалауымен іске асады. Жобасы, салынуы, іске қосылуы және жұмыс істеп тұруы – түгелдей халықаралық мамандардың бақылауында болады.

Атом станциясы туралы шындыққа сай келетін, дәлелді деректерді айтатын АЭС салуды қолдау жөніндегі Халықтық штаб құрылғанын білесіздер. Штабтың халық арасындағы түсіндіру жұмыстары Түркістан облысынан басталып, Парламент Мәжілісінің және «AMANAT» партиясының Төрағасы Ерлан Жақанұлы Қошанов бастаған өкілдер облыс тұрғындарымен 13 кездесу өткізді.

Қазақстанның қуатты елге айналуы – баршамыздың мұратымыз. Еліміздің тағдырына байланысты таңдау сәтінде баршамыз болашағымызға жауапкершілікпен қарайық!

Алтынсары ҮМБЕТӘЛИЕВ,

«AMANAT» партиясы, Түркістан облыстық филиалының төрағасы, облыстық мәслихат депутаты.

АЭС салуды қолдау жөніндегі республикалық Халықтық штабтың сайлаушылармен кездесуі жалғасуда. Бұл күні Парламент Мәжілісінің депутаты Абдиев Ерлан Тұрсынбайұлы бастаған бір топ Халықтық штаб өкілдері Сауран ауданының әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы ұжымымен кездесті.

Басқосуда өңірімізге арнайы келген халық қалаулылары атом электр станцияларын пайдалану жаңартылған энергия көздерінен айтарлықтай артықшылығы бар екенін жеткізді. Олардың пайымдауынша, ЖЭК-ті дамыту өзіне тән энергетикалық стратегиясының маңызды бөлігі ретінде қарастырылғанымен, ол атом электр станцияларындай әрқашан тиімді емес. Бұл ретте күн және жел электр станциялары сияқты жаңартылатын энергия көздері табиғи жағдайларға тікелей байланысты әрі энергияның тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін энергияны сақтау технологияларына елеулі инвестицияларды талап етеді.

«Атом электр станциялары тұрақты және болжамды электр энергиясын өндіруге қабілетті. Бұл – әсіресе, өнеркәсіп пен ірі қалалар үшін аса маңызды. Сонымен қатар уранның үлкен қорына ие Қазақстан көміртегі шығарындыларын барынша азайта отырып, энергетикалық қажеттіліктерін қанағаттандырудың тиімді және экологиялық таза тәсілі ретінде атом электр станцияларын пайдалана алады. Осылайша, елдің энергетикалық жүйесінің тұрақтылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жаңартылатын энергия көздері мен атом электр станцияларын дамытуды біріктіру оңтайлы стратегия болмақ», – деді Ерлан Тұрсынбайұлы.
Әлеуметтік мамандар қазіргі энергия тапшылығы жаңа технологияларды іске қосуға мүкіндік бермейтінін және өндірістік дамуын тежейтінін мәлімдеді. Көптеген перспективалы жобалар электр энергия тапшылығына байланысты жүзеге асырылмауда.

Сондықтан да мамандар АЭС құрылысына айрықша қолдау білдірді.
6 қазанда жасайтын таңдауымыз әрі қарайғы экономикалық өркендеуіміздің негізі болады. Бұл болашақта баршамыздың игілігімізге жарайтын инновациялар мен технологиялық прогреске бет түзеген қуатты ел болуға жасалатын қадам. Сондықтанда бұл бастаманы қолдаймыз,- деді жиынға қатысушылар.

Кез-келген елдің  халқына кепілдік беретін Конституциясы бар. Қазақ қазақ атанғалы далы заңы үстемдік құрған. «Жеті жарғымыз» әділдікті арқау еткен. Кеңес дәуірінен соң елімізде 1993 жылы  28 қаңтарда Жоғарғы кеңес Қазақстан республикасының Конституциясына дауыс берді. Алайда, кеңестік психологияның кейбір элементтерінен арыла алмаған бұл құжат ел талабына жауап бере алмады. Осыдан барып 1995 жылдың  сәуірінде Әділет министрі Нағашыбай Шайкенов бастаған арнайы жұмысшы тобы құрылып, жаңа Конституцияның жобасы  арнайы құрылған консультативтік кеңеске заңдық баға беру үшін ұсынылды. Ал сол жылы 30 маусымда бүкілхалықтық талқылауға шығарылып,  мәтінге 1100 түзету енгізілді.1995 жылдың 30 тамызында бүкілхалықтық референдум өтіп дауыс берген азаматтардың 89,1%-ы Жаңа Конституцияны қолдады. Алғашқы  Тәуелсіз Қазақстанның 1995 жылғы қабылданған Конституциясы мемлекеттік биліктің тиімділігін  арттыруға, кеңестік саясаттан ажырауға бағытталып, президенттік басқару нысанына өтудің заңды құжаты болды. Содан бері Конституциямызға 5 рет түзетулер мен өзгерістер енгізіліпті. Бұл заңдылық. Заман өзгереді, заң өзгереді деген аталы сөздің түйіні,  ел жұрт сұранысына жауабы. Оның үстіне  біздің мемлекетіміз басқа батыс, шығыс елдерімен салыстырғанда анағұрлым жас мемлекет.

1998 жылы 19 бапқа  өзгеріс енгізіліп, аралас сайлау жүйесі пайда болып, Мәжіліс депутаттарының саны пропорционалды партиялық тізімдер бойынша  сайлауда жеңіп шыққан саяси партияларға берілетін 10 мандатқа ұлғайтылды. 2007 жылғы өзгертулер 40 бапқа тиесілі болып. өлім жазасын қолдану шектері шектелді, қамауға алуға және қамауда ұстауға тек соттың санкция беруі белгіленді.

Парламенттің өкілеттігі кеңейтілді, депутаттарының саны ұлғайтылды, оларды сайлау тәртібі мен олардың мандатын тоқтату негіздері жетілдірілді. Премьер-Министрді парламенттік көпшілік дауыспен бекіту туралы норманы және Үкімет басшысын тағайындау кезінде Президенттің партия фракцияларымен консультациялар рәсімін енгізу арқылы Парламент мәртебесі нығайтылды.

Пропорционалды сайлау жүйесіне көшу бекітілді. Президенттік өкілеттік мерзімі 7 жылдан 5 жылға дейін қысқарды.

Конституцияда «Тұңғыш Президент» деген  ұғым пайда  болып, президенттікке кандидаттар үшін соңғы 15 жылда Қазақстанда тұрақты тұруы , Қазақстан халқы Ассамблеясы  өз өкілдерін Мәжіліс пен Сенатқа жіберу құқығын алды.

Мемлекет басшысының кезектен тыс сайлауын тағайындау мен өткізудің конституциялық негіздерін белгілеуге бағытталған түзетулер  2011 жылы енгізілді.

Пропорционалды сайлау жүйесіне көшу бекітілді. Президенттік өкілеттік мерзімі 7 жылдан 5 жылға дейін қысқарды.

Сондай-ақ президенттікке кандидаттар үшін соңғы 15 жылда Қазақстанда тұрақты тұруға қатысты жаңа талап жазылды.

Қазақстан халқы Ассамблеясына қатысты өзгеріске келсек, Ассамблея өз өкілдерін Мәжіліс пен Сенатқа жіберу құқығына ие  болды.

2011 жыл

Мемлекет басшысының кезектен тыс сайлауын тағайындау мен өткізудің конституциялық негіздерін белгілеуге бағытталған түзетулер енгізілді.

2017 жылы 25 бапқа өзгеріс енгізіліп, Президенттің жекелеген өкілеттіктерін Парламент пен Үкіметке беру, Президент Премьер-Министрмен және Парламент Палаталарының Төрағаларымен консультациялардан кейін кез келген мәслихаттың өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату құқығына ие болды.

Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкімдерін тағайындау тәртібі өзгерді. Бұл мемлекеттік қызметшілерді ауыстыру Президенттің ұсынуы бойынша мәслихаттардың келісімімен жүзеге асырылатын болды.

Астана шегінде қаржы саласында ерекше құқық режимі орнатылды.

2019 жылғы Конституцияға өзгеріс енгізу астана атауының «Астанадан»
«Нұр-Сұлтанға» өзгеруіне байланысты болды.

Мемлекет Басшысы  Республикалық  Референдум туралы заңның  18  бабына сәйкес, референдум тағайындау туралы Жарлыққа 2022 жылы қол қойды. Республикалық референдум туралы заң  IV-тараудан,37 баптан тұрады. Конституциялық реформалар  стратегиялық  болғандықтан халықтың қолдауы аса қажет екені түсінікті.Референдум дауыс берудің  ең демократиялық  түрі әрі тікелей халықтың еркін білдіреді,ел пікірімен санасудың ең жоғарғы сатысы.  Заңның барша жұртқа тиімді қызмет етуінің жаңа дәуірі әділеттік дәуірі басталды.

Референдум арқылы өзгертілген Конституциямызда  ешқандай бір тармақта, не бапта  Президенттің өкілеттігіне артықшылық көрсетілмеген,қайта Суперпрезиденттік  басқарудан біртіндеп көшіп  ықпалды Парламент мәртебесін көтеру, және Президенттің  өкілеттігі  жөнініде әділдік сипат бар,қайта  43 бапқа 2 тармақ қосылды  Президент өз өкілеттігін жүзеге асыру кезінде саяси партияға мүше бола алмайды,Президенттің жақын туыстары саяси мемлекеттік, квазимемлекеттік секторлардың басшысы бола алмайды  деген толықтыру халықтың көңілінен шыққан,  билік пен халықтың арасындағы алшақтықты азайтуға жасалған нақты қадам екенін дүйім жұрт түсінеді.

Әділ өзгеріс, бүкіл азаматтық қоғам институттарына  бірдей әділ  көзқарас.  Әділ көзқарас болған жерде тепе-теңдік сақталып, әділдік принциптері жұмыс жасайды. Сонда ғана ел сеніп көшбасшы соңынан  халық ереді.Ой қозғай отырып  саяси жүйе жаңғырады,заңдар  тиімді жұмыс жасай бастағанда ғана   алға қойған нәтижеге жетеміз.

Партияларды тіркеу  үрдісіндегі  тіркеу шегін 20 мыңнан  5 мың мүшеге дейін төмендетуі көппартиялық мүмкіндікті жоғарылатты,оған дәлел биылғы Мәжілістің көппартиялық құрамы,  Мәжіліске  6 партия өкілдерінің енуі.Осының бәрі азаматтық әділ қоғам орнатудағы жасалған  теңсіздікті  жоюдағы нақты әрекеттер ғана емес, бәсекелестіктің жоғарғы сатысына алып баратын баспалдақтар. Сонымен қатар, облыстық мәслихаттарда аралас сайлау жүйесін      (мажориталық-пропорциональдық 50/50) және бірмандандаттықты   енгізу, ал аудандық,қалалық мәслихаттарда  толығымен мажоритарлық жүйені енгізу   жұртшылықтан қолдау таптқанын ел ішін аралап күнделікті тұрғындармен кездескенде көріп жүрміз.                                                                                                   2021 жылдары  облыстық мәслихаты болып сайланған кезімде көптеген партияда жоқ белсенді азаматтардың депутат болғысы келетінін өз құлағыммен естіген  болатынмын. Жаңа саяси жүйе осы сұраныстың жауабы болды. Азаматтық қоғам арасында  Сайлау жұйесіндегі оң өзгерістер әсіресе партияда мүше емес азаматтар үшін  тиімді, бұл тұста барлық азаматтардың   құқықтары сақталып әділетті  саяси жүйе қалыптасады.

Расында да бұл сайлау процесін жаңғыртудағы жұртшылықтың ойында жүрген, бойын мазалаған ойлар болатын. Сайлау жұйесінде аралас жүйенің қайтадан  жаңғыруы ел арасында  үлкен ризашылық тудырды.

Саяси жүйе дұрыс жұмыс жасағанда  экономикалық,әлеуметтік даму  процестері өз арнасымен  жұмыс жасап. халықтың әл аухаты жақсаратын болады. Бұрын экономика экономика деп саяси жүйеге аса мән берілмеді деген ойлардың қоғамда болғаны жасырын емес. Барлық реформалар елдің дамуы үшін, халықтың қамы үшін  жасалуы тиіс. Ой жақсармай күй жақсармайды. Қазақстанда  адам құқықтарын қорғау мақсатында саяси  жүйе де жаңғыруда, мінберден шындықты ту етіп  өзекті мәселелерді көтеретін жаңа белсенді азаматтар легі  пайда болды. Бұл д оңды құбылыс  Конституцияның тиімділігін көрсетуде.

VII бөлімде Конституциялық сот   құрылымы туралы  толықтыру бар. Қоғамда сотқа сенімсіз күмәнмен  қарау орын алғаны ешкімге жасырын емес. Конституциялық сотқа жүгіну құқына Бас Прокурор және Адам құқығы  жөніндегі уәкіл ие болуы,. сондай-ақ, 83 бапта  Адам құқығы жөніндегі уәкілдің мәртебесі конституциялық заңмен айқындалуы қуантады..

Жұртшылықты қызықтырған  бір  мәселе -Жер мәселесі. Конституцияның 6-шы бабы 3–тармағында «жер мен оның қойнауы,су көздері,өсімдіктер мен жануарлар дүниесі,басқа табиғи ресурстар мемлекет меншігінде» болса, ұсынылатын нұсқада  «жер мен оның қойнауы,су көздері,өсімдіктер мен жануарлар дүниесі,басқа табиғи ресурстар халыққа тиесілі. Мемлекет  халық  атынан  меншік иелігін жүргізуге құқылы. Жер сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде,шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін» деп көрсетілген.

Жер мәселесі демекші «AMANAT » партиясының «Жер аманаты» жобасы аясында  игерілмей жатқан жайылымдық жерлердің мемлекетке қайтарылып, шаруаларға бөлініп берілуі, заңсыз иемденген жерлердің мемлекет меншігіне қайтарылуы да заң аясында атқарылып жатқан , осы Конституцияның тиімділігін көрсететін айғақтар.    Ата заңның   барлық  тармақтары азаматтардың қоғамда еркін өмір сүруіне, мемлекетті нығайтуына, тәуелсіздігімізді нығайтуға бағытталған. Конституцияны  тек қана  судыратып оқып  қана қоймай  терең түсініп байыппен ұғып   Ата заңымыздың  адам құқығын, бостандығын  қорғайтын негізгі заң екендігі  екенін   ел ішінде  таратуымыз керек.

Ата заңның  тиімділігі де, өміршеңдігі де   халық сұранысына жауап беруінде жатыр.

Жантөреева Қалыйма — «AMANAT» партиясы Түркістан облыстық филиалы төрағасының

орынбасары, блыстық маслихат депутаты 

«AMANAT» партиясы өзінің саяси тұғырнамасында халық саулығын қамтуды негізгі басымдықтың бірі ретінде айқындаған. Бұл бағытта денсаулық сақтау, медицина саласындағы кезек күттірмейтін мәселелердің шешу жолдары партияның Сайлауалды бағдарламасында қамтылып, кезең-кезеңімен іске асырылып келеді.

Сайлауалды бағдарламаны Түркістан облысында іске асыру жөніндегі Жол картасында медициналық қызметтің сапасын көтеру, емханалар мен ауруханаларды жоғары стандартты арнайы жабдықтармен қамту, ауылдық жерлерде фельдшерлік-амбулаториялық және медициналық бекеттер салу, оларды тиісті құрал-жабдықтармен, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету міндеттері белгіленіп, олардың іске асырылуы партияның өңірлік филиалымен тұрақты бақылауына алынған.

Бүгінде Түркістан облысында денсаулық сақтау құрылымына 45 мемлекеттік мекеме, 756 ұйым 130 жеке меншік мекемелер кіреді. Ондағы медициналық мекемелерге тіркелген 2 060 903 адамға 35 мың медицина мамандары қызмет көрсетеді. Оның ішінде 6 мыңнан астамы дәрігер болса, қалғаны түрлі орта медицина персоналы. Ұлт денсаулығын нығайту – мемлекеттің стратегиялық міндеттерінің бірі. Осы ретте елімізде медицина қызметкерлерінің қоғамдағы беделін арттыру шаралары ұдайы жүргізіліп келеді. Жетекші партия мүшелерінің негізгі бөлігі де медицина қызметкерлері.

Елімізде маусымның үшінші жексенбісінде Медицина қызметкерлері күні аталып өтіледі. Осынау айтулы күн қарсаңында өңіріміздің барлық аймағында денсаулық сақтау қызметінде жанқиярлық еңбегімен адам жанының арашашысы болып жүрген жандарға алғыс білдіріліп, елеулі еңбектері үшін марапаттау шаралары жүргізіліп жатыр. Ал, Отырар аданының Талапты ауылындағы «Фараб дәрігерлік амбулаториясының» ұжымы мен ауыл тұрғындары айтулы мереке қарсаңында көптен күткен қуанышқа кенелді. Амбулаторияға жаңа жедел жәрдем көлігі сыйға берілді. Осынау игілікті істі «AMANAT» партиясының Отырар аудандық филиалының, аудандық мәслихаттың төрағасы Уәлихан Ұзақов «Халыққа көмек» партиялық жобасы аясында өз қаражаты есебінен демеушілік, танытып алып берді.

«Медицина қызметкерлері күні» қарсаңында өткен салтанатты шарада авокөлік кілтін аудандық орталық аурухана бас дәрігерінің орынбасары Мұхтар Сатыбалдыұлына демеушінің анасы, 25 жылдан астам өмірін денсаулық саласына арнаған медицина ардагері Жұмакүл Бейсенбайқызы табыстады. Салтанатты шарада сөз алған Уәлихан Жамалханұлы ауыл тұрғындарын осынау жаңалығымен құттықтап, анасы Жұмакүл Бейсенбайқызы мен марқұм әкесі Ұзақ Жамалхан қарияның ұзақ жылдар бойы ауылда дәрігерлік қызмет еткенін еске алып, бүгінгі сыйы сол ата-ананың қызмет еткен саласына арналғанын жеткізді. Сондай-ақ, медицина мамандарын кәсіби мерекелерімен құттықтап, жедел жәрдем көлігі мекеме қызметкерлерінің жұмысын жеңілдетіп, ауыл тұрғындарына дер кезінде сапалы жұмыс жасайтынына сенім білдірді. Мерекеге орай осындағы бірқатар ақ халатты жандарға «Алғыс хат» табыс етті.

Ұжым қызметкерлері мен ауыл тұрғындары игілікті іске бастамашыл болған жандарға алығыс білдіріп, ақжарма тілектерін арнады. Медицина қызметкерлері күніне арналған шаралар әлі де жалғаса бермек.

Менің сауалдарымның барлығы дерлік республикалық бюджеттен қаржыландыруға тәуелді мәселелер болды. Түркістан дотациялық облыс болғандықтан, республикалық бюджет қолдауына мұқтаж. Сол себепті ірілі-ұсақты әлеуметтік, шаруашылық нысандардың құрылысына қаражат сұралды.

Түркістан облысында жыл сайын 60 мың бала өмірге келеді. Бұл жаңа оқу жылында осынша оқушы мектеп табалдырығын аттайды деген сөз. Кей сыныптарда оқушы саны 40-тан асса, үш ауысымда оқитын және апатты мектептер тағы бар. 15 аудан, 2 қаладағы 117 мектеп күрделі жөндеуді,  апаттыжағдайдағы 40 білім ұясы жаңадан салуды талап етеді. Осыған байланысты Үкіметке депутаттық сауал жолдадым.

Нәтижесінде облыстағы мектеп мәселесін шешуге республикалық бюджеттен бірден 344 млрд 600 млн теңге бөлінді. Бұл бұрын—соңды болмаған жаңалық. 2024-2025 жылдары 63 білім ошағы пайдалануға беріледі. Ол мектептер Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес балалардың жан-жақты білім алуына қолайлы заманауи үлгіде салынуы тиіс. Биылдың өзінде мектеп саны мыңға жетті.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Өңірлерді дамытудың Ұлттық жобасы» аясында тұрғындарды толықтай ауыз сумен қамтамасыз етуді міндеттеді. Кезінде Оңтүстік Қазақстан облысы елімізде алғаш рет «Таза су» бағдарламасын әзірлеп іске асырып, республика бойынша жалғасын табуына бастамашы болған. Өкінішке қарай, содан бері «Ауыз су» (2000-2010 жж), «Ақбұлақ» (2011-2014 жж), «Өңірлерді дамыту», «Нұрлы жер» (2015-2021 жж)бағдарламалары қабылданғанымен, көптеген ауылдар әлі күнге дейін сусыз отыр. Түркістан облысына қарасты 124 елді-мекенде су тұрмақ, құбыры мүлде жоқ. 109,7 мыңдай адам сапалы ауыз суға зәру. 124 ауылды ауыз сумен қамтамасыз етуді сұрап, Үкіметке сауал жолдадым.

Нәтижесінде, 2023-2025 жылдары облыс бойынша 113 елді мекенге ауыз су жүйесі жүргізіліп, бұдан бөлек 204 ауылда ескірген су құбырлары жаңартылатын болды. Биыл 66 нысанның құрылысына 17 млрд 400 млн теңге бөлінді. Атап айтқанда, қалаларға қарастырылған 3 млрд 200 млн теңгеге – 12, ауылдарға арналған 14 млрд 200 млн теңгеге – 54 жобаның құрылысы жүргізіліп жатыр. Оның 46-сы биыл, 20-сы келер жылы аяқталуы тиіс.

Арыс қаласын сумен жабдықтаудың 11 жобасын және басқа 3 ауылдық округін сумен жабдықтау бойынша 3 жобасын қаржыландыру бойынша да мәселе көтердім. Су ресурстары және ирригация министрлігі 2024 – 2026 жылдарға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру барысында аталған 11 жобаны іске асыру үшін Өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне 3,8 млрд. теңгеге бюджеттік өтінім ұсынылғанын айтты. Бұдан басқа республикалық бюджетте 29 жобаны іске асыруға 23,4 млрд. теңге сомасында бюджеттік өтінімді (ҚЕМ – 15 жобаны іске асыруға – 11,5, АЕМ-14 жобаны іске асыруға-11,9 млрд. теңге), оның ішінде Арыс қаласының 4 жобаны іске асыруға 400 млн. теңге Қаржы министрлігінде қарастырылып жатыр.

Халықты қолжетімді газбен қамтамасыз ету – Президент тапсырмасы. Былтыр елімізде 11,6 млн абонент табиғи газға қол жеткізген. Бұл жалпы халықтың 59 пайызын құрайды. Ауыл аймақты газдандыру жұмыстары
2015 – 2030 жылдар аралығында жүргізіледі.

Түркістан облысы бойынша 368 ауыл адамдары үйлерін көмірмен жылытып жатыр. Биыл 6 млрд 900 млн теңгеге 22 нысанның құрылысы жүргізілуі тиіс еді. Жалпы, өңірді түгел газбен қамту үшін республикалық бюджеттен 75 млрд 200 млн теңге керек. Мен сайлауалды бағдарламамнан бұрын, сайлаушылардың тікелей айтқан өтініштерін орындауға кірісті. Халықтың сұрайтыны – мектеп, су, жол, аурухана, емхана салу, заңсыз карьерлерді жабу сияқты әлеуметтік мәселелер. Оның ішінде осы газдандыру да бар.

Арыста өткен кездесулерде тұрғындар «Байырқұм», «Жиделі» ауылдық округтерін көгілдір отынмен қамтамасыз етуге атсалысуымды өтінді. Алғашқы жолданған сауалдардың бірі «Жиделі», «Байырқұм», «Көкжиде» және «Аққала» елді-мекендерін газдандыру үшін 2 млрд 26 млн теңгелік жобаны қолдауға арналды. Үкімет жалпы Түркістан облысы мен Арыс қаласына қарасты екі ауылдық округтің газ мәселесі іс-шаралар жоспарына сәйкес іске асырылатынын айтты. Толық қамтылу үшін облыстық әкімдік газдандыру жұмыстарын Министрлікпен бірге пысықтауы тиіс. Биылғы жылға облыс бойынша мен сұраған 22 жобаны қаржыландыруға 6 млрд 900 млн теңге бөлінді. Биыл 18 ауылға газ кіргізілуі керек.

Мемлекет басшысы Қасым – Жомарт Кемелұлы Тоқаев «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Қазақстан халқына Жолдауында:«Басты мақсат – қағаз жүзіндегі биік жетістіктерге қол жеткізу емес, шын мәнінде халықтың тұрмыс сапасын жақсартуға тиіспіз» — деп атап өтті. Еліміз бойынша 600 мыңнан аса адам тұрғын үй кезегінде тұр. Әсіресе, Астана, Алматы, Шымкент қалаларында баспанаға сұраныс көп. Үйсіз-күйсіз күнелткендердің нақты саны белгісіз. Қалай болғанда да, отбасы көбейген сайын ошақ қасы да керек болады. Қаншама бағдарлама іске қосылғанымен, пәтер жетпей жатыр. Бәрін үлкен мегаполистерге тірей бермей, ауылдардан көп қабатты үйлер салып өркениетке көшу керек. Ал, Қаратау тәжі саналатын Кентау бұрынғыдан да сәулетті әрі дәулетті қалаға айналуы тиіс. Келешекте ірі өндіріс орындары жұмыс істейтін болса, Кентаудың өз жұрты өзінде тұрақтайтын тұғыр керек болады.

2020 – 2025 жылдары аймақтарды дамытуға бағытталған «Ауыл – ел бесігі» мемлекеттік бағдарламасының аясында ауылдық елді мекендерде әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымдарды дамыту, ауыл халқының әлеуметтік игіліктер мен мемлекеттік қызметтерге қолжетімділігін қамтамасыз ету және жалпы жайлы өмір сүру ортасын қалыптастыру бойынша бірқатар міндеттерді шешу көзделген. Кентау қаласының «Қаратау» шағын ауданында инженерлік инфрақұрылым құрылысын жүргізуге және қаланың тозығы жеткен көпқабатты 10 тұрғын үй аулаларын абаттандыруға, сонымен бірге қаланың «Қарнақ» ауылында мәдениет үйінің құрылысын салу үшін  5 303 592 мың теңге керек. Жоғарыда аталған нысандар сметалық құжаттары әзірленіп, мемлекеттік сараптаманың оң қорытындысы алынған. «Қаратау» шағын ауданындағы инженерлік инфрақұрылым құрылысына (жол бөлігі және сыртқы кәріз желілері) –
2 919 584,0 мың теңге, Кентау қаласындағы тозығы жеткен көпқабатты 10 тұрғын үй аулаларын абаттандыруға – 1 033 961,0 мың теңге, «Қарнақ» ауылында 300 орындық мәдениет үй құрылысын жүргізуге – 1 350 047,0 мың теңге сұрадым.

Сол сияқты Отырар ауданы «Қоғам» ауыл округінің «Мыңшұқыр» елді мекеніндегі тұрғындардың тұрмыс-тіршілігін,   өмір сүру сапасы мен әл-ауқатын жақсарту, оны тұрақты дамыту мақсатында көпқабатты үй құрылысын жүргізу қажеттілігі бар. Қазіргі кезде «Қоғам» ауыл округі «Мыңшұқыр» елді мекенінің «Әл-Фараби» шағын ауданында салынатын 10 көпкабатты тұрғын үйдің жобасы дайын. Атап айтқанда, «Әл-Фараби» шағын ауданындағы № 12 көпқабатты тұрғын үйдің құрылысы, сметалық құны – 304 170,0 мың теңге, «Әл-Фараби» шағын ауданындағы № 13 көпқабатты тұрғын үйдің құрылысы, сметалық құны – 303 532,0 мың теңге, № 14  үйге – 303 240,0 мың теңге, № 15 үйге – 303 527,0 мың теңге,  № 16 үйге – 314 021,0 мың теңге, №17 үйге – 313 057,0 мың теңге,
№ 18 үйге – 337 874,0 мың теңге, № 19 үйге – 336 353,0 мың теңге, № 20 үйге – 337 598,0 мың теңге республикалық бюджеттен қаржыландыру керек. Жоба жүзеге асырылса, Отырар ауданында тұрғын үй кезегінде тұрған 180 отбасы баспанамен қамтамасыз етіледі және құрылыс барысында аталған нысан бойынша 100-ден аса адам уақытша жұмыспен қамтылатын болады. 2024 жылға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру шеңберінде Түркістан облысы Отырар ауданы «Қоғам» ауыл округі «Мыңшұқыр» елді мекені «Әл-Фараби» шағын ауданындағы  10 көпқабатты тұрғын үйдің құрылысына – 2 821 368,0 млн. теңге (сметалық құны)бөлдіруді сұрадым.

Отбасы мәселесі Мемлекет басшысының ұдайы назарынан тыс қалған емес. Президент жыл сайынғы Жолдауында отбасы, демографиялық өсім, ана мен бала денсаулығын сақтау мәселелеріне ерекше мән беріп, тапсырмалар жүктейді. Республика көлеміндегі жалғызбасты және жесір аналардың әлеуметтік жағдайына байланысты барлық мәселелер  «AMANAT» партиясының назарында. Әйел – отбасының,  мемлекеттің  тірегі. Мемлекеттің дамуы, халықтың әл-ауқатының артуы тікелей отбасына байланысты. Жалғызбасты аналар, олардың ішінде жас аналарды әлеуметтік қолдау – бұл әрбір мемлекеттің отбасылық саясатының бір тармағы болуы тиіс.

Бүгінде Қазақстанда 837 мың толық емес отбасылар, оның 758 мыңы – әйел адам және 79 мыңы – ер адам. Жалпы, толық емес отбасылардағы адам саны –  
2 млн. 601 мың. Елімізде екі миллионға жуық жетім бала бар, оның әрбір бесіншісі некесіз отбасында өмірге келген. Қоғамда жалғызбасты аналардың өзін бірнеше топқа бөлуге болады. Бірі – қапияда ері қаза болғандар, екіншілері – ажырасып кеткендер, тағы бірі – алданып қалғандар мен азаматтық некеден қапыда қалғандар. Толық емес асыраушысынан айырылған отбасыларға мемлекеттен жәрдемақы беріледі, ал жалғызбасты аналар мен әкелерге ешқандай жеңілдіктер қарастырылмаған. Халықтың тұрмыс жағдайын жақсартудағы, отбасын нығайтудағы басым бағыттардың бірі – ана мен балаға әлеуметтік қолдау жасау болып табылады. Бүгінде жалғызбасты аналар мен әкелерге жәрдемақы мөлшері шектеулі және берілетін көмек мардымсыз. Барлық анаға 1,5 жасқа дейінгі баланы күтуге ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы төленеді және олардың көлемі әртүрлі. Жұмыссыз әйелге бір балаға ай сайын 19 872 тенге, ал жұмысы бар ананың әлеуметтік төлем мөлшері соңғы 2 жылдағы орташа айлық кірісінің 40 пайызын құрайды. Жалғызбасты, олардың ішінде жас аналар мемлекеттік әлеуметтік қолдауды қажет етеді, себебі олар дүниеге некесіз бала әкелумен туындайтын қаржылық, моральдық және тағы басқа жағдайларды өздігінен жеңуге қауқарсыз келеді. Сондықтан, жалғызбасты аналар мен әкелерге мемлекет тарапынан жан-жақты көмек көрсету қажет деп санаймын.

Бір топ депутат Қазақстандағы барлық әйел мен жалғызбасты ер адамның  бала күтіміне байланысты төленетін жәрдемақы мерзімін 3 жылға дейін ұзартуды; жұмыссыз жалғызбасты аналар мен әкелердің бала күтіміне байланысты ай сайынғы әлеуметтік төлем мөлшерін заңда бекітілген күнкөріс минимумына теңеуді; жалғызбасты аналар мен әкелердің балаларына мемлекеттік балабақшадан орын алу үшін бірінші кезектегі жеңілдіктерді беруді, сондай-ақ, жалпы әйелдердің зейнетке шығу жасын 55-ке дейін төмендетуді сұрадық. Жалғызбасты аналардың жанайқайын жеткіздік. Алайда, Министрлік тарапынан әлеуметтік жәрдемақылардың жалпыға бірдей беріліп, жағдай жасалып жатқаны жайында жауап қайтарды. Біз жетімі мен жесіріне ерекше қамқорлық танытқан халықпыз. Сондықтан жалғызбасты аналар мен олардың балаларына көмекті көбейткеннен келіп-кетер зиян жоқ. Олардың тұрғын үй мәселесі де шешілмеген. Мұны да үйлестіру керек деп есептеймін.

Сарыағаш пен Жетісай арасындағы жолдар тозып, қозғалыс қиындап кеткен. Ол транзиттік жол болғандықтан, көкөніс, бау-бақша өнімдерін тасымалдайтын көліктер де, жалпы, Шымкент, Түркістан бағытында қатынайтын жолаушылар күндіз-түні тыным таппайды. Оның үстіне Сарыағаш ауданының аумағында көлік және жолаушыларға арналған кедендік бекеттердің бары да қозғалысқа әсер етеді әрі жолдардың тақтайдай тегіс болуын талап етеді.

Мәжіліске депутат болып сайланғанғалы облыс бойынша маған мұңын шағатындар өте көп. Өз сайланған округқа қарамаса да, одан тыс жерлерден шағымданушыларға құлақ аспасқа амалым жоқы. Әсіресе, Жетісай, Мақтаарал, Сарыағаш, Келес, Қазығұрт, Сайрам, Бәйдібек аудандары мен Кентау қаласынан хабарласатындар баршылық. Ала жаздай Сарыағаш пен Жетісай арасындағы тас жол жыр болды. Расында да, «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» автобаны біткен жерден бастап, Жетісайға жеткенше жолдың сапасы сын көтермейді. Ол республикалық трасса десе де болады. Себебі, Жетісай мен Сарыағаш арасынан сауда керуені күндіз-түні үзілмейді. Бір емес, бірнеше кеден бекеті бар. Жол азабын тартқан жолаушылар мен жүргізушілер жанайқайын Үкіметке жеткіздім.

Индустрия және даму мминистрлігінің мәліметінше, «Жизак-Гагарин-Жетісай-Киров-Қызыләскер-Сарыағаш-Абай-Жібек жолы» А-15 74-220 км (ұзындығы 48 км) автожолын орташа жөндеуден өткізу биыл басталып, келесі жылы аяқталады екен. Қозғалыс қарқындылығының өсуіне байланысты, «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» ұлттық жобасында ұзындығы
102 шақырымды құрайтын (4 жолақты) «Қонысбаев өткізу пункті арқылы Өзбекстан Республикасына шыға отырып, Сарыағаш қаласын айналып өту жолы» республикалық маңызы бар автомобиль жолын салу көзделген. Жоба Халықаралық қаржы ұйымдарының қолдауымен іске асырылады. Бұл бойынша өткен жылы ҚР Үкіметі мен ХҚҰ арасындағы Әріптестік туралы негіздемелік келісімдерді іске асыру жөніндегі үйлестіру кеңесінің шешімімен Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Азия Даму Банкімен ынтымақтастық бағдарламасына жобаны енгізу және оны 2024 жылы іске асыруды бастау мерзімімен мемлекеттік кепілдікпен қарыз есебінен қаржыландыру туралы өтінімі мақұлданған. Қазір мемлекеттік және экономикалық сараптамадан өту және қорытынды алу үшін техникалық-экономикалық негіздемені түзету жұмыстары жүргізулуде. Жалпы, құрылыс  2025 жылы басталады деп күтілуде. Сондықтан, «көрінген таудың алыстығы жоқ» дегендей, көбі кетіп азы қалды.

Соңғы кездері жол қозғалысын бақылауға арналған бейнекамералардың айналасында дау-дамай көбейіп кетті. Жұртшылық айыппұлды азайтуды талап етуде. Жол жүру ережесінде пайдаланылатын, автоматты режимде жұмыс істейтін «Фото және бейнежазба» арнайы техникалық құралдары қазір қоғамымызда тек келеңсіз оқиға тудырып отыр. «Сергек» бейнебақылау камералар жүйесі онсыз да күнін әрең көріп жүрген халықтың қалтасын қағып, жаппай наразылығын туғызып жатыр. Орнатылған бейнебақылау камералары жайлы ескертетін жол белгілерінің жоқтығы да жығылғанға жұдырық болып, қарапайым азаматтар «Конституциялық заң бұзылды» деп дабыл қағуда. Адамның және азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғау, олардың мүлтіксіз орындалуы – «AMANAT» партиясының қадағалауында.

Қазақстанда негізінен жылдамдықты, бөлінген жолақтарда жүру тәртібі мен тоқтату сызығын бұзуларды және бағдаршамның тыйым салынған сигналына өтуді анықтап, тіркейтін 19 029 «Сергек» бейнебақылау камерасы  жұмыс істеп тұр. Ол биылдың өзінде ел бойынша 3 413 308 рет жол ережелерін бұзу фактілерін тіркеген. Олардың ең көп орнатылғаны – Астана және Алматы қалаларында, әрқайсысында 6 мыңнан астам. Астана қаласында биылғы 8 айда көлік жүргізушілеріне –  5, 953 млрд.,  Алматы қаласында – 6, 359 млрд. теңге айыппұл салынған. Үкіметтің жол қозғалысы мәселелері бойынша 2017 жылғы 21 қазандағы № 667 қаулысына сәйкес жол қозғалысын реттеуді қамтамасыз ету үшін «Фотобейне тіркеу» ақпараттық-нұсқағыш белгісі енгізілді. Қолданыстағы қаулы бойынша арнайы камераның   барлығы жайлы белгі орнату міндетті емес және жүргізуші оған қарамастан, айыппұл төлеуі тиіс. Ал, мобильді жылдамдықты реттейтін қондырғы алдына ақпараттық белгі мүлде қойылмайды. Олар жолдың кез-келген бөлігіне  және көбіне жасырын орнатылады. «Сергек» камералары мен жылжымалы қондырғылар алдында «ескерту белгілерінің» болмауы жүргізушілерді шатастырып, оларға негізсіз айыппұл салынуда. Жүргізушілер құқығына нұқсан келтірілуде. Ал  ескерту белгісінің жоқтығы әкімшілік айыппұлды жоюға негіз бола алмайды. Мұндай заңсыздықтарға жол бермеу үшін стационарлық бейнебақылау камералары мен жылжымалы қондырғылар алдында «Ескерту белгілері» болмаған жағдайда айыппұлды жарамсыз деп тануды заңмен бекіту қажет. Мысалы Түркістан облысында өткен «Қорғау» апталығы кезінде 6 млн 600 мың, 600 мың теңгедей айыппұл арқалағандардың көліктері айып тұрақтарына қойылды. Оның барлығы дерлік жылдамдықты асыру бойынша салынған. Оны көлік егесі де білмей шыққан. Талап бойынша алғаш ескертілгеннен кейін бір апта ішінде төлеуге мүмкіндік берілсе де, жол полициясы көліктерді тоқтатқан бойда айып тұрағына тоғытып тастап, жүргізушілердің құқы мен өздері бекіткен талаптарды бұзып жатыр. Әлгі айып тұрағына қойылған көліктің құны 6 млн тұрмақ 600 мың теңге де тұрмайды. Бірақ, сол көлікпен жүрген күнкөріспен, жан бағып жүрген жандардың көп екенін естен шығармау керек.

Министрлік өкілдері ескерту белгілері қойылмаған бейнебақылау камераларына түсіп қалған жағдайда, айыппұл салынбай, базадан алынып тасталатынын айтқан. Алайда, халық олай болмай жатқанын ашынып айтып жатыр. Үстін-үстіне айыппұл салынып, көбісінің қайдан пайда болып жатқанын түсінбей жүргендері жетерлік. Бұлайша айыппұл өндіруді тексеру қажет. Онсыз да айыппұл мен салық айналасында дау мен шағым, наразылық өте көп. Реттейтін уақыт жетті деп есептейміз.

«Ескерту белгілері» жол қозғалысы ережелерін сақтауды және бұзушылықтардың алдын алу мақсатына қызмет етеді. Ескертілген жүргізуші заңды ешқашан бұзбайды. Ескертілмесе, шектеу қойылғанын қайдан біледі? Оның үстіне қазір «жасырын камералар» аздай, күре жолдардағы қозғалысты шектеу қойылмағанына қарамастан,дрон арқылы қозғалысты заңсыз  бақылау байқалған. Бұл да Жол полициясының өз қызметін асыра пайдалануға жатады. Бұдан бөлек, айыппұл төленгенімен, полицейлердің планшетінен өшірілмей, жүргізушілерді ретсіз тоқтатып әлекке салып жатыр. Себебі төленген түбіртектерді бір базаға жинақтау жағы қарастырылмаған. «Қазпошта» кассасына немесе «Каспий» қосымшасы және Жол полициясының кассасына, яғни, әркім әр жақтан төлесе де,  төленгені жайлы мәлімет полицияның планшетінен шықпайды. Соның салдарынан Жол полициясы мен жүргізушілер арасында түсініспеушілік туындауда. Бір жүргізушілер айыппұлды төлеп қойса да, Жол полициясы үшін сақтап жүрген түбіртектердің сиясы кетіп қалғанын, полицияның жазықсыз жазғырып жатқанын айтып шағымдануда.

Тағы бір маңызды мәселе, айыппұл көлемін азайту және тізімін қысқарту керек. Ең төменгі күнкөріс деңгейі 70 мың теңге болса, 61 260, 48 300, 69 000, 138 000, 207 000 теңге айыппұл тағайындау қисынға келмейді. Несиеге көлік мініп, күнін әзер көріп жүрген халыққа жығылған үстіне жұдырық етуге болмайды деп санаймыз.

Үкіметтің 2017 жылғы 21 қазандағы № 667 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы барлық бейнебақылау камера алдына ескерту белгісін міндетті түрде орнатуды заңнамалық тұрғыдан бекітуін, «Жол жүру ережесінің» талаптарына сәйкес стационарлық бейнебақылау камералары және жылжымалы қондырғылардың алдында «Ескерту белгілері» болмағанда айыппұлды жарамсыз деп тануын, осы уақытқа дейін және кейін ескерту белгісі қойылмаған бейнебақылау камераларына түсіп қалғандарға салған айыппұлдарды мен айыппұлы төлеушілер тізімінен алып тастауын, айыппұл соммасын азайту мен айыппұл түрлерін қысқартуын сұрап сауал жолдауға тура келді. Өкінішке қарай, көпшіліктің осындай қалауы мен талап-тілегіне Үкімет әлі жауап берген жоқ. Біздіңше, айыппұл мөлшерін төмендету керек. Жол ережесін бұзғандар төлейді.

Түркістан облысы – мақтаның мекені. Мақта «ақ алтын» болып саналады. Өкінішке қарай, үлкен сұранысқа ие болған мақта алқаптары азайып барады. Оңтүстік өңірді мақтасыз елестету мүмкін емес. Сондықтан, ақ алтынның жайылып кетуіне жол бермеу керек. Қайта, керісінше, мақта кластерін құрып, өңдеу ісін жолға қою қажет. Мемлекет басшысы да өнімді алған соң, өңдеп түрлі заттар өндіруші елге айналуды алға тартып жатыр. Мақташылар біресе судан, біресе бағадан қиналды. Өздеріне тиесілі гектарлық субсидиясын ала алмай Астанаға дейін ат арылтып келді. Мақташылардың мұңын Үкіметке жеткіздік.

Біріншіден, отандық мақтаның сапасын жақсарту және оны жаһандық нарыққа шығару үшін, бірінші кезеңде республикалық бюджеттің есебінен элиталық жоғарғы дәрежелі шитті сорттарын сатып алып, қолжетімді бағамен мақта өндіруші шаруаларды қамтамасыз етуді, заманауи озық технологияларды енгізу арқылы шитті мақтаның элиталық жоғарғы дәрежелі сорттарын өз елімізде шығару мәселесін шешуді, екіншіден, шаруалардың шығарған шығындарын ішінара өтеу мақсатында және көктемгі агротехникалық дала жұмыстарын толық көлемде жүргізіп, мақта дақылын өз уақытында өсіру үшін өндірушілерге күзде өткізілген өнімің әр тоннасына субсидия беру жолдарын қарауды, үшіншіден, елімізде өндірілген мақта өнімін тұрақты өткізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін, ол өнімдерді өңдейтін және мата жасайтын тоқыма фабрикаларын салу мәселесін ұйымдастыруды сұрап депутаттық сауал жолдадым.

Текстиль өнеркәсібі арқылы әлемдік нарықты жаулап жатқан мемлекеттер баршылық. Өзімізде мақта өсіріп, жіп иіріп, мата тоқып, киім тіге алмау ұят болады. Бұған қатысты Ауыл шаруашылығы министрлігінің жауабын алдық. Онда тоқыма кластерінің 2026 жылға дейін құрылатыны, бұл бағытта бірқатар жобалардың жүзеге асырылатыны айтылған. Түркістан облысы Шымкент қаласынан бөлінбей тұрғанда мақта кластері құрылып, бірқатар кәсіпорындар іске қосылған еді. Енді облыстың өз алдына еркін экономикалық аймақ құрып мақта өсіру және өнім өндіру мәселесін мықтап қолға алмақ керек деп есептеймін. Өйткені, мақта алқаптары жалпы егістіктің 70 пайызын құрап,
1 миллиондай адам осы шаруамен айналысып жүр.

Жылыжай көкөнісін өсірушілер де экономикаға үлес қосатын саланың бірі. Алайда, облыстағы жылыжайлардың 94 пайызы диқандардың өз күшімен салынған. Нарықты жыл он екі ай көкөніспен қамтамасыз  ету үшін көп шығындалады. Сол себепті нарқы қымбат болады. Десе де,жылыжайларды заманауи стандарттарға көшіру керек. Отандық өнімді қолдамасақ, импорт жаулап алады. Сол себепті Үкіметтен жылыжай көкөнісін өсірушілерге төмен пайызды несиелеу, электр энергиясы мен көмір, тұқым, тыңайтқыштарды субсидиялауды сұрадық. Премьер-Министрдің орынбасары ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілерін ынталандыруға арналған мемлекеттік қолдау шараларының қаралатынын, инвестициялық субсидиялар шеңберінде жылыжай кешендерін салу мен заманауи технологияларды енгізуде шығындардың бір бөлігін өтеу көзделгенін жеткізді. Сондай-ақ, «Кең дала» бағдарламасы бойынша несиелеу пысықталып жатыр.

Сайлаушылармен кездесу барысында ауылдарда мәдени, спорттық нысандар ашу ісін жандандыру мәселесі көтерілген еді. Барлық ауылдарда Мәдениетүйі, Спорт кешені заманауи талапқа сай болса, жергілікті жұртшылықтың игілігіне жарап тұрады. Өйткені, мәдениет те, әдебиет те, спорт та қоғамға қажетті дүниелер. Сайлаушылардың осындай да аманатын тиісті министрліктерге депутаттық сауал етіп жолдадым.

Туризм және спорт министрлігі ауылдар мен қалаларда клуб пен кітапхана және спорт кешенін салу облыстық әкімдіктің міндетіне кіретінін хабарлады. Керек десеңіз, заңмен белгіленген тәртіппен театр, цирк, музыка өнері және кино өнері, мәдени-демалыс қызметі мен халық шығармашылығы, кітапхана және музейді де облыстық бюджет есебінен салынады. Байқаймыз, мәдени іс-шаралар көп, мәдениет ошақтары аз, спорттық жарыстар көп, спортпен шұғылданатын орындар аз  болып тұр. Тиісті басқарма ауылдық жерлерде Президент тапсырмасын іске асырса деген тілек бар.

Түркістан облысы әкімдігі тарапынан «Ауыл – Ел бесігі» жобасы шеңберінде 2024 – 2026 жылдарға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру барысында Ұлттық экономика министрлігіне 51 жобаны іске асыру үшін 18,9 млрд. теңгеге бюджеттік өтінім ұсынылыпты. Республикалық бюджет комиссиясының шешімімен 29 өтпелі жобаға 9,4 млрд. теңгеге қолдау көрсетілді. Оның ішінде Сауран ауданы «Шорнақ» ауылындағы құны 788,9 млн теңгені құрайтын екі жоба бар. Спорт кешенінің құрылысы кезектілікке сәйкес облыстық бюджеттен немесе «Ауыл-ел бесігі» бағдарламасы аясында кезең-кезеңімен жүргізу жоспарланған. Сондай-ақ, Арыста өткен кездесулерде сайлаушылар  «Ақдала», «Байырқұм», «Дермене», «Жиделі», «Монтайтас»ауылдық округ жастарының спортпен айналысып, салауатты өмір салтын ұстануы үшін спорт кешендері керектігін айтты. «Ақдала» а/о, сметалық құны – 256780,469 мың теңге (ЖЖБ 11.08.2022ж. № САРС-0028/22 сараптама қорытындысы); «Байырқұм» а/о, сметалық құны – 257710,289 мың теңге (ЖЖБ 11.08.2022ж. № САРС-0030/22 сараптама қорытындысы); «Дермене» а/о, сметалық құны – 251554,705 мың теңге (ЖЖБ 11.08.2022ж. № САРС-0031/22 сараптама қорытындысы), «Жиделі» а/о, сметалық құны – 244895,531 мың теңге (ЖЖБ 11.08.2022ж. № САРС-0032/22 сараптама қорытындысы), «Монтайтас» а/о, сметалық құны – 252240,844 мың теңге (ЖЖБ 11.08.2022ж. № САРС-0033/22 сараптама қорытындысы)жобалары дайын болғандықтан, алдағы жылдың бюджетінен қаржыландыруға Үкіметке ұсынылды.

Менің сайлауалды бағдарламамда көтерілген мәселелердің барлығы да – депутаттық сауалға сұранып тұрған мемлекеттік деңгейде шешілетін істер.

                                                         Қ. Балабиев