Балық шаруашылығын дамыту тек экономикалық пайда үшін ғана емес, табиғи экожүйені сақтаумен қатар жүруі қажет. Су көздерін қорғау, заңсыз балық аулауға жол бермеу, орман-тоғай, су айдындарын таза ұстау – баршаға ортақ міндет. Табиғатқа ұқыпты қарау балық қорының үздіксіз молаюына тікелей әсер етеді. Қорытындылай келе, балық шаруашылығы – өңірдің аграрлық әлеуетін арттыратын, халықтың әл-ауқатын жақсартатын, өңір экономикасына тың серпін беретін стратегиялық маңызды сала. Осы бағыттағы жұмыстарды жүйелі жалғастырып, қолдау шараларын күшейту арқылы өңірлердің дамуына зор үлес қосуға болады.

Биыл жалпы елімізде 12 мың тоннадан астам балық өсірілді. Балық шаруашылығы – экономикалық өсудің жоғары әлеуеті ретінде агроөнеркәсіптің маңызды салаларының бірі. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен 2021–2030 жылдарға арналған Балық шаруашылығын дамыту бағдарламасы бекітілді. Бағдарламаның негізгі индикаторлары: 2030 жылға қарай балық өсіру көлемін жылына 7 мың тоннадан 270 мың тоннаға дейін арттыру; ішкі тұтынуды жылына 67 мың тоннадан 134 мың тоннаға дейін ұлғайту; балық ресурстарының табиғи популяциясын 7%-ға арттыру. Бұл жайлы ҚР АШМ Балық шаруашылығы комитетінің төрағасы Серік Сермағамбетов ОКҚ алаңында өткен баспасөз конференциясында айтқан болатын.

Оның хабарлауынша, ағымдағы жылдың 11 айында балық өнімдері нарығының көлемі 76,8 мың тоннаны құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 10%-ға артық.

«Осы кезеңде 38,5 мың тонна балық ауланды, 12,2 мың тонна балық өсірілді. Бұл көрсеткіштер өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 10%-ға жоғары. Сонымен қатар ағымдағы жылы экспорт 7%-ға төмендеп, 12,7 мың тоннаны құрады, ал импорт 5%-ға өсіп, 38,8 мың тоннаға жетті», – деді ҚР АШМ Балық шаруашылығы комитетінің төрағасы Серік Сермағамбетов.

Халықтың жан басына шаққандағы балық тұтынуы 4 келіден 5 келіге өсті, алайда ұсынылатын көлем 14,5 келі болып белгіленген. Кәсіптік балық аулау негізінен Түркістан, Атырау, Қызылорда, Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарында жүргізіледі. Балық аулаумен 700-ден астам балық шаруашылығы субъектілері айналысады, онда шамамен 12 мың балықшы еңбек етеді.

Елімізде 20 халықаралық және республикалық маңызы бар су айдыны тіркелген. Олар 366 учаскеге бөлінген, оның ішіндегі 271 учаске немесе 75%-ы 139 пайдаланушыға бекітілген. 95 учаске бос тұр. Жергілікті маңызы бар 2997 су айдынының 1578-і 1163 пайдаланушыға бекітілген. Резервтік қорда 1419 су айдыны бар. 2025 жылдың 31 желтоқсанына дейін балық аулауға 63 мың тонна көлемінде квота бөлінді, оның 38,5 мың тоннасы игерілді.

Балықты жылына жалпы қуаты 120 мың тонна болатын 72 кәсіпорын өңдейді, олардың 20-сы ЕО елдеріне балық өнімдерін экспорттауға құқылы. Балықтың 50 түрі әлемнің 21 еліне, яғни Германия, Латвия, Литва, Нидерланды, Ресей, Қытай және тағы басқа мемлекеттерге экспортталады. Жалпы, 2025 жылдың 10 айында балық өңдеу кәсіпорындары 45 мың тоннаға жуық ысталған, мұздатылған дайын өнім өндірді, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 10 мың тоннаға артық.

Ал, қайта өңделген өнім көлемін ұлғайту мақсатында елімізде мынадай шаралар көзделген: олар, балықты өңдеумен айналысатын субъектілер үшін ҚҚС-ты 70%-ға төмендету және қайта өңдеушілер үшін айналым қаражатын толықтыруға 5% жеңілдікпен несие беру. Сондай-ақ, өндірістік қуаттарды жүктеу мақсатында өңделмеген балықты экспорттауға жарты жылға тыйым салынды.

Түркістан облысында «Балық шаруашылығын дамытудың өңірлік бағдарламасы» шеңберінде тауарлы балық өсіру көлемін арттыруға нақты жоспарлар қабылданды. Мұндай жұмыстар ауыл шаруашылығы саласының жаңа бағыты ретінде қарқынды дамып келеді. 2030 жылға дейін тауарлы балық өсіру көлемін 20 000 тоннаға жеткізу жоспарлануда. Өткен жылы облыс көлемінде 7 000 тонна балық өндіріліп, бұл жоспар толық орындалған.  Бұл көрсеткіш — өңірдің құнарлы су ресурстарын тиімді қолдана отырып, балық шаруашылығын тұрақты дамытып отырғанының белгісі.Балық шаруашылығымен айналысатын кәсіпкерлер саны да едәуір өскен. 2025 жылғы мәлімет бойынша Түркістан облысында тауарлы балық өсірумен айналысатын кәсіпкерлер саны 231-ге жетті.

Бұл көрсеткіш соңғы жылдардағы инвестиция мен мемлекеттің қолдау бағдарламаларының нәтижесі. Қолдау шеңберінде кәсіпкерлерге субсидиялар беріліп, жаңа шаруашылықтар ашылуда. Өңірдегі жасанды көлдерде балық өсірудің негізгі өндірістік базасын қалыптастырады.Осы су айдындарында түрлі балық түрлері өсірілуде, мысалы, көмеш балық, карась, шортан, аҡ балығы және басқа да түрлер шығарылуда. Бір ғана ірі шаруашылықта күз айларында 50–60 тоннадай өнім алынатын жағдайлар бар. Елімізде балық шаруашылығы жалпы өсім тенденциясын көрсетуде. Өткен жылы жылы Қазақстанда жалпы 18 200 тонна балық өсірілген, оның ішінде Түркістан облысының үлесі шамамен 4 400 тонна — бұл республикадағы ең ірі көрсеткіштердің бірі. Бұл облыстың аталған салада көш бастап тұрған аймақтардың бірі екенін көрсетеді.

Балық шаруашылығын дамыту — ауыл шаруашылығының бәсекеге қабілетті бөлігін қалыптастыруға, тұрғындардың табысын арттыруға және экспорттық әлеуетті кеңейтуге бағытталған маңызды қадам. Талдау көрсеткендей, өңір балық өсіруден басқа аймақтарға үлгі болатындай нәтижелерге қол жеткізіп отыр.

Ордабасы ауданы да осындай жобаларды жүзеге асырудан кенде қалып отырған жоқ. Шұбар ауылының іргесіндегі «Арыс» өзенінің жағасында жұмыс істей бастаған «АҚ ОРДА Б» ЖК-нің өңірде балық өсіру шаруашылығы өркендеп келеді. Жалпы аумағы 4,5 гектар. Оның ішінде 1,3 га жерге тоған қазылып, 20 мың сазан шабағы жіберілген. Жоба құны – 20 млн теңге. Жылына 60 мың тонна сазан шабақтарын өсіріп отырған шұбарлық кәсіпкер Бақытжан Бекбосынов аталған кәсіпке ден қойған. Келесі жылдан бастап өз өнімін нарыққа шығаратын ол жергілікті үш азаматты тұрақты жұмыспен қамтып отыр. Кәсіпкердің айтуынша, тәжірибелік тұрғыда және өзге де бағыттарда кәсіпкерлерге жергілікті әкімдік тарапынан тиісті деңгейде көмектер ұйымдастырылуда. Бүгінде кәсіпкер тағы 3,0 га жерге тоған қазуды жоспарлауда. Айта кетсек, қазіргі таңда Ордабасы ауданында балық өсіру саласы кең өріс алып келе жатыр.

Келесі кезекте, Келес ауданындағы балық шаруашылығы жайында айта кеткен жөн.Ауданның климаттық жағдайы балық шаруашылығына қолайлы. Бүгінде тұрғындар жаңа технологияларды қолдану арқылы балық өсіру саласында белсенділік танытуда. Ақтөбе ауылдық округіндегі «Бозсу» шаруақожалығы 4,8 гектар аумаққа балық өсіріп, дайын өнімді ішкі нарыққа шығарып жатыр.

«— Бүгінде балықтың аққайран және сазан түрін өсірудеміз. Шабақты Өзбекстаннан және көрші Сарыағаш ауданынан алдық. Жалпы 1 млн дана балық уылдырығын тастадық. Балық салмағы 150 грамм болғанда шаруаларға саудаладық,»– дейді шаруақожалық басшысы.

Айта кетейік, Келес ауданында балық өсірумен айналысатын кәсіпорындар мен фермерлік шаруашылықтар қатары артып, бұл жергілікті экономиканың дамуында маңызды рөл атқаруда. Оған қоса, жергілікті су айдындарында биологиялық теңгерімді сақтау үшін арнайы шаралар қолға алынған. Алдағы уақытта Келес ауданында балық шаруашылығын одан әрі дамыту мақсатында инвестициялар тартылып, заманауи технологияларды қолдану көзделуде.

Бұл бағыттағы тағы бір ауқымды жобалардың бірін айтар болсақ, Түркістан қаласында заманауи балық шаруашылығы кластері құрылады. Түркістан қаласының әкімі Әзімбек Пазылбекұлы Өзбекстан Республикасынан келген инвесторлармен кездесіп, оның нәтижесінде әуежай жанындағы жағажайда заманауи балық шаруашылығы кластерін дамытуға бағытталған жаңа инвестициялық жобаның жүзеге асырылу барысын талқылаған болатын. Қала әкімі инвесторлармен бірге жобаның жоспарланған аумағына арнайы барып, ондағы инфрақұрылымдық және инвестициялық мүмкіндіктерді де таныстырған.

Аталған жобаға Өзбекстандық инвесторлар тарапынан 5 миллион АҚШ доллары көлемінде жеке инвестиция тарту көзделіп отыр. Жалпы аумағы 100 гектарды құрайтын кешеннің 70 гектары — су қоймаларына, 10 гектары — интенсивті бассейндерге, ал қалған 20 гектары — әкімшілік және өндірістік нысандар мен туристік инфрақұрылымға арналмақ.

Жоба шеңберінде инкубациялық құрылғылар, балық өсіруге арналған интенсивті су айдындары, шабақ және балапан балық өсіретін шаруашылықтар құрылып, сонымен қатар 200 орынға арналған заманауи қонақүй мен мейрамхана салу жоспарлануда. Жоба толық іске қосылған кезде жылына 1000 тонна балық, 50 миллион дана шабақ және 400 мың балапан балық өсіріледі деп күтілуде. Жобаны жүзеге асыру алты кезеңнен тұрады. Толық іске қосылу мерзімі — 2 жыл. Сонымен қатар, 100-ден астам жаңа жұмыс орны ашылмақ. Қазіргі таңда тараптар арасында өзара ынтымақтастықты бекітуге бағытталған құжаттар дайындалып жатыр. Жоба аясында инвестициялық меморандум жобасы да қаралуда.

Жалпы Түркістан облысында балық шаруашылығын дамыту үшін келесі бағыттарға баса назар аудару маңызды. Яғни су қоймаларын тиімді пайдалану және молайту жұмыстары және балық түрлерін көбейту, сапалы тұқыммен қамтамасыз ету. Одан бөлек заманауи технологияларды енгізу қазіргі заман талабы болып тұр. Ал жергілікті билік тарапынан кәсіпкерлерге қолдау, жеңілдетілген несие мен инфрақұрылымдық көмек әрқашан көрсетіледі. Кәсіпкерлердің басты міндеті заңды талаптарды сақтап, табиғи тепе-теңдікті бұзбай дамыту болып табылады.