Қожа Ахмет Ясауи қабірінің үстіне Әмір Темір тарапынан тұрғызылған теңдесіз ғимарат БАҚ-тарда, оқулықтарда және де ғылыми әдебиеттерде де осы күні кесене атауымен беріліп жүр. Бірақ бұл шартты атау ғана екендігін ескеру қажет.

Жалпы қабір үстіне зиярат үшін тұрғызылған құрылыс “кесене” деп аталады, ал батыс терминологиясында бұл ұғым “мавзолей” деген атаумен беріледі. Бауырлас түрік халқы “түрбе” деп атайды. Қазақтың да кей жыр-дастандарында “дүрбе” деп келеді. Этимологиясына тоқталсақ, кесене – парсының “кашане” сөзінен шығып, зәулім сарай деген мағына береді. Қабір үстіне тұрғызылған құрылысты қазақтар “бейіт” деп те атайды. Арап тіліндегі “бәйт” сөзі үй мағынасын береді. Еліміздің кей аймақтарында қабір үстіндегі құрылыстар “там” деп те аталады. Қазақ халқының мазар үстіне түрғызылған ескерткішті үй мағынасын білдіретін “там”, “кесене”, “бейіт” сөздерімен атауы қызық құбылыс. Қабырғалары мен шатыры болғандығы үшін ғана осылай атады ма, әлде басқа да себептер бар ма, бұл әрине басқа зерттеу жұмысының тақырыбы.

Қызығы жергілікті тұрғындар аталмыш таңғажайып тарихи ескеркішті көбіне “мешіт”деп атайды. Түркістан жұрты «мешіт» дегенде бірден Ясауи кесенесін меңзеп тұрғандығын біле қоясыз. Қарапайым халық діни құрылыстың бәрін жалпылама мешіт деп атай берген секілді (мысалы, сопылық құрылым саналатын қылуетханалардың жер асты мешіті деп аталуы. Ал қылуетхана мен мешіт мүлдем екі бөлек нәрсе). Осыған сүйенген болса керек, көптеген зерттеушілер мен саяхатшылар да жазбаларында аталмыш кешенді “мешіт” деп береді. Мысалы, Ж.Аймауытов «Әзірет Сұлтан» мақаласында Ясауи кесенесін “мешіт” деп атаған, А.Л.Кун «Түркістан альбомында» Ясауи кесенесін – “мечеть Азрета Яссави” деп белгілеген (сондай-ақ Ахмеров П. “Надписи мечети Ахмеда Ясави”, Бекчурин М. “Описание мечети Азрета”). Хазрат Султан емес, қазақшаланған нұсқасы бойынша “Әзірет Сұлтан” (“Азрет Султан”) деп берілуі сол кезде де қалада басым ұлттың кім болғандығын айғақтайды.

Асылында Ясауи кесенесін мешіт деуге келмейді. Кесене атауы да функцияналдық қырын толық аша алмайды. Бұл тұрғыдан Көреген Темірден алдын Қарахандықтар тұсында Әзірет қабіріне тұрғызылған құрылысты нақты кесене деп есептеуге келеді. Әмір Темірден мирас қалған бұл теңдесіз ескеркеткіш кесене, мешіт (намазхана), кітапхана, жамағатхана мен бірнеше құжыраны қамтиды. Мұсылман елдерінде бұл тип құрылыстар “куллия” деп аталады. Бұл атау XIX ғ. Османлыда қолданысқа енген. Батыс терминологиясындағы баламасы “комплекс”, қазақшаласақ “кешен” болады. Кейбір куллиялардың хамамы мен базары қоса болған. Бірақ куллия негізінен жекелеген ғимараттардан құралады. Ал Ясауи кесенесінде мұның барлығы бір шатырдың астына жинақталумен ерекшеленеді.

Көреген Темір тарапынан кесенеге сыйға берілген тудың лаухасында, мұның Ясауи ханакасына сыйға берілгендігі жайында жазу бар. Демек бұл құрылыс әу баста ханака ретінде салынғандығын айғақтайды. Ханака – сопылық құрылым (ханакалардың қалыптасуы мен дамуы, Түркістан мен Хорасан аймағы ханакаларының ерекшелігі өз алдына бөлек тақырып). Бірақ белгілі бір кезең ғана ханака қызметін атқарып, әр кезеңде тарихи себептерге байланысты функциясы ауысып отырған.

Кейінірек Әзірет Сұлтанның жанына қожалар мен діни тұлғалар, қазақтың ел билеген хандары мен сұлтандар, билер, ел қорғаған батырлар жерленіп, кесене іші мен айналасы үлкен мазарға айналды. Бұл тұрғыдан кесене ұлттық пантеонға айналды десе де болады. Дегенмен кесене орны Ясауи бабамыз жерленбей тұрып-ақ мазар орны болғандығы зерттеулер мен қазба жұмыстарынан белгілі. Әмір Темірдің Ясауиден алдын өмір сүрген Ілияс хан, Қоқырас хан, Шорнағат хан, Жолбарыс хан (Сағд әулие) рухтарына құрмет білдіріп, кесене құрылысында олардың мазарлары орнына арнайы ойық-ниша қалдыруы да соның айғағы.

Кесененің бір кезеңдері қазақ хандарының резиденциясы қызметін атқарғандығы турасында тезис тағы бар. Десе де бұған қатысты тарихи деректер бұлыңғыр, іргелі зерттеуді қажет етеді. Хан Ордасы Жеті Ата магистралі бойында болғандығы қазба жұмыстарынан мәлім. Дегенмен кесененің үлкен және кіші ақсарай бөлмелерінің қазақ хандарына қатыстылығын мүлдем жоққа шығаруға болмайды. Пайымдауымызша мұнда хандарымыз белгілі бір рәсімдер өткізіп тұрған болса керек.

Әулиелердің Сұлтаны болған Ахмет Ясауи бабамызға құрмет ретінде салынған бұл ғимаратты қалай атасақ та әлемде теңдесі жоқ, бірегей, уникалды тарихи ескерткіш болғандығымен ерекшеленеді.

Шыңғыс Жүнісбаев, «Әзірет Сұлтан»

музей-қорығы экскурсоводы.

Алдыңғы жазбаларымызда Түркістан шұратындағы археологиялық ескерткіштерді (ескі қала қоныс орындары) хронология бойынша кезеңдерге бөліп қарастырып бастаған болатынбыз. Келесі кезекте Түркістан оазизіндегі кейінгі ортағасыр (ХҮ-ХҮІІІ-ХІХ ғғ.) ескерткіштері туралы баяндамақпыз.

Аталмыш кезеңнің қалалары (кейінгі ортағасыр) Түркістан маңындағы қала мәдениетінің ерекше даму және құлдырау кезеңдерінің жүруімен ерекшеленеді. Бұл қалалар Қазақ хандығының құрылуы, одан кейін бұл қалалар үшін болған қазақ және шайбан хандарының арасындағы соғыс, қазақ-жоңғар соғыстары, қоқандық шабуылдар, кейін орыс отарлау әскерінің шабуылдары сияқты үлкен тарихи оқиғаларға куә болған. Археологтар бұл кезеңге жататын 13 қала, 1 қалашық, 5 қонысты зерттеген.

Кейінгі ортағасыр қалаларының ескерткіштері: Көне Түркістан қаласы (ХІҮ-ХІХ ғғ.), Сауран қаласы (ХІІІ-ХІҮ-ХҮІІІ ғғ.), Иқан қаласы (ІХ-Х-ХҮІІІ ғғ.), Төрткөл-Құшата қаласы (ҮІІІ-ХҮІІІ ғғ.), Шаға-І қаласы (ІҮ-Ү-ХҮІІІ ғғ.), Жүйнек қаласы (ҮІ-ХҮІІІ ғғ.), Әбдімәлі (Ташнақ) қаласы (ХІІІ-ХІҮ-ХҮІІІ ғғ.), Қосқорған қаласы (ХІІІ-ХІҮ-ХҮІІІ ғғ.), Оғызтау-І қалашығы (ХҮ-ХҮІ ғғ.), Сауқым ата қаласы (ХІҮ-ХҮІІІ ғғ.), Күлтөбе (Ораңғай) қаласы (ХҮ-ХҮІ-ХҮІІІ ғғ.), Төрткөлтөбе-Бабайқорған қаласы (ХІҮ-ХҮІІІ-ХІХ ғғ.), Қарнақ-Ішкент қаласы (ХІҮ-ХҮІІІ-ХІХ ғғ.), Төрткүлтөбе-ІІ (Қарашық) қаласы (ҮІІ-ХҮІІІ-ХІХ ғғ.), Міртөбе қоныстары (ХҮ-ХҮІІІ ғғ.), Күншағыр қонысы (ХҮІІ-ХҮІІІ ғғ.), Қостөбе (Нұртас) қонысы (ХҮІІ-ХҮІІІ ғғ.), Жоғарғы Ташнақ қонысы (ХҮІІІ-ХІХ ғғ.), Жаңа Сауран қонысы (ХІХ-ХХ ғғ.).

Бұл қалалар мен қоныстар туралы зерттеулер өз бастауын ХІХ ғасырдан алады. Ең алғаш 1867 жылы И.П. Лерх Міртөбе қоныстары мен Сауран қаласы туралы өз зерттеулерінде деректер келтірсе, ХХ ғасырдың басында М.Е.Массон, 2-ші дүниежүзілік соғыс жылдарынан соң А.Н.Бернштам басшылығындағы археологиялық экспедиция зерттеу жүргізген. Кейін өңірдегі кейінгі ортағасырлық археологиялық ескерткіштерді яғни, қала, қоныстарды К.А.Ақышев, К.М.Байпақов, Т.Н.Сенигова, Н.Б.Немцова, Б.Әділгереев, Ә.Итенов, Е.Смағұлов, М.Тұяқбаев, М.Елеуов сияқты археологтар зерттеген.

Қазіргі таңда бұл кезеңнің ескерткіштерінің ішінде туристік маршруттарға енгізілгені бұл – көне Түркістан және Сауран қалалары. Көне Түркістан қаласының орнынан Хан Ордасы, Хан мешіті, магистралды көше мен қоғамдық құрылыстардың орны анықталып, оларға жүргізілген археологиялық қазба жұмыстарының нәтижесінде қайта қалпына келтіруден өткен. Шахристан қақпалары анықталып, реставрацияланған. Ал Сауран қаласында ортағасырлық мешіт пен медресе және ханака орны анықталған. Тас төселген орталық магистралды көшесі аршылып, қамал қақпасы қайта қалпына келтірілген.

Ағаділ Тұрсынов,

музей-қорықтың инспекторы.

2016 жылы жарық көрген «Түркістан өңіріндегі тарихи-мәдени ескерткіштер» еңбегінде Түркістан оазисінде Ү-ХҮ ғғ. ерте және дамыған ортағасырлық кезеңге жататын 14 археологиялық ескерткіштер тізімделген. Аталмыш кезеңге жататын археологиялық ескерткіштерге қысқаша ақпарат беріп өтсек.

Түркістан өңіріндегі бұл кезеңге тиесілі археологиялық ескерткіштер: Күлтөбе-Ясы қаласы (ІІ-ХІҮ-ХҮІІ-ХІХ ғғ.), Төрткүл-І (Қарашық) қаласы (ҮІ-ХІҮ-ХҮ ғғ.), Бұзауқорған қонысы (ХІІІ-ХІҮ ғғ.), Ғартөбе (Қарнақ) қаласы (ҮІІ-ҮІІІ-ХІҮ ғғ.), Қаратөбе (Сауран) қаласы (ІҮ-Ү-ХІҮ ғғ.), Төрткүл-Қаратөбе қаласы (ҮІІ-ҮІІІ-ХІІІ-ХІҮ ғғ.), Шойтөбе-І қонысы (ІХ-Х-ХІҮ-ХҮ ғғ.), Шойтөбе-ІІ қонысы (ХІІ-ХІҮғғ.), Төрткүл-Қаражон қонысы (ХІІІ-ХІҮ ғғ.), Айнакөл-Бабайқорған қаласы (ІХ-Х-ХҮ ғғ.), Шауғар-Шойтөбе қаласы (ІІ-ІІІ-ХІІІ ғғ.), Тағайын ата қаласы (ХІІ- ХҮІ ғғ.), Жүсіп ата қонысы (ХІІ-ХІІІ-ХІХ ғғ.), Көксарай-ІІ қонысы (ХІІІ-ХІҮ ғғ.).

Кеңес дәуірінде 1972-1974 жж. Т.Н.Сенигова басқарған Түркістан отряды Күлтөбе қаласына алғашқы зерттеулер жүргізіп, ортағасырлық қыш ыдыстар туралы ақпараттар ұсынды. Ал 1981-1984 жж. Түркістан археологиялық отряды (Е.Смағұлов) қазба жұмыстарын жүргізген. Ғылыми айналымда Күлтөбе қаласы Жібек жолымен қатар (б.з.д. ІІғ.) қалыптасқан деген пікір бар.

Қаратөбе (Сауран) қаласы бұл кезеңнің негізгі қалаларының бірі саналады. Ғалымдар Сауран кіші оазисіне енетін Қаратөбе қаласын Сауран қаласының алғашқы орны деп есептейді. Ортағасыр саяхатшыларының жазба деректерінде кездесетін осы Сауран қаласы.

Бұл қалаға алғашқы зерттеулерді 1947 ж А.Н.Бернштам бастаған Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы жасаған. 1986 жылы К.М.Байпақов Сауран қаласы мен қатар осы Қаратөбе қалашығына да зерттеулер жүргізеді. Қаланы 2003 жылы, кейін 2005-2008 жылдары М.Тұяқбаев бастаған Түркістан археологиялық экспедициясының отряды зерттейді.

Шауғар-Шойтөбе қаласы қазіргі ғалымдардың зерттеуінде ертеортағасырлық Шауғар өлкесінің астанасы болған қала орны. Бұл қалаға К.Ақышев, К.Байпақов, Л.Б.Ерзакович, ал тәуелсіздік жылдарында Е.Смағұлов, М.Тұяқбаевтар бастаған әр кезеңдегі экспедициялар археологиялық қазба жұмыстарын жүргізді.

Түркістан оазисінде ертеортағасырда үлкен қала деңгейіне көтерілмесе де, кішігірім Бұзауқорған, Шойтөбе-І, Шойтөбе-ІІ, Төрткүл-Қаражон, Жүсіп ата, Көксарай-ІІ қоныстары болды. Бұл еркерткіштер негізінен ІХ-ХІІ-ХІІІ ғасырларда пайда болған. Аталмыш қоныстарға алғаш болып Ерболат Смағұлов, кейіннен Марат Тұяқбаев бастаған экспедициялар зерттеу жүргізген.

Ағаділ Тұрсынов, музей-қорық инспекторы.

Түркістан қаласында өтетін дәстүрлі «Өнерлі өлке» облыстық өнер фестивалі аясында Ордабасы ауданының өнерпаздары ұлттық салт дәстүрлері жоғарғы деңгейде насихаттай білді. Киіз үйлерде «Ордабасы – ұлы мұра» тақырыбында тойбастар айту, төс қою, байғазы сұрау, баланы ашамайға мінгізу, бата беру, сүйінші, бел көтерер, селт еткізер, азан шақырып ат қойдыру, төркіндеу сынды ұлттық салт-дәстүр мен әдет-ғұрып көріністері сахналанып, ақындар айтысы ұйымдастырылған. Төрт түлік малдың пайдасы жайында кеңінен айтылып, келуші қонақтарға ұлттық дәм ұсынылды. Сонымен қатар, садақ ату, халық күресі, арқан тарту, ауыр тас көтеру, мак рэслинг, арба сүйреу сынды спорттық ойындардан сайыстар өтті.

Алтыбақан жанында ұлттық ойындар да дәріптелді. Келген әрбір қонақ диірмен тарту, келі түю, таба нан жабу, күбі пісу, май алу, құрт жасау тәсілдерін үйреніп,  Этноауылдың тұрмыс-тіршілігімен танысуға мүмкіндік алды. Дәстүрлі қазақы ортада киіз басу, ұршық иіру, жүн сабау, жүн бояу, ши тоқу секілді дамыған киіз жасау өнерін тамашалады. Этноауыл аумағында қара домбыраны жанына серік еткен өнерпаздар, тазы мен қыран ұстаған алып батырлар келушілерге көтеріңкі көңіл-күй сыйлайды. «Темірлан» халық театры мен «Жас толқын» балалар мен жасөспірімдер Үлгілі театрының Көше театрлар қойылымы мен аудандық «Өнер мектебінің» және әжелер ансамблінің концерттік бағдарламасы көпшілік назарына ұсынылды.

Аудан әкімі Азат Оралбаев арнайы қатысып, ардагерлерді мерекемен құттықтады. Ордабасы ауданының жетістіктерін таныстырды. Мұнда ауыл шруашылық және кәсіпкерлік салаларының көрсеткіші мен өнімдерінен, «Ордабасы тартулары» атауымен ұлттық тағамдардан көрме жасақталды. Сонымен қатар Қажымұқан мен Өлкетану мұражайларының, «Ордабасы – ұлы мекен» суретшілер мен қолөнер шеберлерінің, ауданнан шыққан ақын-жазушылар және балалар кітапханасының көрмесі де қойылған.

Мәдени күндер аясында ұлттық ойындар, оның ішінде арқан тарту, қазақша күрес, қол күрес, асық ату, қошқар көтеру, ләңгі тебу секілді ұлттық ойындар дәріптелді. Ерекше айта кететін жайт, іс-шараны тамашалауға келген түркістандық 74 жастағы қария 45 келілік бөренені он рет көтеріп, дүйім жұртты таңғалдырды. Сонымен қатар арқан тарту, қазақша күрес, қол күрес, асық ату, қошқар көтеру, ләңгі тебу секілді ұлттық ойындар көпшіліктің қызығушылығын арттыра түсті. Белсене атсалысып, жеңіп шыққан қатысушылар марапатталды.

Шара барысында ауыл шаруашылық және кәсіпкерлік салаларының көрсеткіші мен өнімдерінен және «Ордабасы тартулары» атты ұлттық тағам көрмесі, қолөнер шеберлерінің көрмесі көпшілік назарына ұсынылды. «Темірлан» халық театры мен «Жас толқын» балалар мен жасөспірімдер театры Алтыбақан маңында «Ақ сүйек» театрландырылған қойылымын паш етті. Ордабасы аудандық мәдениет үйі жанынан құрылған «Ордабасы» фольклорлық халық ансамблінің әуезді әндері мен дала сарынына айналған күйлері рухани-мәдени шараның сәнін келтірді.

«Әзірет Сұлтан» Ұлттық музей-қорығы қасиетті Тайқазанның тарихи орнына оралғанына 35 жыл толуына орай, Түркістан облысы, Сауран ауданының жалпы білім беретін мектептерінде «Құт дарыған Тайқазан» атты көшпелі көрме ұйымдастырды. Атап айтқанда, көшпелі көрме Молда Мұса және Әшірбек Сығай атындағы жалпы білім беретін орта мектептерде өткізіліп, мектеп ұжымы мен оқушыларының зор қызығушылығын тудырды.

«Құт дарыған Тайқазан» көрмесінің экспозициясына 50-ге жуық жәдігер қойылды. Олардың қатарында Тайқазанды қайтару туралы архивтік тарихи құжаттар, Тайқазанның макеттері, орыс саяхатшысы А.Кунның альбомындағы 1864 жылғы фотосуреттер, 1935 жылы Тайқазанды Санкт-Петербургке алып бара жатқандағы мұрағаттық суреті, Эрмитаж музейінің экспозициясына қойылған бірегей фотосы және 1989 жылы Эрмитаж музейінен Тайқазанды шығарып жатқан сәтінің мұрағаттық суреті, Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне келген тұлғалардың фотосуреттері бар.Көрменің мақсаты — ортағасырлық құнды мұраларды дәріптеу арқылы жас жеткіншектерге тарихымызды таныту, олардың пайым-парасатын арттыру, елдік санаға баулу, өткен тарихымызға деген қызығушылығын ояту.

Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде сақталған ортағасырлық аса құнды жәдігер — қасиетті Тайқазан 1399 жылы Түркістаннан 25 шақырым жерде, Қарнақ елді мекеніндегі ұстаханада құйылған. Алтын, күміс, мыс, қола, қорғасын, мырыш, қалайы сынды жеті түрлі металдың қосындысынан құйылған Тайқазанды Тұранның билеушісі Әмір Темірдің бұйрығымен ұста Әбділ Әзиз Шарафуддин Тебризи жасаған.Тайқазан 1935 жылы Ленинград, қазіргі Санкт-Петербург қаласында өтетін Иран шеберлерінің III Халықаралық конференциясына үш айға жіберілгенімен, 54 жылдан кейін, яғни 1989 жылдың 18 қыркүйегі күні тарихи отанына қайта оралған. Көрмеде Тайқазанның тарихи мекеніне оралуына мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым-этнограф Өзбекәлі Жәнібековтің қосқан үлкен үлесі де тарихи құжаттармен нақтыланып, көрсетілді.

Расында ұлттық мәдениет майданындағы Өзбекәлі Жәнібековтің еңсерген еңбегін көзі қарақты ел біледі. Ол қазақтың мұрасын түгендеу жолында көп еңбек жасады. Оның жасаған істерінің ішіндегі бір шоқтығы – ұлы ойшыл, ақын, рухани ұстаз Қожа Ахмет Ясауиге қатысты да болды. Бұл туралы саяси ғылымдардың докторы, профессор Әбдіжалел Бәкір былай деп айтқан болатын.

«Қожа Ахмет Ясауиді айтсаң, Өзбекәлі Жәнібеков бірден еске түседі. Ол — Ясауи кесенесінің жөндеуіне үлес қосып қана қоймай, ғұламаның ілімін зерттеуге де атсалысқан азаматтардың бірі. Кеңестік кезең тұсында күллі күншығыс мұсылмандарының рухани ұстазы болған ұлы ойшылдың мұралары біздің ұлттық мәдениетімізден ығыстырылғаны белгілі. Ал Өзбекәлі Жәнібековтың ең негізгі ұстанған ұстанымы ұлттық мәдениетімізді мыңжылдықтар тізбегіне қайта жалғау еді. Түптеп келгенде, мәдениет, тіпті ғылымның да бастауында тұру қажет. Өйткені ұлттық мәдениетке байланбаған ғылымның ұлтқа қызмет етуі неғайбыл. Осыны жақсы білген Өзбекәлі Жәнібеков министрлікте қызмет еткенде, Орталық комитетте идеология хатшысы болған кезінде ұлттық мұрамызды түгендеуге қатысты жүйелі жұмыстар жасады. Ол атақ-абыройдың соңынан қумай, Кеңестік идеологияға қарамастан, халқы үшін баға жетпес игі істерді жасады. Қазақты қиын қыстау заманның, зымиян саясаттың салдарынан қол үзіп қалған асыл-жақұтымен қайта қауыштырды. Алаш зиялыларының ақталуына атсалысты. Елдің Наурыз мейрамымен қайта қауышуына үлес қосты. Музейлерді ашты. Ана тілін дамыту бағдарламасының мемлекеттік тұжырымдамасын жасауға қатысты. Қожа Ахмет Яссауи кесенесін қалпына келтіру жұмыстарына бастамашы болды. Соның ішінде, Тайқазанды тарихи Отанына қайтарғанының өзі мың іске татырлық. Өзбекәлі Жәнібеков қазақтың сәулет ескерткіштерін қалпына келтіру жұмыстарына  көп мән берді. Соның ішінде, жоғарыда айттық, Қожа Ахмет Ясауи кесенесін қалпына келтіру және оның мұрасы мен іліміне бетбұрыс жасады.

Бұған қоса «Әзірет Сұлтан» қорық-музейінің құрылуына зор үлес қосты. Кесенеде жерленген хандар мен сұлтандар, билер және батырлардың құлпытастарын музей экспозициясына қойды.

Міне, сол тұста кесененің сән-салтанаты болған атақты тайқазанның орны бос тұрған болатын. Өйткені 1935 жылы Ленинград, қазіргі Санкт-Петербор қаласында өткен Иран шеберлерінің III Халықаралық конференциясына үш айға әкетілген Тайқазан кері қайтарылмап еді. Сөйтіп, тарихи құтымыз жарты ғасырдай Эрмитаж музейінде тұрды. Ортағасырлық тайқазан 54 жылдан кейін, яғни 1989 жылдың 18 қыркүйегінде ғана тарихи Отанына қайта оралды. Бұның бәрі – Өзбекәлі Жәнібековтің жанқиярлық күресінің нәтижесі. «Өзағаң болмаса, басқа адам қайтара алмас па еді..?» — деп ойлаймын.  Ол бұл жөнінде бірінші болып бастама көтеріп, қаншама рет Ресейге қажетті дәлелдер мен құжаттарды жіберіп, өтініш жазды. Эрмитаж басшылары оңайлықпен тарихи жәдігерді бере қоймады. Бірақ Өзбекәлі Жәнібеков бұл істі орта жолда қалдырмай, соңына дейін жеткізді. Бүкіл архивті көтертіп, Тайқазанның конференцияға уақытша ғана алынғанын дәлелдеп барып рұқсатқа қол жеткізді. Осылайша мәдениет майданы қаһарманының бар жігерін салуының арқасында ғана тайқазан өз орнына қондырылды. Біз Тайқазанның оралуын еліміздің ырысы оралғанға баладық.»

Сондай-ақ, профессор Әбдіжалел Бәкір Мемлекет қайраткері Өзбекәлі Жәнібековтің Ясауи тұрғысында атқарған ісін мәңгі жаңғырып тұратын айрықша қызмет деп атап өтіп, осы тұрғыда Қожа Ахмет Ясауи мұраларының маңыздылығына да тоқталған болатын.

«Қожа Ахмет Ясауи имандылықты, адамгершілікті жырлады. Қара халыққа көмек көрсетуге шақырды. Адам үшін қызмет етуге үндеді. Біз Жаңа Қазақстанды құрамыз десек, адамдардың бойындағы осы имандылықты, адамгершілікті жауапкершілікті күшейте түсуіміз керек. Ал оны дамыта түсуде Ясауидің ілімі үлкен құрал болар еді. Ясауи әлі зерттеле түсуі керек. Оның «Диуани Хикмет» еңбегінде айтылған мәселелер өте көп. Соны тарқату қажет. Онда не жазылғанын бүгінгі ұрпақ білуі тиіс. Біз, Кеңестік кезеңде оқыған адамдар, бұл мәселелерден бейхабар болдық. Бұған дейін төркінсіз келе жатқан халық сияқты едік. Өйткені өткеніміздің бәрін жоққа шығардық. Енді сол асыл мұраларымыздың сынығын өзімізге қайтарып,  әлі де түп-тұқиянына дейін зерттеуіміз қажет.» — деп мәлімдеген болатын саяси ғылымдардың докторы, профессор Әбдіжалел Бәкір.

Түркістан облысында жыл сайын ұйымдастырылатын көрменің мақсаты да ел тарихын,  рухани-мәдени құнды мұраларды дәріптеу арқылы жас жеткіншектерге тарихымызды таныту, олардың пайым-парасатын арттырып,  елдік санаға, өткен тарихымызға деген құрметін арттыру екенін айта кеткен жөн.