Жер ғаламшарын «атмосфера» деп аталатын ауа қабығы қоршап тұр. Ол жердің ең сыртқы қабығы. Атмосфераның Жер экожүйесіндегі қызметі –адамзат, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін тіршілікке қажетті газ элементтерімен қамтамасыз ету. Олардың ішінде негізі орынды азот пен оттегі алады. Құрғақ ауа көлемінің 78 %-ын азот, 21 %-ын оттегі және 1%-ын басқа газдар қосындысы құрайды. Басқа газдардың ішіндегі ең маңыздысы — көміркышқыл газы. Ауаның құрамына газдардан бөлек су буы мен түрлі шаң-тозаң кіреді. Атмосфераның төменгі шекарасы айқын, ол – жер немесе су беті. Биіктік артқан сайын ауа азая береді де, ақыр сонында бірте-бірте ғаламдық кеңістікке ұласып кетеді. Сондықтан атмосфераның жоғарғы шекарасын нақты айту қиын.

Біріккен Ұлттар Ұйымына қарасты Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының сарапшылары ормандардың экономикалық дамудағы алуан түрлі рөлін атап өтеді. Мәселен, орман ағаштары биологиялық әр алуан түрліліктің көзі болып табылады, суды сақтай алады, топырақты тұрақтандырады, көміртегінің үлкен мөлшерін сіңіріп оттегі шығарады, елді мекендердің тұрақты экономикалық дамуына септігін тигізеді. Тиісінше мұның барлығы адам өмірінің сапасына әсер етеді. Ересек адам минутына шамамен 7 литр ауа жұтады деп саналады. Яғни сіз күн сайын 10 мың литрден астам ауа жұтасыз.

Шуақты күндері бір гектар орман алқабы ауадан 120-280 келі көмірқышқыл газын сіңіріп, 180-200 келі оттегі шығарады. Ал бір ағаш орташа есеппен адамның тыныс алуына қажетті оттегінің 14 %-ын бөледі. Бір гектар қылқан жапырақты орман 40 тонна, ал жапырақты орман 100 тонна шаңды ұстап қалады.
Ағаштар көмірқышқыл газын және судан глюкоза алу үшін күн сәулесінің энергиясын пайдаланған кезде оттегін шығарады. Басқа да өсімдіктер сияқты метаболизмді күшейту процесінде энергияны босату үшін глюкозаны қайтадан ыдыратады. Орташа есеппен ағаштар 24 сағат ішінде пайдаланғанынан да көп оттегі шығарады, әйтпесе өсе алмайды. Үлкен ағаш шығаратын таза O2 мөлшерін есептеп, мысал үшін биіктігі 40 метрдей шынарды алайық. Мұндай ағаш тәулігіне 90 литрге дейін оттегін шығарады, яғни адамның күнделікті қажеттілігінің 14 пайызы. Демек, адамды толықтай таза оттегімен қамтамасыз ету үшін кем дегенде 7 үлкен ағаш қажет.

Тез өсетін теректің бір гектарынан бір гектар қылқан жапырақты алқапқа қарағанда 40 есе көп оттегі шығады. Үлкен бір теректен бір тәулікте бөлінетін оттегі 3 адамның тыныс алуына жетеді. Демек, 1 терек 7 шырша сияқты оттегін шығарады. Кең және жабысқақ жапырақтары арқылы шаңнан да жақсы сақтайды.
Егер 35-40 жыл артқа қайтар болсақ, көз алдына арық бойында тізіліп тұрған ағаштар келеді. Сол ағаштар негізінен терек, тал және тұт ағаштары болатын. Терек ағаштары тез өсіп жетілетіндіктен құрылыста кеңінен қолданылса, тал ағаштары жұмсақ болғандықтан әртүрлі бұйым жасауда кеңінен пайдаланылған. Ал тұт ағашының жапырақтары жібек құртын өсіруде жалғыз қоректік зат ретінде қолданылып, қалдықтары отын ретінде пайдаланылған. Өмір сүру деңгейіміз көтеріліп, елді мекендер газ, сумен қамтамасыз етіліп, құрылыс үшін заманауи жабдықтар пайда болғаннан кейін терек, тал сияқты ағаштарға сұраныс азайып, біз айтып отырған ағаштар егілмей қалды. Керісінше сән үшін егілген қылқан жапырақты ағаштар көбейіп кетті.
Бүгінгі жаһандану кезеңінде бүкіл әлемде болып жатқан климаттың өзгеруі барлығымызды ойландырады. Үлкен қалалардағы атмосфераның ластануынан талай адам жапа шегіп жатқанын да естіп-біліп отырмыз. Жақында Ташкент қаласында халықаралық жиналыс өтіп, Өзбекстан ғалымдары атмосфералық ауада оттегінің пайыздық көрсеткіші төмендеп кеткенін айтты. Соның салдарынан адамдар қала ішетіне шығып кеткенді жөн көреді екен. Сондықтан біз Түркістан қаласының келешегін бүгіннен бастап ойлағанымыз жөн.

Түркістан өңірі «Арал-Сырдария» апат аймағының кері әсері тиіп жатқан шұғыл континентальды климат жағдайына жатады. Соңғы 50 жыл көлеміндегі орташа жылдық температура +10С-қа жоғарыласа, жылдық жауын-шашын мөлшері 28 мм-ге төмендеген. Орташа есеппен жылдың 225 күнінде құрғақшылық болады. Наурыз айынан бастап қараша айының ортасына дейін түскен жауын-шашынның мөлшерінен булану мөлшері артып, жердің жоғарғы қабаты түгелдей құрғаған. Шаң-тозаңды жел бірнеше айға созылады. Жазда ауа температурасы +40-500С-қа жетіп, құрғақ әрі ыстық жел – «керімсал», қыста суық жел – «қара суық» соғып, мұның барлығы келушілерге ғана емес, жергілікті тұрғындарға да қолайсыздық тудыруда.
Дүниежүзілік жабайы табиғатты қорғау қоры 40 жылдан кейін Жер планетасының биоресурстары толығымен таусылады деп есептейді. Оның ішінде әлемдегі орманды алқаптардың жағдайы өте нашар. Ормандар ондаған жыл бойы өссе, бірнеше күн ішінде жойылып кетеді. Сондықтан бүгінгі таңда ормандар планетадағы ең маңызды көміртегі қоймасы болып табылады. Дегенмен, олардың кесілуі және жиі орын алатын өрттер атмосфераға көмірқышқыл газының көп мөлшерде шығуына себеп болып жатыр. Бұл климаттың өзгеру процестерін және Жердегі орташа жылдық температураның жоғарылауын тудырады. Қазақстан аз орманды елдерді қатарына кіреді. Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің деректеріне сәйкес, республиканың ормандылығы ел аумағының 4,8 %-ын, жалпы ауданы 13,6 млн гектарды құрайды. Осыған байланысты Президент Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында ел аумағын көгалдандыру мақсатында 5 жыл ішінде орман қорына 2 млрд. түп және елді мекендерге 15 млн түп ағаш отырғызуды тапсырған болатын. Құрғақшылық жағдайда халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, қоршаған ортаны сауықтыру және климатты жақсарту ұзақмерзімді тұрақты орман екпелерін құрумен тығыз байланысты. Яғни ҚР Үкіметі мен Президенті орман өсірушілердің алдына жасанды орман өсіру және орманды ұлғайту жөнінде ауқымды жұмыстар жүргізу міндетін жіктегені кездейсоқ емес. Алайда, Түркістан обылысындағы күрт континенттік климат пен ағаш өсіруге қолайсыз топырақ қабаты бұл міндетті күрделендіре түседі.
Ормандар климатты реттеуде маңызды рөл атқарады, жауын-шашынның таралуын реттейді, жел эрозиясына жол бермейді. Табиғи және жасанды ормандар биосфераның маңызды компоненттері, табиғаттағы биологиялық тепе-теңдіктің қуатты реттегіштері болып табылады, табиғи кешендер мен экологиялық жағдайларды құруда маңызды рөл атқарады. Дала жағдайындағы орман екпелері дефляция ошақтарын бұғаттауды қамтамасыз етеді, ландшафтты өзгертеді, дефляцияға қарсы тұрақты әрекет ететін элемент ретінде қызмет етеді, ұзақ уақыт бойы іргелес егістіктердегі дақылдардың өнімділігін арттыруға ықпал етеді және оларды таяз жерлерден қорғайды.
Қоршаған ортаны ластанудан, топырақты жел эрозиясынан сақтау және экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында Президент тапсырмасына сәйкес, облыс әкімінің бастамасыменен 2019 жылы Түркістан қаласының айналасына «Жасыл белдеу» құру жұмыстары басталды. Сол кезде қала айналасындағы «Жасыл белдеудің» аумағын 30 000 гектарға жеткізу жоспарланса, бүгінге дейін 29 544 гектар жер мемлекеттік орман қоры санатына ауыстырылып, 18071 гектар жерге түрлі ағаштар отырғызылды. Оның 8337 гектарына жапырақты ағаш көшеттері, ал 9734 гектарына сексеуіл екпелері отырғызылған. 2025 жылдың күз мезгілінде 900 гектар жерге сексеуіл тұқымын себу жоспарланып отыр. Мәдени орман екепелерін сумен қамтамасыз ету үшін 240-тан астам ұңғымалар қазылды. Жасыл белдеуді қоршау жұмыстары 434 500 метрге жетті. Суды үнемдеу мақсатында әуежай жолының бойындағы 252 гектар орман алқабына толықтай тамшылатып суару жүйесі орнатылды. Қалған орман екпелерінде отырғызылған ағаш көшеттерінің 63 %-ы ұңғымалар, 25 %-ы каналдар, 12 %-ы сутартқыш арқылы суарылуда. Ағаш отырғызылған жерлердегі топырақ құрамындағы қарашіріктің көлемі 0,7-0,8 %-ды құрайды, яғни топырақтың құнарлылығы өте төмен. Осыған байланысты топырақ құрамын байыту үшін минералды және органикалық тыңайтқыштар қолданылып келеді.
2025 жылдың жаз мезгілінде күннің ыстығына шыдас бермей қураған, өсімін тоқтатқан мәдени екпе ағаштардарды қайта толықтыру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Қазіргі таңда жасыл белдеуге отырғызылған көшеттердің 60-65 %-ы көгерген. Жоспарланған жұмыстарды сапалы әрі толықтай орындау үшін 600-ге жуық қызметшісі бар «Жасыл аймақ» КММ құрылып, 70 дана арнайы техникамен қамтамасыз етілген. Бүгінде мекемеге қарасты 120 гектар орман тұқымбағы бар. Оның 58 гектары тұрақты пайдаланылуда. Қазіргі таңда тұқымбақта 21 түрлі ағаш-бұта көшеттері өсіріліп жатыр. Заманауи тұқымбақта көлемі 576 шаршы метрді құрайтын жылыжай бар. Мұны салудағы мақсат – сирек кездесетін сәндік қылқан және жапырақты ағаштарды өсіру. Сондықтан Түркістан қаласының айналасынан құрылып жатқан жасыл белдеу шаһардың өкпесі деп айтуға болады.
Бүкіл әлемде климаттың өзгеруі орын алып жатқандықтан біз де күрделі мәселелермен бетпе-бет келіп отырмыз. Әсіресе, құрғақшылық белең алып келеді. Сондықтан осы проблеманы шешуді мақсат етіп, орман алқабының ұлғаюына барынша күш салуымыз қажет.
Оның үстіне әлемде «оттегі базары» пайда болуда. Жақын жылдар ішінде ауылшаруашылығы өнімдерінің құнынан гөрі оттегінің нарқы қымбат болып кетуі әбден мүмкін. Оттегіні негізінен орман ағаштары шығаратын болғандықтан, осы мәселені еліміздің өсіп-өнуімен тікелей байланыстырғанымыз дұрыс шығар. Әрине, мен кейбір жандарға түсініксіз мәліметтер жариялап отырған болармын, бірақ бұл келешектегі өмір талабы. Сол себепті ағаш егу мәселесіне жоғары жауапкершілікпен қарағанымыз жөн. Отырғызылған ағаш көшеттерінің түгел өнуіне ықпал жасап, жаңа техникалар мен технологияларды пайдалана отырып жасыл желек көлемін ұлғайтуға шақырамын.

Битөре Жұмақанов, «Жасыл аймақ» КММ директорының орынбасары.
Ауыл шаруашылығы ғылымының кандидаты, PhD докторы,
Қазақстан Республикасында вермитехнологияның негізін қалаушылардың бірі.

Түркістанда халықты қолжетімді бағадағы азық-түлікпен қамтамасыз ету мақсатында әлеуметтік маңызы бар азық-түлік жәрмеңкесі өтті. Бұл шара жергілікті тұрғындарға сапалы әрі арзан өнімдерді ұсынуға бағытталған.

Жәрмеңкеде өңір кәсіпкерлері белсене қатысып, қала тұрғындарына өз өнімдерін арзан бағаға ұсынуда. Мұндай жәрмеңкелер бағаны тұрақтандыруға және халықтың азық-түлікке жұмсайтын шығындарын азайтуға ықпал етеді.

«Жәрмеңкеде тұрақтандыру қорының өнімдері нарықтағы бағадан 30–50 пайызға төмен бағада сатылуда. Мұнда ет-сүт өнімдері және күнделікті тұтынатын негізгі азық-түліктер тұрғындарға тікелей өндірушілерден жеткізілуде. Жәрмеңкенің басты мақсаты – тұрғындарды сапалы әрі қолжетімді өнімдермен қамту, сондай-ақ жергілікті шаруалардың өнімін тұтынушыға тікелей жеткізу», – деді «Түркістан» ӘКК» АҚ тұрақтандыру қоры департаментінің директоры Лаура Жанасбаева.

Жәрмеңке тұрғындар арасында үлкен қызығушылық тудырып, көптеген азаматтар өздеріне қажетті сапалы өнімдерді қолжетімді бағамен сатып алғандарына ризашылықтарын білдірді. Алдағы уақытта мұндай шараларды тұрақты түрде өткізу жоспарланып, 3-қазан күні Сайрам және Отырар ауданы кәсіпкердерінің ауылшаруашылық өнімдерінің жәрмеңкесі «Бірлік» секторында ұйымдастырылмақ.

«Соттылықтың болуы не болмауы туралы анықтама» бұл азаматтың қылмыстық жауапкершілікке тартылған тартылмағанын, өтелмеген немесе алынбаған соттылығының бар немесе жоғын, сондай ақ қылмыстық қудалауға қатысты мәліметтерді растайтын ресми құжат.

«Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті мен оның аумақтық органдарымен «Соттылықтың болуы не болмауы туралы анықтама беру» туралы мемлекеттік қызмет түрі көрсетіледі.

Сотылықтың болуы немесе болмауы туралы анықтама беру мемлекеттік қызмет көрсету түріне жатады және оны алу үшін «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының халыққа қызмет көрсету орталығынан немесе e.gov.kz Қазақстан Республикасының электрондық үкімет порталы арқылы алуға болады.

Мемлекеттік көрсетілетін қызмет жеке және заңды тұлғаларға электрондық нысанда, шет елге шығу үшін – қағаз нысанында көрсетіледі.

 Портал арқылы «бір өтініш» қағидаты бойынша көрсетілетін қызметті алу үшін электрондық өтінім берілген жағдайда, көрсетілетін қызметті алушы қағаз нысанында “бір өтініш” қағидаты бойынша көрсетілетін қызметтің нәтижесін алу үшін порталда шетел мемлекетінің (“бір өтініш” қағидаты бойынша көрсетілетін қызметтің нәтижесін ұсыну елі) атауын және Мемлекеттік корпорация филиалын қосымша таңдайды.

«Бір өтініш» қағидаты бойынша қызметті көрсету мерзімі – 10 жұмыс күні, оның ішінде:

МУХАММЕДАЛИ СЕЙДАЗИМ,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің Түркістан облысы бойынша департаментінің қылмыстық саладағы құқықтық ақпаратты қалыптастыру бөлімінің прокуроры

Түркістан облысында әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасын тұрақтандыру бағытында кешенді шаралар қолға алынған. Бұл жұмыстар облыс әкімдігінің тікелей бақылауында.

Апта сайын ұйымдастырылатын жәрмеңкелер жергілікті тауар өндірушілерге өнімдерін делдалсыз, тікелей тұтынушыға сатуға жол ашып отыр. Бұл өз кезегінде бағаның тұрақтылығын қамтамасыз етіп, тұрғындардың азық-түлікті нарықтағыдан 20-30% төмен бағамен алуына мүмкіндік беруде.

Одан бөлек, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларын халыққа қолжетімді ету мақсатында Түркістан облысында 38 әлеуметтік дүкен қызмет етеді. Бұл дүкендерде әлеуметтік маңызы бар азық-түліктер нарық бағасынан 20-30% төмен сатылуда.

Бағаны тұрақтандыру мақсатында қалыптасқан облыс әкімдігінің Тұрақтандыру қорында азық-түлік көлемі жеткілікті. Бүгінде өңірде 22 мың тонна әлеуметтік маңызы бар азық-түлік қоры бар.

Қаладағы сауда желілеріндегі баға үстемесін қадағалау мақсатында жұмысшы топтар мониторинг жұмыстарын тұрақты жүргізуде. Соңғы 1 айдың ішінде әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бағаларын негізсіз өсіргені үшін 59 сауда орнына қатысты әкімшілік шаралар қабылданып, айыппұлдар өндірілді.

Сонымен қатар ет бағасын тұрақтандыру жұмыстары облыс әкімдігінің бақылауында тұр. Ет өндіретін шаруаларға арнайы мемлекеттік қаржылай қолдау көрсету арқылы сиыр еті базарларда 2 600 теңгеден саудалануда. Осылайша, сиыр етінің ең төмен бағасы Түркістан облысында қалыптасып отыр.

Статистикалық деректерге сәйкес, Түркістан қаласында тұз, күнбағыс майы, сиыр еті, сары май, қант, жұмыртқа мен көкөніс өнімдерінің бағасы еліміздің өзге өңірлерімен салыстырғанда төмен деңгейде.

Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және бағаны негізсіз өсірмеу мақсатындағы мониторинг жұмыстары алдағы уақытта да жалғасады.

Облыстық мәслихаттың кәсіпкерлікті, құрылыс, инфрақұрылымды дамыту, жер қатынастары және табиғат пайдалану мәселелері  жөніндегі тұрақты комиссияның отырысы өтті.

Тұрақты комиссияның жұмысын комиссия төрағасы Сұлтан Көшенов жүргізді.

Комиссия отырысына облыстық мәслихат төрағасы Нұралы Әбішов, облыс әкімінің бірінші орынбасары Зұлпыхар Жолдасов, облыс әкімінің орынбасары Талғат Қозбеков, тұрақты комиссия мүшелері, облыстық мәслихат депутаттары Нұржан Әшіров, Жаңабай Ағабеков, Ғабиден Қапалбаев, Сүлеймен Арыстанов,Ербол Ералиев, Төрегелді Қалмұратов, Нұржан Сейітжанов, Еркебұлан Хандиллаев, Талғат Қаржауов, Қанат Нышанов, Гүлшат Мәлікова, Нұрайым Шақимергенқызы қатысты.

Мәжілістің күн тәртібінде Түркістан облысы әкімінің өзіне жүктелген функциялар мен міндеттердің орындалуы жөніндегі есебі, Түркістан облысының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы басшысының есебі тыңдалды. Сонымен қатар, облыстық жер комиссиясының құрамын бекіту, Түркістан облысында ортақ су пайдалану Қағидаларын бекіту мәселелері талқыланды.

Депутаттар жауапты басқарма басшыларына сауалдарын жолдап, бірқатар мәселелерді бақылауға алуды ұсынды.

Тұрақты комиссия мүшелері күн тәртібіндегі мәселелерді сессияның қарауына енгізу туралы қорытынды қабылдады.

Түркістан облыстық мәслихатының кезекті он сегізінші сессиясы қарсаңында облыстық мәслихаттың әлеуметтік-мәдени даму, мемлекеттік-құқық, жергілікті өзін-өзі басқару және депутаттық этика мәселелері жөніндегі тұрақты комиссиясының отырысы өтті.

Тұрақты комиссия отырысына Алмас Салимов төрағалық етті. Комиссия отырысына Түркістан облыстық мәслихатының төрағасы Нұралы Әбішов, облыс әкімінің орынбасарлары Талғат Қозбеков, Бейсен Тәжібаев, Ертай Алтаев, тұрақты комиссия мүшелері Ғалымжан Елшібай, Жанар Темірбекова, Қайрат Салыбек, Бахыт Басымбек, Қалыйма Жантөреева, Бегімбет Байғараев, Мырзахан Манапов, Уалихан Рахиев, Талғат Садуов, Байммахан Сүлейменов, күн тәртібіне байланысты шақырылған облыстық басқарма басшылары қатысты.

Күн тәртібінде Түркістан облысы әкімінің өзіне жүктелген функциялар мен міндеттердің орындалуы жөніндегі есебі, Түркістан облысының туризм басқармасы басшысының басқармаға жүктелген міндеттер мен функциялардың атқарылуы жөніндегі есебі тыңдалды.

Сонымен қатар, Түркістан облысының ауылдық жеріне және кенттеріне, аудандық және облыстық маңызы бар қалаларға жұмысқа жіберілген медицина және фармацевтика қызметкерлерін әлеуметтiк қолдау шараларының жүйесiн, оларға бюджет қаражаты есебінен әлеуметтік қолдау көрсету тәртібі мен мөлшерін айқындау мәселелері талқыланды. Одан бөлек, Түркістан облысы бойынша тексеру комиссиясының төрағасына тәртіптік жаза қолдану туралы қаралды.

Тұрақты комиссия мүшелері күн тәртібіндегі мәселелер бойынша өз пікірлерін айтып, аталған мәселелер бойынша тиісті шешімдер қабылдады.

Халықты баспанамен қамту маңызды мәселе. Түркістан облысында осы бағытта жұмыс жүргізіліп жатыр. ҚР Конституциясының 30 жылдық мерекесі қарсаңында облыс орталығында әлеуметтік қолдауға мұқтаж 8 отбасыға демеушілердің қолдауымен жаңа баспананың кілті табысталды. Соның ішінде 4 отбасының баспанасына халық қалаулылары атсалысты. Түркістан облыстық мәслихат депутаттары Мағауия Тұрысбеков пен Жомарт Абдибаев өз қаражаттары есебінен 4 мұқтаж отбасыға қуаныш сыйлады.

Үшқоңыр көшесінде орналасқан әсем де жайлы баспаналардың әрқайсысы 68 шаршы метрді құрайды. Үш бөлмелі баспаналар ас үй, жуынатын бөлмемен жабдықталған. Электр желісі, табиғи газ және ауыз сумен қамтылған.

Баспана кілтін табыстау сәтінде тұрғындар өз қуаныштарымен бөлісіп, демеушілерге алғыстарын жеткізді.Айта кетейік, бұл отбасылар облыс әкімінің жеке қабылдауында болып, баспана мәселесін көтеріп, көмек сұраған болатын. Өтініш қабылданды. Халық қалаулылары халық өтінішіне назар аударып, көмек қолын созды.
– Баспана мәселесі бүгінде өзекті. Үй кезегінде тұрған халық жыл сайын баспаналы болса деп тілеймін. Қолдан келсе мұқтаж отбасыларға көмек көрсетуді азаматтық парыз деп есептеймін. Мереке қарсаңында баспаналы болған отбасыларды қуаныштарымен құттықтаймын,-деді депутат М.Тұрысбеков!

Қазіргі таңда Түркістан қаласында 23 мыңнан астам адам үй кезегінде тұр. Жыл басынан бері 400-ден астам пәтер үлестірілді. Жыл соңына дейін тағы 500-ден аса пәтер беріледі деп жоспарлануда.