Елімізде атом электр станциясын салу туралы мәселе бірнеше жылдан бері көтеріліп келеді. Кейінгі жылдары бұл мәселе бірнеше рет талқыланып, соңғы онжылдықта қайтадан күн тәртібіне шықты. Себебі сарапшылардың болжауынша, қа¬зір электр энергиясына сұ¬ра¬ныс күннен-күнге артып, 2030 жылы күрт өсуі мүмкін. Осы мақсатта, Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз Жолдауында АЭС салудың экономикалық және энергетикалық қажеттілігін атап өтіп, елде тұрақты және экологиялық таза энергия көзі ретінде атом энергетикасын дамыту мүмкіндігін қарастыру қажеттігін айтты. АЭС артықшылығы – электр энергиясының тұрақты көзін салу арқылы энергетикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ете алатынында. Яғни, АЭС көмір немесе табиғи газ сияқты қазбалы отындарды пайдаланбайды, атмосфераға зиянды газ шығармайды. Бір рет салынған станция ондаған жылдар бойы тұрақты түрде энергия өндіре алады. Қазақстанның уран қоры бойынша әлемде бірінші орында тұрғанын ескерсек, оны аз мөлшерде қолдану арқылы көп энергия алатынымыз анық. Сондықтан, бейбіт атомнан қорқудың қажеті жоқ.
Енді алда, 6 қазанда атом электр станциясын салу бойынша жалпыхалықтық референдум өтеді. Әрине, бұл бүкіл халықтың, мемлекеттің өміріндегі аса маңызды стратегиялық мәселе. Сондықтан референдумға дейін атом энергетикасы саласындағы сарапшылар мен мамандардың пікіріне сүйене отырып, оң және теріс жақтарын таразылауымыз керек. Бұл мәселе бойынша объективті ақпарат халыққа қолжетімді болуы керек. Өйткені, атом электр стансасын салу қаншалықты қауіпсіз деген сауал әрбір саналы азаматты толғандыратыны сөзсіз. Болашаққа оптимизммен қарайтын әрқайсымыз алдағы референдумда белсенділік танытып, дұрыс таңдау жасайық.

Ғалия БИСЕЙІТ,
«Түркістан» қалалық газетінің Бас редакторы

Қай тұсты қарасаңда, кіммен тілдессеңде елдің , халықтың аузында АЭС -тың күйі. Қарапайым халықтың көпшілігі дәл осы өзгертулерге қарсы. Ал астарын ақтарсаң АЭС дегенді түсінбедікте, көпшілігі қолдап жатқан жоқ қой , әй соған қарағанда бізге зиян-ау деп қысқа қайыратындары да кездеседі. Енді бірі қос қолдап қолдаймын осыны ой бәленбай жыл бұрын салу керек еді ғой деп жар салуда.Басқалары
АЭС-ты толық түйіндемей жатып, жарық жоқ, электр қуаты тым аз, абоненттік байланыстар жасамайды, біздің күнімізді ойлайтын бір адам бар ма ? деп түртпелектеген мәселелерін ортаға салуда.Осы аталғандардың шешу жолы АЭС-ты тік тұрғызу екенін ұғынғысы келмейді ме, әлде шынайы мән бермейді ме?
Пай шіркін өз ойыңа ерік беріп елдегі жаңалықтарға тіл қата кетсең қаншама ақылшымен , даналардан сан қилы пікірлер заулайды дисің, әрине қанша халық болса сонша пікір бар. Бірақ қарапайым халық мына біз АЭС-тың АТОМ , СТАНЦИЯ деп басталар атауынан қорқамыз бәлкім, өткеннің өкінішіде болар. Дегенмен өзгенің көлеңсімен , көшінен қалмау үшін жан-жақты саралап , түйіткілді шешім қабылдау керек. Бұл неге ел қамын ойлағыштардың сөзін сөйлей қалды демеңіз, сол ойлағыштар дәл сол дәрежесіне асқан біліктілікпен, үздіксіз ізденістен жеткен шығар. Мендегі сауал біреу ғана, тәуелсіз елде тұрып, тәуелсіз шешімге нендей дүние кедергі?
Ж.Асылбеков — Сауран аудандық Ардагерлер кеңесінің мүшесі

Кентау қаласындағы «Кентау Сервис» МКК №5 Жылу электр орталығындағы тозығы жеткен қазандықтарды қайта құру жұмыстары қарқынды жүргізіліп жатыр. Атқарылып жатқан жұмыстар Түркістан облысы әкімі Дархан Сатыбалдының жіті бақылауына алынған.

Қазіргі уақытта орталықтағы негізгі жабдықтың тозуы 85%-дан асады. Оның ішінде, 1952-1955 жылдары іске қосылған №7,8 бу қазандықтарына соңғы күрделі жөндеу жұмыстары 2012 жылы жүргізілді. 1958 жылы №9,10 бу қазандары іске қосылып, соңғы күрделі жөндеу 1990 жылы жүргізілді. №11,12 бу қазандары 1958 жылы іске қосылып, соңғы күрделі жөндеу 2012 жылы жүргізілді. Талап бойынша мұндай жұмыстар 5 жыл сайын жүргізілуі тиіс.

Осы жылғы жылыту маусымында станция тұрақты режимде 4 қазандықпен жұмыс істеді. Қазандықтардың тозығы жеткендіктен, жылу беру маусымында қазандықтар бірнеше рет сөндіріліп, жылудың сапасына айтарлықтай кері әсерін тигізді. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен Кентау қаласының №5 ЖЭО жаңғырту жұмыстары қолға алынды. Қазіргі уақытта 6 қазандықтың қайта құру жұмыстары жүргізілуде. Атап айтқанда, №8,11 қазандықтар 30 тамызда аяқталды, №9,10 қазандықтар қыркүйек айының соңына дейін аяқталады деп жоспарланған. №7 және №12 қазандықтардың қайта құру жұмыстарын қараша айының соңына дейін аяқтау көзделіп отыр. Бұдан бөлек, 2 қазандыққа ағымдағы жөндеу жұмыстары атқарылуда. №5 қазандықты жөндеу бюджет есебінен, №6 қазандықты жөндеу демеушілер есебінен іске асырылып жатыр. Жөндеу жұмыстарын қыркүйек айының соңына дейін аяқтау жоспарлануда.

Жұмыстардың мерзімінде әрі сапалы аяқталуы қатаң бақылауға алынған. Үкімет басшысының тапсырмасына сәйкес, мемлекеттік-жекешелік әріптестігі тетігі арқылы 240 МВт жаңа газотурбиналық электр станциясының құрылысы жобасын іске асыру үшін үшжақты келісімге қол қайылып, Жол картасы бекітілді.

Сондай-ақ, облыстағы 293,1 шақырымды құрайтын жылу желілеріне тұтастай техникалық зерттеу жүргізілді. Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде жылу желілерінің тозуы 46,5 пайызды құрады. Жоспарға сәйкес, Кентау қаласындағы 6,6 шақырым магистралды жылу желілері қайта жаңартылды. Оған республикалық бюджеттен 4,6 млрд теңге қаралды. Сонымен қатар 14,5 шақырым жылу желілерін реконструкциялау бойынша жоба әзірленді.

Айта кетейік, Кентау қаласының жылу электр орталығының іргетасы 1934 жылы қаланып, жабдықтары 1952 жылы орнатылды. Қала бойынша жылу тұтынушы 3255 нысан болса, жалпы абоненттер саны 16 мыңға жуық.

Түркістанда «SARAP» эксперттер клубының аймақтық жиыны өтті. Кездесуде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Әділетті Қазақстан: Заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» атты Қазақстан халқына Жолдауы талқыланды. Іс-шараға Түркістан облыстық және қалалық мәслихат депутаттары, Қоғамдық кеңес мүшелері, атом энергиясы мен экология саласының кәсіби мамандары, жастар және азаматтық қоғам, партия өкілдері қатысты. Жиында Жолдауда айтылған мемлекеттік шешімдер қабылдаудағы азаматтардың белсенділігі және жаңа қоғамдық-саяси мәдениет, экологиялық тәуекел мен қауіпсіздік, атом электр стансасын салу туралы жалпыұлттық референдум жайын талқылап, өзара пікір алмасты. Кездесуге қатысқан көпшілік АЭС салу тақырыбына ерекше назар аударды.

Шараға арнайы келген ҚР ЭМ Ядролық физика институтының Бас инженерінің орынбасары Асхат Бекбаев аталған станцияның салынуы — ел ертеңі үшін аса маңызды қадам екенін айтып, референдумға үлкен жауапкершілікпен қарауға шақырды.

«СОЦИС-А» Кешенді әлеуметтік зерттеулер институты – Астана» Жеке қоры КӘЗИ ҚҚ 2024 жылғы 11-12 қыркүйек аралығында халық арасында телефон арқылы сауалнама жүргізді.

Сондай-ақ, аталған сауалнама ҚР заңнамалық нормаларын сақтай отырып жүргізілгені, атап айтқанда, референдум өткізу мерзіміне қарсы қоғамдық пікір өлшемін жүргізу туралы ҚР ОСК хабардар етіліп, оған
ҚР ОСК-сы 11.09.2024 ж. №ЗТ- 2024-05252908 хатпен жауап бергені атап өтілген.

17 облыстан және республикалық маңызы бар Астана, Алматы және Шымкент қалаларынан 18 жастан асқан азаматтар қатысқан сауалнама ауқымы 1000 респондентті қамтыды.

Сауалнама анкетасына келесі сұрақтар енгізілді:

Сауалнама қорытындысы келесіні көрсетті:

«Міндетті түрде барамын» (35,6%)және «Мүмкіндігінше баруға тырысамын» (20,2%) нұсқаларын таңдаған респонденттердің үлесі жалпы іріктеменің55,8%-ын құрады. Осылайша, сауалнамаға қатысқан әрбір екінші адам референдумға баруға дайын екендігін көрсетті.

Сауалға қатысқандардың оннан бір бөлігінен астамы «референдумға қатыспаймын» деген (12,2%).

Алдын ала болжанғандай референдумға қатысу/қатыспау туралы «әлі бір шешімге келмеген» респонденттердің үлесі жоғары болды (16,6%).

Сауалнамаға қатысқандардың 13,6%-ы «бұл жаңалықты бірінші рет естіп отыр»(атом электр станциясын салуы мүмкін деген жаңалықты бірінші рет естіп отыр).

Респонденттердің аз бөлігі (1,8%) бұл сұраққа «жауап беруге қиналамын» деп көрсеткен.

«Қазақстанда атом электр станциясын салу туралы қандай ақпарат сізді қызықтырады?» деген сұрақта пікірлер эмоционалды ұстанымнан бастап толығымен прагматикалық дәлелдерге дейін құбылады.

Мәселен, «азаматтардың денсаулығына әсер етуі ықтимал» және «экологияға әсер етуі ықтимал» деген эмоционалды пікірлері бар жауаптарды таңдау тиісінше 59,5% және 54,1% құрады. Бұл, ең алдымен, желіде АЭС салу ықтималдығы туралы алғашқы ақпарат пайда болған сәттен бастап мұндай жобалардың қауіптері туралы әртүрлі пайымдар тарала бастағандығына байланысты болуы мүмкін.

Айта кету керек, сауалнамаға қатысқан халық АЭС-те қауіпсіздікті қамтамасыз етудің нақты шаралары бойынша прагматикалық ойлар айтқан: «Апаттардың алдын алу жөніндегі қауіпсіздік шаралары» (43,1%); «Радиоактивті қалдықтарды басқару» (24,9%); «Кадрлық әлеует» (16%)*

*(Ескерту: Қосындысы 100% емес, өйткені респонденттер бірнеше жауап нұсқаларын таңдай алды).

«Сіз Қазақстанда атом электр станциясын салуға келісесіз бе?» деген сұраққа келісетіндердің үлесі 60,4% құрады.

Сауалнамаға қатысқандардың 30,1%-ы АЭС салу идеясын қолдамайды.

Сауалнамаға қатысқан әрбір оныншы адам (9,5%) атом электр станциясының құрылысына қатысты сұраққа жауап беруден бас тартқан.

Зерттеудің жалпы қорытындысы:

— Респонденттердің 55,8%-ы өз азаматтық ұстанымын көрсетуге және АЭС салу мәселесіне қатысты дауыс беруге ниет танытты;

—  АЭС құрылысын қолдаушылардың үлесі 60,4%.

Жүргізілген социологиялық сауалнама нәтижесінде әрі қарай жария түсіндіруді талап ететін экологиялық және техникалық қауіпсіздік критерийлерінің контуры межеленді. Атап айтқанда, халық денсаулық қауіпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғау, сондай-ақ құрылыстың техникалық жағы және атом станциясының болашақ жұмысшыларының кадрлық құрамының кәсібилік деңгейі туралы алаңдайды.

Түлкібас ауданының білім бөліміне қарасты Абай атындағы мектеп-лицейде қыркүйек айының 12 – жұлдызында сағат 12 00 де мәжіліс залында мектеп ұжымының қатысуымен 6-қазан күні өтілетін референдумға байланысты және Қазақстан Республикасының аумағында АЭС-тың салыну ықтималдығы мен қажеттілігі туралы жиын өтті.

Жиынды мектеп-лицей директоры Н. А. Сағындықов ашып үгіт насихат тобының лекторы С.Бреусов атындағы жалпы орта мектебінің физика пәнінің мұғалімі Керимкулов Біржан Джамболовичке сөз берді. Біржан Джамболович өз баяндамасында әлемнің дамыған елдері АҚШ, Франция, Оңтүстік Корея , Жапония елдері Атом энергиясын тұтынып жатқан экологиясы таза экономикасы өнеркәсібі дамыған көшбасшы елдер екенін айтып өтті.

Қазақстанда заман ағымынан қалмай көмір, мазут, газды көп қажет ететін энергияны тұтынуды азайтып АЭС салынғандығын дұрыс деп санайтынын жеткізді. Жиналысты қорытындылаған мекеме басшысы 6-қазан 2024 жылы әр бір ұжым мүшесі өзі бекітілген сайлау учаскесіне барып өзінің азаматтық позициясын білдіруге шақырды.

ҚХР-да атом энергиясын пайдалану туралы шешім 1970 жылы қабылданды. Ал, осы бағыттағы жұмыстар бұрын да жүргізілген. Елдегі алғашқы атом ректоры салыстырмалы түрде жақында — шамамен 30 жыл бұрын ғана жұмысын бастаған. 1991 жылы Циньшань атом электр станциясы Қытай еліндегі алғашқы АЭС болып есептеледі.

Алайда, келесі онжылдықтарда Қытай атом энергетикасындағы көптеген әлемдік көшбасшыларды қуып қана қоймай, басып озды. Қазір бұл ел атом энергетикасының жалпы белгіленген қуаты бойынша да, өндірілетін электр энергиясы бойынша да әлемде үшінші орында тұр. 2023 жылғы жағдай бойынша елде жалпы қуаты 57 гигаватт болатын 18 атом электр станциясы мен 55 реактор жұмыс істеп тұр. Елдегі атом энергетикасы электр энергиясының шамамен 5 пайызын өндіреді, бірақ бұл үлес 2035 жылға қарай 10 пайызға дейін өсіп, тағы 24 реакторды іске қосқысы келеді.

Атом инфрақұрылымын дамытуға деген қызығушылықтың күрт өсуіне не себеп болды? Қытай үкіметі қарқынды дамып келе жатқан экономиканы энергиямен қамтамасыз ету үшін көмір электр станцияларын жаппай пайдаланудан туындаған экологиялық жағдайды түзетуге тырысады.

ҚХР — «жасыл», яғни күн және жел энергетикасына әлемдегі жетекші инвесторлардың бірі. Ел көмірді жағу арқылы қалалардың атмосфералық шығарындыларын азайтуға тырысады. Қытай билігі мен ғалымдарының пікірінше, атом энергиясы ҚХР алдына қойған өршіл міндетке — 2060 жылға қарай ауадағы көміртегі шығарындыларын толық бейтараптандыруға көмектесуі керек.

Сонымен қатар, Қытайдағы Атом энергиясы арқылы олар басқа елдерге отынға тәуелділікті азайтуға тырысады.

Бахадир Ирсметов,
Түркістан облыстық өзбек этномәдени бірлестігінің төрағасы, ҚХА мүшесі.

Бүгінде барлық мемлекеттер үшін тұрақты және қауіпсіз энергиямен қамтамасыз ету стратегиялық мәселе болып табылады. Халықаралық сарапшылардың пікірінше, елдің энергетикалық қауіпсіздігін тек атом энергетикасы арқылы қамтамасыз етуге болады. Өйткені дәстүрлі және жаңартылатын энергия көздері тұрақты өндіріс бере алмайды.

Қазіргі таңда, Қытайда 50 жылу электр орталығы жабылуда. Соңғы екі жылда олардың энергия балансындағы үлесі 13 пайызға дейін қысқарды. Олар атомдық энергия блоктарымен ауыстырылады. Қазіргі уақытта атом электр станциясының үлесі 5 пайызды құрайды. Жақын арада оны 10 пайызға дейін арттыру жоспарлануда. Айта кету керек, Атом энергоблоктары электр энергиясын өндіріп қана қоймай, мегаполистердің жылыту жүйелерін және өнеркәсіптік кәсіпорындарды бу мен сутегімен қамтамасыз етеді екен.

Алибаев Раимжан Артықбайұлы — «Жанубий Қозоғистон» облыстық қоғамдық-саяси газетінің директор-бас редакторы, ҚХА мүшесі.

Жуырда ҚР Ұлттық Ғылым академиясы жас ғалымдар кеңесінің отырысы өтті. Кездесуге қатысушылардың пікірінше, атом электр станциясының құрылысы Қазақстанның энергетикасын әртараптандыруға мүмкіндік береді және елдегі электр қуатының тапшылығы мәселесін шешуге ықпал етеді. Сонымен қатар, АЭС қолданбалы ғылымда жаңа бағыт құруға мүмкіндік бермек. Талқылауға ядролық физика институтының, Ұлттық ядролық орталықтың және отандық жоғары оқу орындарының мамандары қатысты. Қазіргі атом энергетикасына қатысты әртүрлі тақырыптар талқыланды. Жиында ғылыми зерттеулер мен заманауи технологияларды әзірлеуден бастап, әлемнің әртүрлі елдеріндегі кадрларды даярлау жүйелері сөз болды. Жас ғалымдар атом өнеркәсібін құратын дамушы елдердің тәжірибесіне ерекше назар аударды. Қазақстанға қатысты Энергетиканың жаңа түрі жердің табиғи байлығын, атап айтқанда, қазіргі уақытта шикізат ретінде экспортқа шығатын уранды барынша толық және ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді.

Медеу Әбішев, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ кафедра меңгерушісі:

– Қазіргі уақытта біз Қазақ ұлттық университетінде Ядролық инженерлерді дайындап жатырмыз. Осы уақытқа дейін біз ядролық физиктерді дайындадық, бірақ физиктер мен инженерлер әртүрлі. Сондықтан біз осы қондырғыларда тікелей жұмыс істейтін инженерлік кадрларды даярлауға көштік. Бұған бізден басқа тағы 6 оқу орны қатысады.

Ақмарал Ғаниқызы — Түркістан облысы іскер әйелдер қауымдастығының мүшесі, ҚР Журналистер Одағының мүшесі