«Әзірет Сұлтан» Ұлттық музей-қорығы қасиетті Тайқазанның тарихи орнына оралғанына 35 жыл толуына орай, Түркістан облысы, Сауран ауданының жалпы білім беретін мектептерінде «Құт дарыған Тайқазан» атты көшпелі көрме ұйымдастырды. Атап айтқанда, көшпелі көрме Молда Мұса және Әшірбек Сығай атындағы жалпы білім беретін орта мектептерде өткізіліп, мектеп ұжымы мен оқушыларының зор қызығушылығын тудырды.

«Құт дарыған Тайқазан» көрмесінің экспозициясына 50-ге жуық жәдігер қойылды. Олардың қатарында Тайқазанды қайтару туралы архивтік тарихи құжаттар, Тайқазанның макеттері, орыс саяхатшысы А.Кунның альбомындағы 1864 жылғы фотосуреттер, 1935 жылы Тайқазанды Санкт-Петербургке алып бара жатқандағы мұрағаттық суреті, Эрмитаж музейінің экспозициясына қойылған бірегей фотосы және 1989 жылы Эрмитаж музейінен Тайқазанды шығарып жатқан сәтінің мұрағаттық суреті, Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне келген тұлғалардың фотосуреттері бар.Көрменің мақсаты — ортағасырлық құнды мұраларды дәріптеу арқылы жас жеткіншектерге тарихымызды таныту, олардың пайым-парасатын арттыру, елдік санаға баулу, өткен тарихымызға деген қызығушылығын ояту.

Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде сақталған ортағасырлық аса құнды жәдігер — қасиетті Тайқазан 1399 жылы Түркістаннан 25 шақырым жерде, Қарнақ елді мекеніндегі ұстаханада құйылған. Алтын, күміс, мыс, қола, қорғасын, мырыш, қалайы сынды жеті түрлі металдың қосындысынан құйылған Тайқазанды Тұранның билеушісі Әмір Темірдің бұйрығымен ұста Әбділ Әзиз Шарафуддин Тебризи жасаған.Тайқазан 1935 жылы Ленинград, қазіргі Санкт-Петербург қаласында өтетін Иран шеберлерінің III Халықаралық конференциясына үш айға жіберілгенімен, 54 жылдан кейін, яғни 1989 жылдың 18 қыркүйегі күні тарихи отанына қайта оралған. Көрмеде Тайқазанның тарихи мекеніне оралуына мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым-этнограф Өзбекәлі Жәнібековтің қосқан үлкен үлесі де тарихи құжаттармен нақтыланып, көрсетілді.

Расында ұлттық мәдениет майданындағы Өзбекәлі Жәнібековтің еңсерген еңбегін көзі қарақты ел біледі. Ол қазақтың мұрасын түгендеу жолында көп еңбек жасады. Оның жасаған істерінің ішіндегі бір шоқтығы – ұлы ойшыл, ақын, рухани ұстаз Қожа Ахмет Ясауиге қатысты да болды. Бұл туралы саяси ғылымдардың докторы, профессор Әбдіжалел Бәкір былай деп айтқан болатын.

«Қожа Ахмет Ясауиді айтсаң, Өзбекәлі Жәнібеков бірден еске түседі. Ол — Ясауи кесенесінің жөндеуіне үлес қосып қана қоймай, ғұламаның ілімін зерттеуге де атсалысқан азаматтардың бірі. Кеңестік кезең тұсында күллі күншығыс мұсылмандарының рухани ұстазы болған ұлы ойшылдың мұралары біздің ұлттық мәдениетімізден ығыстырылғаны белгілі. Ал Өзбекәлі Жәнібековтың ең негізгі ұстанған ұстанымы ұлттық мәдениетімізді мыңжылдықтар тізбегіне қайта жалғау еді. Түптеп келгенде, мәдениет, тіпті ғылымның да бастауында тұру қажет. Өйткені ұлттық мәдениетке байланбаған ғылымның ұлтқа қызмет етуі неғайбыл. Осыны жақсы білген Өзбекәлі Жәнібеков министрлікте қызмет еткенде, Орталық комитетте идеология хатшысы болған кезінде ұлттық мұрамызды түгендеуге қатысты жүйелі жұмыстар жасады. Ол атақ-абыройдың соңынан қумай, Кеңестік идеологияға қарамастан, халқы үшін баға жетпес игі істерді жасады. Қазақты қиын қыстау заманның, зымиян саясаттың салдарынан қол үзіп қалған асыл-жақұтымен қайта қауыштырды. Алаш зиялыларының ақталуына атсалысты. Елдің Наурыз мейрамымен қайта қауышуына үлес қосты. Музейлерді ашты. Ана тілін дамыту бағдарламасының мемлекеттік тұжырымдамасын жасауға қатысты. Қожа Ахмет Яссауи кесенесін қалпына келтіру жұмыстарына бастамашы болды. Соның ішінде, Тайқазанды тарихи Отанына қайтарғанының өзі мың іске татырлық. Өзбекәлі Жәнібеков қазақтың сәулет ескерткіштерін қалпына келтіру жұмыстарына  көп мән берді. Соның ішінде, жоғарыда айттық, Қожа Ахмет Ясауи кесенесін қалпына келтіру және оның мұрасы мен іліміне бетбұрыс жасады.

Бұған қоса «Әзірет Сұлтан» қорық-музейінің құрылуына зор үлес қосты. Кесенеде жерленген хандар мен сұлтандар, билер және батырлардың құлпытастарын музей экспозициясына қойды.

Міне, сол тұста кесененің сән-салтанаты болған атақты тайқазанның орны бос тұрған болатын. Өйткені 1935 жылы Ленинград, қазіргі Санкт-Петербор қаласында өткен Иран шеберлерінің III Халықаралық конференциясына үш айға әкетілген Тайқазан кері қайтарылмап еді. Сөйтіп, тарихи құтымыз жарты ғасырдай Эрмитаж музейінде тұрды. Ортағасырлық тайқазан 54 жылдан кейін, яғни 1989 жылдың 18 қыркүйегінде ғана тарихи Отанына қайта оралды. Бұның бәрі – Өзбекәлі Жәнібековтің жанқиярлық күресінің нәтижесі. «Өзағаң болмаса, басқа адам қайтара алмас па еді..?» — деп ойлаймын.  Ол бұл жөнінде бірінші болып бастама көтеріп, қаншама рет Ресейге қажетті дәлелдер мен құжаттарды жіберіп, өтініш жазды. Эрмитаж басшылары оңайлықпен тарихи жәдігерді бере қоймады. Бірақ Өзбекәлі Жәнібеков бұл істі орта жолда қалдырмай, соңына дейін жеткізді. Бүкіл архивті көтертіп, Тайқазанның конференцияға уақытша ғана алынғанын дәлелдеп барып рұқсатқа қол жеткізді. Осылайша мәдениет майданы қаһарманының бар жігерін салуының арқасында ғана тайқазан өз орнына қондырылды. Біз Тайқазанның оралуын еліміздің ырысы оралғанға баладық.»

Сондай-ақ, профессор Әбдіжалел Бәкір Мемлекет қайраткері Өзбекәлі Жәнібековтің Ясауи тұрғысында атқарған ісін мәңгі жаңғырып тұратын айрықша қызмет деп атап өтіп, осы тұрғыда Қожа Ахмет Ясауи мұраларының маңыздылығына да тоқталған болатын.

«Қожа Ахмет Ясауи имандылықты, адамгершілікті жырлады. Қара халыққа көмек көрсетуге шақырды. Адам үшін қызмет етуге үндеді. Біз Жаңа Қазақстанды құрамыз десек, адамдардың бойындағы осы имандылықты, адамгершілікті жауапкершілікті күшейте түсуіміз керек. Ал оны дамыта түсуде Ясауидің ілімі үлкен құрал болар еді. Ясауи әлі зерттеле түсуі керек. Оның «Диуани Хикмет» еңбегінде айтылған мәселелер өте көп. Соны тарқату қажет. Онда не жазылғанын бүгінгі ұрпақ білуі тиіс. Біз, Кеңестік кезеңде оқыған адамдар, бұл мәселелерден бейхабар болдық. Бұған дейін төркінсіз келе жатқан халық сияқты едік. Өйткені өткеніміздің бәрін жоққа шығардық. Енді сол асыл мұраларымыздың сынығын өзімізге қайтарып,  әлі де түп-тұқиянына дейін зерттеуіміз қажет.» — деп мәлімдеген болатын саяси ғылымдардың докторы, профессор Әбдіжалел Бәкір.

Түркістан облысында жыл сайын ұйымдастырылатын көрменің мақсаты да ел тарихын,  рухани-мәдени құнды мұраларды дәріптеу арқылы жас жеткіншектерге тарихымызды таныту, олардың пайым-парасатын арттырып,  елдік санаға, өткен тарихымызға деген құрметін арттыру екенін айта кеткен жөн.

Тексеріс барысында азық-түлік және азық-түлік емес өнімдерінің 29 үлгісі сатып алынды. Оның ішінде сүт өнімінен ішек таяқшалары тобының бактериялары, торт өнімінен стафилококк табылып, жарамдылық мерзімі өтіп кеткен 3 өнім сатылған. Бұл туралы өткен брифингте «Манғыстау облыстық тұтынушылар құқығын қорғау қоғамы» қоғамдық бірлестігінің өкілі Жанна Биятан мәлімдеді.

«Кәсіпкерлер тауарды сату кезінде көп жағдайда температуралық режімді сақтамайды. Базарлардың жанындағы көше дүңгіршектерінде аптап ыстықтарда тәтті тоқаштар мен торттардың сатылып жатқанының куәсі болдық. Өнімді сатып алу кезінде көптеген сатушылар фискалды және сату түбіртектерін бермеген, Бұл әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекстің 284-бабын бұзу болып табылады. Ал дүкендердегі сапасыз өнімді кері қайтару үшін фотосы мен банк аударымдары жеткілікті дәлел бола алмайды»-деді спикер.

Сонымен қатар баспасөз мәслихаты аясында Түркістан облысы бойынша сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті басшысының орынбасары Асқар Әшімханов сала бойынша өңірдегі 9 айда атқарылған істер бойынша баяндама жасады.

«Қазіргі таңда департамент және «Адал» қоғамдық бірлестіктері тарапынан 2024 жылдың 9 айында жалпы саны 44 тауар сатып алынып, зертханалық тексеру жұмыстарын жүргізу үшін Түркістан облысы бойынша санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаментіне жолданды. Нәтижесінде 44 тауардың 26-сы (ет,сүт, тауық еті және т.б) арнайы зертханаға тексеру үшін жолданып, кемшіліктер анықталған 9 тауар дүкендердегі сатылымнан алынды»-деді сала маманы.

“Дауыс” Коалициясының байқаушылары 6 қазанда еліміздегі барлық ашық дауыс беру учаскелерінде дауыс беру барысын бақылауға қатысты. Барлығы тоғыз жарым мыңға жуық учаскіні қамтыдық.

Біздің бақылау желісі 181 ҮЕҰ мен кәсіподақтарды қамтыды.

Біз дауыс беру учаскелері ашылған сәттен бастап дауыс беру хаттамаларына қол қойылғанға дейін күні бойына сол жерлерде бақылаушылардың болуын қамтамасыз еттік.

Коалицияның аймақтық деңгейдегі барлық штабтарында ситуациялық орталықтар күні бойы жұмыс істеді. Олар нақты уақыт режимінде учаскілерден ақпарат алып отырды.

Яғни, бізде дауыс беру үдерісінің толық және сенімді көрінісі бар.
Учаскілерден келген байқаушыларымыздың есептерін талдау, жалпы алғанда, Орталық бақылау комиссиясы жариялаған деңгейде азаматтардың жоғары белсенділігі мен сайлауға қатысуын растайды.

Сондай-ақ, учаскелік комиссиялардың жұмысына мониторинг жүргізу барысында өрескел заң бұзушылықтар анықталмағанын айтқым келеді.
Комиссиялардың жұмысына, сайлаушылардың жүріс-тұрысына, дауыс беру учаскелеріндегі бақылаушылардың іс-әрекеттеріне қатысты ескертулер болғаны туралы айта кеткен жөн.

Бірақ жалпы алғанда, учаскілерде дауыс беру нәтижелеріне күмән тудыратын заң бұзушылықтар анықталған жоқ деп айта аламыз.

Анықталған заң бұзушылықтардың ішінде мына жайттарды атап өткім келеді.
— біріншіден, екі немесе одан да көп азаматтардың дауыс беру кабинасына кіруіне жол берілді. Бұл жағдайларда біздің бақылаушылар дереу әрекет етіп, заң бұзушылықтарды орнында түзетуді талап етті.
— екіншіден, учаскеде үгіт-насихат жүргізудің бірқатар фактілері анықталды, соның ішінде дауыс беру кабиналарына үгіт материалдарын заңсыз алып өтпек болған. Олар атом электр станцияларын салуды қолдайтын және оған қарсы материалдарды қамтыды. Мұндай фактілер жеті учаскеде тіркелді.
— үшіншіден, жоқ туыстары мен отбасы мүшелеріне дауыс беруге әрекет жасалды. Бұл әсіресе ауылдық жерлерге қатысты. Біздің бақылаушылар бірден әрекет етіп, мұндай әрекеттерді тоқтатты.
— төртіншіден, кейбір дауыс беру учаскелерінде байқаушылар референдум учаскелік комиссия мүшелерінің сайлаушының аты-жөнін тізілімге жазбас бұрын бюллетенге қол қойғанын анықтады. Бұл фактілерді де сол жерде реттедік.

Сонымен қатар, бірқатар жағдайда дауыс беру тәртібін бұзу және байқаушылар мен сайлаушылар тарапынан комиссиялардың жұмысына араласу орын алған.

Сонымен қатар, адамдар дауыс беру кабиналарындағы сайлаушыларды видеоға түсіріп, дауыс беруге қатысушылардың тізімдерін суретке түсіруге тырысты. Олар хаттаманы заңда белгіленген мерзімдерді бұза отырып шығаруды талап етті.

Осы фактілердің барлығына қатысты біздің өкілдер белгіленген тәртіп бойынша әрекет етіп, референдум комиссияларының төрағаларының атына арыздар жолдады.

Жалпы, біз 9,5 мың учаскедегі бақылаушылардың барлық сауалнамасы егжей-тегжейлі өңделгеннен кейін дайындалатын жазбаша есебімізде бақылаудың барлық нюанстары туралы толыққанды есепті көрсететін боламыз.

Алдын ала қорытынды:
7 млн 820 мың 918 адам: Референдумда дауыс беруге құқылы азаматтардың 63,87 пайызы таңдау жасаған

Аймақтар бойынша Түркістан облысы ең белсенді үштіктің қатарында — дауыс берушілердің 75,31 пайызы таңдау жасаған.

6 қазандағы республикалық референдумда дауыс беруге құқығы бар азаматтардың келуінің алдын ала қорытындылары туралы ақпарат жарияланды.

6 қазанда дауыс беру күні Орталық референдум комиссиясы күні бойы учаскелердің ашылуы және дауыс берудің басталуы туралы ақпарат беріп отырды, сондай-ақ әрбір екі сағат сайын ҚР ОРК мүшелері дауыс берушілердің қатысуы туралы облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, елорданың аумақтық комиссияларының деректерін беріп отырды.

Республика бойынша учаскелерде дауыс беру сағат 20.00-де аяқталды.

Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, елорданың комиссиялары ұсынған деректерге сәйкес 2024 жылғы 6 қазанда сағат 20.00-дегі жағдай бойынша тізімге енгізілген азаматтардың жалпы санының 63,87% -і бюллетень алды.

Оның ішінде өңірлер бөлінісі бойынша:

1. Абай облысы бойынша – 69,57 %
2. Ақмола облысы бойынша – 71,63 %
3. Ақтөбе облысы бойынша – 75,11 %
4. Алматы облысы бойынша – 68,71 %
5. Атырау облысы бойынша – 63,28%
6. Батыс Қазақстан облысы бойынша – 67,03%
7. Жамбыл облысы бойынша – 61,28%
8. Жетісу облысы бойынша – 68,01 %
9. Қарағанды облысы бойынша – 72,12 %
10. Қостанай облысы бойынша – 73,45 %
11. Қызылорда облысы бойынша – 82,48 %
12. Маңғыстау облысы бойынша – 54,03 %
13. Павлодар облысы бойынша – 65,09 %
14. Солтүстік Қазақстан облысы бойынша – 66,31 %
15. Түркістан облысы бойынша – 75,31%
16. Ұлытау облысы бойынша – 70,69 %
17. Шығыс Қазақстан облысы бойынша – 73,79 %
18. Астана қаласы бойынша – 50,81 %
19. Алматы қаласы бойынша – 25,39 %
20. Шымкент қаласы бойынша – 70,57%

Учаскелік референдум комиссиялары дауыстарды санауға кірісті. Учаскеде дауыстарды санау уақыты оларды санау басталғаннан кейінгі он екі сағаттан аспауға тиіс.

Мерейлі отбасы облыстық байқауының І орын иегері Меңлібаевтар отбасы референдумға келіп, өз таңдауларын жасады. Олар Сарыағаш ауданындағы №682 дауыс беру учаскесіне барып таңдауларын жасады. Отағасы Есіркеп Меңлібаев 74 жаста. Ал жұбайы Орынкүл Меңлібаева зейнеткер, «Алтын алқа» иегері. Үлгілі отбасы 3 ұл, 4 қыз, 22 немере, 11 шөбере тәрбиелеп отыр.

Айта кетсек, Түркістан облысында 1 млн 180 мыңнан астам адам дауыс беруге құқылы. Өңірде 17 аудан-қала бойынша 945 референдум учаскесі жұмыс істеп тұр.

Түркістан облысының тұрғындары дауыс беру учаскелерінің маңында селфиге түсіп, #референдумғакел, #дауысбер сынды хештэгтермен әлеуметтік желілерге жариялап, конкурсқа қатысуда. Жеңімпаздарды анықтау ашық түрде өтпек. Яғни, кез-келген дауыс беруші өз парақшасына сурет салып, хештэг қою арқылы, түрлі сыйлықтарға ие болмақ.

Естеріңізге сала кетейік, ел президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2-қыркүйек күні Қазақстан халқына Жолдауы барысында АЭС салу мәселесі бойынша республика көлемінде жалпыхалықтық референдум өтетінін мәлімдеген болатын. Бүгін таңғы 7:00-ден бастап Түркістан облысында 945 дауыс беру учаскесі жұмыс істеп тұр.

Түркістан облысында референдум күні 73 сәби дүние есігін ашты. Оның қатарында егіздер де бар. Референдум күні Түркістан облысында 41 ер бала, 32 қыз бала туды. Сол бұрымдылардың біреуін Әсем Белденова өмірге әкелді. Жаңа босанған ананың жағдайы жақсы.

Баласын бауырына басқан тағы бір ана, Дильназ Момынова. Оның 2 қыз бір ұлы бар.

Айта кетейік өңірде осы жылдың 9 айының қорытындысы бойынша 27 074 сәби дүние есігін ашқан. Олардың 311-і егіз, 7-і үшем.