Сауран ауданында «Батагөй қария» атты аудандық байқауы өтті.  Аталған іс-шараға Сауран аудандық Ардагерлер кеңесінің төрағасы С.Ахметов, Түркістан облыстық мәслихат депутаты Б.Сүлейменов, Сауран аудандық өзбек этно мәдени қоғамдық бірлестігінің төрағасы Қ.Рысбеков, Шорнақ ауылы Ақсақалдар кеңесінің төрағасы Б.Манашов қатысып, төрелік етті. «Батагөй қария» байқауының мақсаты — елді татулыққа, бірлікке, ырыс-ынтымаққа шақыру, бата дәстүрін дәріптеу.

Бата беру-қазақ салт дәстүрлерінің ішінде әлі күнге дейін қолданысқа ие болып ескірмей келе жатқан салттың бірі. Бұл дәстүр тәрбиенің бастауы. Бата – қазақ халқының дінімен біте қайнасқан дәстүрінің көрінісі. Қасиетті дінімізде Жаратушыдан дұға арқылы медет тілесе, дәстүрімізде бата арқылы жақсы ниет, ықылас білдіріледі, тілек айтылады. Оны көпті көрген, ортасына сыйлы, аузы дуалы, батагөй қариялар береді. Бата арабтың «фатеке» сөзінің қазақша айтылу нұсқасы ретінде белгілі. Оның мағынасы – алғыс айту, ақ ниет, және тілек білдіру. Ақсақалдар, көбінесе, үйде бір жақсылық бола қалған жағдайда немесе сойылатын малға бата жасап, балаларға құлаққағыс етеді. Бұл дәстүрдің екі маңызды жағы бар: біріншісі – үлкенді сыйлау, ал екіншісі – «баталы құл арымас, батасыз құл жарымас» деген мақалға негізделген ізгі ықылас пен тілектестік. Қазақтар батаны, әсіресе, жас өспірімдер жиі сұрайды, себебі олар болашаққа үмітпен қарайды. Жақсы адамдардан, көп жасағандардан және киелі тұлғалардан бата алу – ерекше құрмет болып саналады. Халқымыз батаны берілетін жағдайына қарай бірнеше түрге бөлген. Олар: нәрестеге бата, асқа бата, ұлға бата, қызға бата, келінге бата, сапар бата, жастарға бата, сүндет той батасы, Наурыз батасы, Ораза айт батасы, жарапазан батасы және тағы да басқалары. Ел арасында би-шешендеріміздің, айтулы тұлғаларымыздың ауыздан-ауызға тарап жүрген баталары бар. Қазақ халқы туралы айтқанда ойымызға бірден қонақжайлық пен бата беру ұғымдары келеді.

« — Халқымыз ақ батаға үлкен мән берген. Бата сұрау, бата беру дәстүрі әлі күнге дейін өз мағынасын жоғалтаған салт-дәстүрдің бірі. Дана халқымыз батаға үлкен мән бергендігін «Батаменен ел көгерер, жаңбырменен жер көгерер» деген мақалынан түсінуге болады. Қазақтың ақ батасы ұрпақтарын адамгершілік пен имандылыққа, әдептілік пен шешендікке баулыған. Бата беру- адал ниет, жақсы тілек білдірудің ұлттық дәстүрі. Халық ақ батадан-рухани қуат алады, ол жақсылыққа жол ашады деп сенеді. Әдетте жасы үлкен, елге сыйлы қариядан қол жайы, бата сұрайды. Үлкен кісілердің берген батасы қабыл болады деп сеніп, қарттардың көңілін табуға тырысады. «Бата» – араб тілінен алынған және алғыс айту, тілек білдіру мағынасын білдіретін сөз. Бұл сөздің қазақ мәдениетінде кеңінен қолданылуы бата беру дәстүрінің тарихы мен оның қоғамдағы орны туралы көп нәрсені білдіреді. Қорыта айтқанда, «ақ бата» алу дәстүрі қазақ мәдениетінің маңызды бөліктерінің бірі болып табылады, ол тек тілектер мен алғыстардың берілуі ғана емес, сондай-ақ, қоғамның рухани және әлеуметтік байланыстарының беріктігін көрсетеді.» — дейді Сауран аудандық Ардагерлер кеңесінің төрағасы С.Ахметов

«Батагөй қария» атты аудандық байқауы 2 кезеңнен құралып, аудандағы әр ауылдан 1 батагөй қариядан этнос ақсақалдары қатысып, бата беріп бақтарын сынады. Сайыс қорытындысымен І орынды Шорнақ ауылының батагөй қариясы Ашенов Өтеген қария қанжығасына байлады. ІІ орынды Жүйнек ауылынан О.Мырзабеков иеленсе, жүлделі ІІІ орыннан Жусупов Максут қария көрінді. Сондай-ақ, белсене қатысқаны үшін Аша елді мекенінен А.Бабашев, Қарашық ауылдық округінен А.Ахмедов, Йассы ауылдық округінен Б.Мутенов, Жаңа Иқан ауылдық округінен М.Хасанов, Майдантал ауылынан Б.Ахатов, Жібек Жолы ауылынан Б.Төленбайұлы марапатталды.

Қазақтың ұлттық құндылықтарын дәріптеген іс-шарада қариялар бата алудың дәстүрлік мәнін, келешек ұрпаққа берер мол тағылымдарын айтып берді.

«- Бата – қазақтың ғасырлар бойы сақталып келген ұлттық дәстүрлерінің бірі. Бұл дәстүрдің маңызы бүгінгі күнге дейін сақталып, әртүрлі тойларда, жақсылықтарда және дастархан басында қолданылып келеді. Бата, көбінесе, ақ дастарханның басында айтылатын тілектер мен алғыстардың түрі болып табылады. Бата әр түрлі жағдайда беріледі. Қонақасына, сойылған соғымға, жиналған егінге, күздікке, жауын жаумаса тасаттыққа, түрлі жақсылықтарға арналған той-томалақтарда бата беріледі. Мұндай баталар жас өспірімдерден ғана емес, үлкендерден де сұралуы мүмкін. Батаның көптеген түрі бар, әр адам өз білгенін айтып, тілек білдіруі мүмкін. Мысалы, біреулер «батыр бол» десе, басқалары «бай бол», «ақылды бол», «ақ сақалды сары түсті шал бол» немесе «бәледен сақта» деп тілейді. Бата негізінде намаздың соңында қол жайып айтылатын дұғаға негізделген. Қазақ баталары сол дұғаның үлгісінде айтылады. Баталар ұзын да, қысқа да болуы мүмкін және олар әр түрлі жағдайларда қолданылуы тиіс. Батада ел тірлігі, ұлттық намыс, азаматтық парыз, елдік тұтастық, берекелі бейбіт өмір, достық пен татулық, ағайынның адал көңіл ынтымағы мен бірлігі, жас отауға жақсылық, жорық-шерулерге аттанар сарбаздар мен сардарларға жеңіс тілеу, алыс жолға ат басын бұрғандарға сәттілік, өмір жолын жаңа бастаған өренге, жаңа туған нәрестеге ұзақ ғұмыр, өнегелі жол тілеу, мұсылмандық мұратқа ұю, имандылық, әділеттілік, адалдық, елдік пен ерлік, дастархан берекесі туралы баталар түрлері кездеседі. Бата алу дәстүрі қазақ қоғамында үлкен мәнге ие, ол адамгершілік пен ізгі ниеттің көрінісі болып табылады. Бата – қазақтың әлеуметтік және мәдени өмірінде маңызды рөл атқарады. Оның мазмұны мен мақсаты әртүрлі жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Әрқайсысы өз орны мен уақытында берілетін баталардың түрлері мен мәндері үлкен әлеуметтік мәнге ие. Бұл тек жеке адамның немесе отбасының ғана емес, тұтас қоғамның игілігі мен рухани байлығы үшін маңызды.» — деді байқауда І-орынды иеленген Шорнақ ауылының батагөй қариясы Ашенов Өтеген.

 

« — Исламда бата алу дәстүрі дұға жасау арқылы жүзеге асады. Дұға жасау – мұсылманның Алладан көмек, қолдау, және игілік сұрау рәсімі болып табылады. Ақ бата алу кезінде адам өзіне, жақындарына және қоғамға жақсылық, денсаулық, ұзақ өмір және табыс тілейді. Исламда ақ бата алу адамға немесе топқа құрмет көрсету ретінде қабылданады. Қарым-қатынас, қоғамдағы бірлік пен ынтымақты сақтау үшін адамдар бір-біріне бата жасап, жақсы тілек білдіреді. Батаның көлемі недәуір үлкен, құрылымы күрделі болса, тілектің көлемі қысқа, бір-екі жолдан құралған ырғақты қара сөз немесе тақпақтан тұрады. Бата аяқталғанда қалың қауым бір ауыздан «Әумин. Айтқаныңыз келсін!» деген сөздерді айтып қошамет-қолдау білдірсе, ақ тілекті естіген адам оған қарымта жауап қайтарып, көңіл-күйін жедел білдіруі тиіс. Бір сөзбен айтқанда, тілек екі адамның диалогі ретінде орындалады. Мысалы, айтылған ақ тілекті қабыл алушы «Айтқаныңыз келсін», «Аузыңа май, астыңа тай», «Өз басыңа да сол келсін», «Құдайдың құлағына шалынсын», «Алла разы болсын» деген дағдылы жауаптарды береді. Бата тек жеке адамдарға ғана емес, сонымен бірге қоғамдық өмірге де әсер етеді. Ол қоғамдағы үйлесімділікті, татулықты, және рухани құндылықтарды нығайтуға бағытталған. Қазақтардың бір-біріне бата беруі – олардың арасындағы сенімділікті, құрметті, және мейірімділікті көрсетеді. Бұл дәстүр ұлттық бірегейліктің және мәдениеттың бөлінбес бөлігі болып табылады. Қазақ әдебиеті мен ауыз әдебиетінде бата берудің өзіндік орны бар. Баталар көбінесе халықтың даналығы мен мәдени құндылықтарын көрсететін әдеби шығармаларда орын алады. Бұл шығармаларда бата беру дәстүрінің тарихы, маңызы, және оның қоғамдағы орны кеңінен суреттеледі. Бата – қазақ мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Ол ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың сақталуына, ұрпақтан-ұрпаққа берілуіне және қоғамның рухани дамуында маңызды рөл атқарады. Баталар арқылы қазақ халқы өзінің ізгілік, мейірімділік және құрмет сияқты құндылықтарын ұрпақтарына жеткізеді.» — деді Жусупов Максут қария

Бата – қазақ мәдениетінің мән-мағынасын, рухани байлығын және ұлттық құндылықтарын көрсететін ерекше дәстүр. Ол әр түрлі жағдайда, әртүрлі адамдарға және әр түрлі мақсаттарда беріледі. Батаның әлеуметтік, мәдени және рухани маңызы оны қазақ халқының мәдениетінде маңызды орынға ие етеді. Батаның әрбір түрі өзіне тән ерекшеліктерімен, мәнімен және қолдану салаларымен ерекшеленеді, бұл оның байлығы мен көптүрлілігін көрсетеді.

Жүйнек ауылында Сауран ауданы әкімі Таңғатаров Мақсат Асылбекұлының бастамасымен «Ауылым – алтын бесігім» атты ауылдық мәдениет үйлері мен клубтары арасындағы байқау Жүйнек ауылдық округі әкімшілігі, Жүйнек ауылдық мәдениет үйі және ауылдық кітапхана ұжымымен бірлесе ұйымдастыруымен өтті. Бұл байқау ауыл мәдениетін, өнерін, дәстүрін дәріптейтін, ауыл халқының рухани құндылықтарын жаңғыртатын тамаша іс-шара болды.

Байқау барысында Мәдениет үйі қызметкерлері мен ауылдың өнерпаздары түрлі өнерлерін көрсетті. Сахнада ән шырқалып, күмбірлеген күй төгілді, би өнері мен попурри орындалды. Әсіресе, өз елінің мақтанышы болып табылатын ақын Әбдіғаппар Жақыпов өз орындауында өлеңдерін оқып, көпшіліктің көңілін тебірентті. Жансұлу Болысбаева орындауында «Туған өлке» әні, Зебинисо Абдалимова орындауында «Жүйнек менің ауылым» өлеңі мен «Дилшод» өзбек халықтық фольклорлық ән-би ансамблімен бірге «Омон» әні, Умида Еркинова орындауында «Ризамын» әні, Ғиесиддин Рахмиддинов, «Дилшод» өзбек халықтық фольклорлық ән-би ансамблі, Сара балабақша бишілері орындауында «Хорезм ләзгісі» әні, Шерхан Әлібековтің орындауында «Ауылға барып тұрыңдар» әні мен сахнада ауыл көрінісі, Серғазы Шәкірдің орындауында «Ауылға сағыныш» әні мен қатар сахнада жастардың көрінісі, Әлібековтер отбасы бүлдіршіндерінің орындауында «Жас өрендер жырлайды» әні сахнада Заңғар мектебі бишілерінің биімен, Шекербұлақ домбырашылар ансамблі және жетекшісі Бақдәулет Алдаберген, Жүйнек домбырашылары және Әлібековтер ансамблі орындауларында «Ата толғауы» күйі, «Ерке сылқым» күйі және «Восолоде в огороде» орыс шығармасы аспаптармен орындалуы, Жасурбек Абдалимовтың түрлі аспаптармен попурри орындауы, Көркемөнерпаздар үйірмесінің орындауында «Өнерлі өлке» әні қалың көпшілікке ұсынылып, ыстық ықыластарына бөленді. Концерттік бағдарламаның бір ерекшелігі әр әннің сыртында «Ауыл қазақтың қара шаңырағы» деген тақырыпта көріністер көрсетілді.

Байқаудың тағы бір жарқын сәті – ауылдың ақ кимешекті әжелерінің өнер көрсетуі болды. Олар ауылдың ежелгі дәстүріне сай ән салып, туған жерге деген махаббаттарын ән арқылы жеткізді. Әжелердің әсерлі орындауы жас буынға тәрбие беріп қана қоймай, ұлттық құндылықтардың өміршеңдігін көрсетті.

Байқауда ауыл мақтаныштары ақын Әбдіғаппар Жақыповтың, сазгер Шерхан Әлібековтің, «Дилшод» өзбек халықтық фольклорлық ән-би ансамблінің құрметіне арнайы көрме ұйымдастырылды. Сонымен қатар, Жүйнек ауылдық кітапхана қызметкері Гүлсім Балтабай ұйымдастырған көрме де ауыл тұрғындарының ерекше ықыласына ие болды. Көрмеде ауылдың тарихы, мәдениеті және әдеби мұралары жайлы деректер мен кітаптар қойылып, әрбір келуші ауыл туралы білімдерін кеңейтуге мүмкіндік алды. Бұл көрме ауылдың рухани өмірінің айнасы іспетті болды. Ауыл мектептерінің еңбек пәні мұғалімдерінен де алтын күз тақырыбында түрлі көрмелер жасалған. Қолөнер мен ауылшаруашылық тақырыбындағы көрмелер де ауылдың байырғы дәстүрлерін жалғастырып тұрды. Ал ауылшаруашылық көрмесінде жергілікті шаруалардың еңбегі мен ауыл шаруашылығының жетістіктері таныстырылды. Ауылдың басты тіршілігі саналатын бұл салада көптеген жемістер мен көкөністердің безендіріліп көрсетілуі көрмеге келген қонақтарды таң қалдырды.

Шараның тағы бір жарқын әрі маңызды бөлігі – ұлттық тағамдар көрмесі болды. Бұл көрме арқылы ауыл тұрғындары қазақтың байырғы асханасының ерекше дәмін сезіндіріп, ұлттық дәстүрлерімізді ас дайындау арқылы жаңғыртты. Дастарқан басына қойылған қойдың басы мен әжелердің қолынан шыққан құрт майлары келген қонақтарға ерекше әсер сыйлады. Бауырсақ, құрт, қымыз секілді ұлттық тағамдар барша қонақтарға ұсынылды. Көрмеде сонымен қатар ет тағамдары да қойылды. Әр тағамның дайындалу ерекшелігі мен оның қазақ халқы үшін маңыздылығы туралы ақпарат беріліп, әрбір қонақ ұлттық тағамдардың тарихына үңіле алды. Ұлттық тағамдар көрмесі ауыл тұрғындарының рухани және материалдық мұрасын, қонақжайлық дәстүрін тағы бір мәрте дәлелдеп, байқаудың ерекше мән-мағынасын толықтырды.

«Ауылым – алтын бесігім» байқауы Жүйнек ауылының рухани және мәдени байлығын ашып көрсетіп, ауылдың бірлігі мен ынтымағын арттырған маңызды іс-шара болды. Ауыл тұрғындары мен қонақтары шарадан үлкен әсер алып, өз ауылдарына деген мақтаныш сезімін жүректеріне түйіп қайтты.

Түркістанда биылғы «Өнерлі өлке» облыстық өнер фестивалі Отырар ауданының мәдениет күндерімен қорытындыланды. Көше театры үлгісінде Этноауылда «Ми палау» сахналық қойылымын көпшілік назарына ұсынды. Мәдениет күндері аясында ұлттық ойындар да насихатталды. «Ұлттық ойын –ұлттың игілігі» атауымен арқан тарту, асық ату, қошқар көтеру, садақ ату және қазақша күрес, тағы басқа түрлерінен сайыс ұйымдастырылды. Жеңімпаздарға бағалы сыйлықтар тапсырылып, арнайы алғыс хаттармен марапатталды. Сонымен қатар халық фольклорынан Таусоғар, Алдар көсе, Қожанасыр және Желаяқ пен Мешкейлер де қала тұрғындары мен қонақтарына көтеріңкі көңіл-күй сыйлады. Ұлттық құндылықтарды дәріптеу мақсатында ұлттық тағам түрлерінің дайындалу жолы көрсетілді.

Алғашқы күні «Киелі Отырардан – қасиетті Түркістанға» атты рухани керуен көші келіп, ауданның тумасы, әлем ақыны, Қазақстанның Еңбек Ері Мұхтар Шаханов арнайы қонақ болды. Суретші Әділхан Мәліктің туындыларынан көркемсурет көрмесі және ауданның жетістіктері мен кітап көрмесі жасақталды. Отырарлық қолөнер шеберлерінің, ағаш ұсталарының және құмыра жасаушылардың көрмесі аясында шеберлік сағаттары өткізілді. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің көрмесі жәрмеңкеге ұласып, «Ұлы дала дәстүрі» айдарымен киіз үйлерде халқымыздың әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерінен көріністер көрсетілді. Көпшілікке бие, түйе сауып көрсетілді. «Ботаны қырқынан шығару», киіз басу, құрт жаю мен май пісу, тағы басқа ұмыт болып бара жатқан ұлттық құндылықтар ұлықталды. «Алтыбақан» жастар ойын-сауығы өтті.

Ал кешкісін «Керуен сарай» туристік кешенінде өткен гала-концертте ауданнан шыққан танымал тұлғалардың туындылары мен күмбірлеген күй, мың бұралған би де көрініс тапты. Мерекелік жиында аудан әкімінің орынбасары Айдос Құлмаханов сөз алып, қасиетті қала тұрғындары мен қонақтарын құттықтады. Кеш барысында сатира сардарлары Уәлибек Әбдірайымов пен Жүсіп Ақшора, «Алтын домбыра» иегері Бекарыс Шойбеков пен айтыс ақтаңгері Анар Жаппарқұлова және ән өнерінің жұлдыздары Хадиша Шалабаева, Берік Сексенбек, Ермахан Әшіров арнайы қонақ болып, «Бақыт айдынында» бишілері, «Бастау» тобы мен «Қыздар» триосы және тағы басқа аудан өнерпаздарымен бірге өнер көрсетті. Кешті белгілі журналист Қайырхан Мәулен мен Гүлімқұлжа Сейтқазы жүргізді.

Айта кетейік, Түркістан – Түркі әлемінің туристік астанасы атануына орай өткізілген өнер фестивалі маусым айында басталған болатын. Облыс әкімдігінің қолдауымен, облыстық мәдениет басқармасының ұйымдастырған фестивалдің басты мақсаты – мәдениет пен өнерімізді дамыту және жастар арасында ұлттық салт-дәстүр мен әдет-ғұрпымызды дәріптеп, Түркістанның туристік әлеуетін арттыруға бағытталған. Алғаш болып фестиваль шымылдығын күндері Сайрам ауданының көркемөнерпаздары ашып, 17 аудан, қала өнерпаздары бекітілген кестеге сәйкес екі күн бойы өнер көрсетті. Жеңімпаздар алдағы уақытта марапатталатын болады.

Қазақ қолөнерінің туындауына, дамуына тұрмыстық қажеттілік тікелей ықпал етті. Сондықтан да бейнелеу өнерінің өзге салаларына қарағанда ұлттық қолөнер жақсы дамыған. Алғашқы кезде қолөнеріне үй кәсібі, қажеттілік негіз болса, келе-келе қолөнершілер қолөнер өнімдерін өз тұрмысының қажетін қамтудан, бірте-бірте малға, затқа айырбастап, оны кәсіп түріне айналдырды. Тапсырыс жасаушылар қолөнер бұйымдарының ақысына мал немесе басқадай заттар беріп, айырбастап, ұлттық қолөнер қоғамдық өндіріспен қатар дамыды.

Қолөнер бұйымдары тапсырыс бойынша өндіріліп, базар сұранысы да ескеріліп, халық арасынан небір керемет ісмер шеберлер шығып, халқымыздың ұлттық қолөнерін қалыптастырды.

Қазақтың күнделікті тұрмыста қолданатын заттарының барлығы көшпелі және жартылай көшпелі өміріне лайықталып жасалған. Көшпенді тіршілікте тіккенге де, жыққанға да өте жеңіл де, қолайлы киіз үйінен бастап, ішкі жасау-жиһаздары да жүннен тоқылған, мақта-матадан кестеленген бұйымдар болып келеді. Соның бірі — қазіргі кезде тек музейлерден ғана көре алатын, арнайы мамандардан өзге жалпы көпшілік ұмыта бастаған қазақтың құнды қолөнер туындысы — Тұскілем.

Тұскілем — көбінесе төсектің үстіңгі тұсына кілем орнына ілінетіндіктен оның аталуы «тұс» және «кілем» сөздерінің бірігуінен пайда болған. Тұскілемнің астыңғы етегі төсектен көрінбейтін болғандықтан қорғандалмайды, яғни жиектелмейді, бұйымның үстіңгі және екі қапталына терілетін қорған жиектемеге ою-өрнек желісі салынбайды. Тұскілемнің кез-келген түрінің етегі ашық қалдырылатындығы сондықтан (1 сурет ).

Тұскілемнің – пүліш немесе барқыт сияқты матадан тігіліп, өрнектеліп жасалатын түрі және киіздің арнайы басылған әрі тығыз, әрі жұқа киізден таңдалып жасалатын түрлері тұскиіз, сондай-ақ жылқы терісінен көн илеп теріден (2 сурет) де, терінің арнайы өңдеуден өткен күдері (күдері-замша) (3 сурет) деп аталатын түрінен немесе сатып алатын қалың былғарыдан бедерлі ою-өрнек жүргізілген тұскілем жасайтын шеберлер де болған. Әрине, мұндай бұйымдарды, көбінесе ауқатты адамдар сонау ХVIII-ХIХ ғасырларда жасатқан. Мұндай бұйымдарды жасау тәсілі қазіргі күнде ел арасынан мүлдем ізін жойған. Х.Арғынбаевтың Қазақ халқының қолөнері атты еңбегінде келтірілген осы үлгідегі ХIХ ғасырда жасалған былғары тұс кілемнің бір тамаша үлгісі Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік музейінің қорында сақталған. (2-3 сурет. Қазақ кілемдері мен тоқыма бұйымдары. ғылыми каталогынан).

Тұскілем бұйымдардың ішіндегі ең көрнектісі болып табылатын, үйге сән беретін негізгі әшекейлік жасау болуымен бірге үй иелерінің ауқаттылығы мен дәрежесін білдірген. Ол қыз жасауына кіріп, кейде қыздың өзі тігетіндіктен оның шеберлігін, ісмерлігін көрсететін болған.

Ал, «Әзірет Сұлтан» Ұлттық тарихи-мәдени музей-қорында сақталған тұскілемнің материалы мата, кесте жіп, өлшемі: 112х208 см. Тұскілем П-әрпі тәрізді болып келетін қарақаспен көмкеріліп, ортадағы ою мен қарақастың арасына ақ сұрып матадан сырылып су жүргізілген. Түрлі-түсті жіптермен кестеленген тұскиіз өрнектерінің негізгі көрінісі «Жұлдызгүл» ою-өрнегі бейнеленіп, ақ пен қызыл түсті жіпті кезек түсіріп айналдыра шеңбер жүргізілген. Шеңберлердің ішкі бөлігіне «қошқар мүйіз» оюы қарама-қарсы түскен де, арасына су жүргізіліп, ішкі бөлігі «бес жұлдыз» пішінді етіп бейнеленген. Жиектемеде оюлармен гүл тәрізді өрнектер кезектесіп түскен. П-әрпінің ішкі бөлігіне де тұскиіздің негізгі оюы орналасқан.

Оюы өте нәзік, дәлме-дәл дөңгелек шеңбер пішінді болып келіп, сыртқы бөлігі төртбұрышты болып біткен. Тұс киіздің өн бойына «Қошқар мүйіз», «құс қанаты», «гүл» ою-өрнектері түрлендіріліп түскен. Тұс киіздің барлық өрнектері «тышқан із» кесте, «біз кесте» тоқу әдісімен тоқылған. Ал осы өрнектер ойып жапсырған ою емес, асқан дәлдікпен тығыз тігілген кесте. Жасалуы үлкен шеберлік, ыждағаттылық пен төзімді талап ететін түскілем музейдің сирек кездесетін құнды жәдігері, бірегей өнер туындыларының қатарына жатады.

Н.Әшірбекова, Бас қор сақтаушы.

Халқымыздың ежелден қалыптасқан күнделікті тұрмыс-тіршілігінде қолданылып келе жатқан көптеген әдет-ғұрыптарымыздың, салт-дәстүрлеріміздің және наным-сенімдеріміздің әрі танымдық, әрі тәрбиелік мәні өте зор. Осындай өнегелі тағылымдық маңызы зор әдет-ғұрыптардың бірі – «шырақ» ұғымына қатысты айтылатындығын айрықша атап кетуге болады.

Шырақ – бөлмені, ашық алаңдарды және жекелеген заттарды жарықтандырып тұратын май шам. Ол ілкі замандардан бері қолданылып келеді. Оны ортағасырлық қалалардың қазба жұмыстарынан көптеп табылған сан алуан түрлі шырағдан қалдықтары да айғақтайды. Дәстүрлі қазақ қоғамында әулие адамдардың моласында, қасиетті жерлерде шырақ жағу дәстүрі әлі күнге дейін сақталған.

«Шырақ» сөзі – халқымыздың наным-сенімі бойынша әрі қасиетті, әрі киелі ұғым мағынасында қолданылады. Өйткені «шырақ» деген сөз – «жарық», «нұр», «сәуле», «үміт оты» деген сөздермен мағыналас мазмұнда айтылатыны көпшілікке мәлім. Қазақ тілінде тікелей шыраққа қатысты тыйым сөздер, аңыз-әңгімелер, қанатты ойлар, даналық нақылдар, теңеу сөздер мен сөз тіркестері көптеп кездеседі. Мысалы, «Шырағың өшпесін», «шырағың жанып тұрсын», «қыз – қырық шырақты», «шаңырақтың шырақшысы», «қауіпті төндіргенше, шырақты сөндірме», «көзің шырақтай ашылсын», «шырағың сөнбесін, қауіп-қатер төнбесін», «шырағың өшпесін, бақытың көшпесін», «шырағы бар» (артында қалған ұрпағы бар), «шырағы жанды» (ұрпағы жалғасып, өсіп өнді), «шырағын сөндірмеді» (жақсылыққа жолықты, үмітін үзбеді), «шырақ көрмеді» (жақсылық көрмеді, көзі ашылмады), «шырағы сөнді» (үміті үзілді, өмірден озды) деген сияқты.

Біздің ойымызша, шырақтың материалдық емес, рухани маңызы терең сияқты. Шырақ, әулие, жарық. Адамзат баласы да білімсіз күнінің қараңғы екенін түсініп, ілім-білімді жарық сәулеге теңеп, қандайда бір наным — сеніміне қарамай жарық беруші күн, ай, жұлдыз, шырақ, шам, сәулені ілім — білімнің, ғылымның, даналықтың символы ретінде бейнелеген. Мысалы, Ыбырай Алтынсариннің «Оқысаңыз балалар, шамнан шырақ жағылар…», Ахмет Байтұрсынұлының «Даналық өшпес, жарық кетпес байлық…» деген өлеңдерінен және «Оқу білім бұлағы, білім өмір шырағы» секілді мақал-мәтелдерден оны анық көреміз. Көптеген ғұлама ғалымдар шырақ жарығының астында не бір ойлы түндер кезіп, артында өшпес мұра қалдырды. Пайғамбарымыз с.а.у. жасы 63-ке толып, оған көрсетілген құрмет ретінде қалған өмірін жер асты «Қылует» мешітінде өткізген Қожа Ахмет Ясауи бабамыз «Ғар» бөлмесінде шырақтың жарығымен отырып, бүкіл түркі халықтары арасында кеңінен тараған «Диуани хикмет» — Даналық кітабын жазғанын жақсы білеміз.

Ал, енді осы шырақты жағатын шырағдандарға келетін болсақ – олар бізге дейінгі мыңжылдықтардың қойнауына өз жарығын шашып, өз сәулесін сепкен асыл мұралардың бірі. Ол түрлі ғасырларда қолданылған мыңжылдықтар сәулесі. Ықылым заманда күндіз жарықты күн сәулесінен алатын болса, ал қараңғы түскенде үй ішіне жарық түсіру үшін адамдар шырағданға малдың тоңмайын ерітіп құйып, жүннен не мақтадан босаңдау есілген білтені сол майға батырады да, майға шыланған ұшына от тұтатып, қарапайым жарық көзін жасаған. Материалдық ерекшелігіне байланысты шырағдандар керамикадан немесе қоладан жасалған болып, екіге бөлінеді.

Осындай түрлі шырағдан нұсқалары археологиялық қазба жұмыстары кезінде Ұлы Жібек жолы бойындағы Отырар, Сайрам, ежелгі Түркістан қалаларынан көптеп табылған. «Әзірет Сұлтан» Ұлттық музей-қорығының қорында шырағдандар коллекциясы біршама жақсы жинақталған. Ежелгі Түркістан тарихынан сыр шертетін керамикалық шырағдандардан бастап XIV ғасырдағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне Әмір Темірдің сыйға берген қола шырағдандары – қазақ қолөнерінің бірегей туындылары болып есептеледі. Музей-қорық шырағдандар коллекциясы бойынша соңғы жылдары «Шырағың сөнбесін», «Шырағың парласын», «Мыңжылдықтар сәулесі» тақырыптарында еліміздің бірнеше музейлерінде көрмелер ұйымдастырды.

Әсіресе, 2012жылы Астана қаласы, ҚР Тұңғыш Президенті музейінде өткізілген «Мыңжылдықтар сәулесі» көрмесіне келушілердің саны мен сапасы жағынан көрсеткіштері барлық бұрын соңды өткізілген көрмелердің көрсеткіштерінен асып түсті. Көрменің ашылу салтанатына Астана қаласындағы бүкіл шетел елшіліктерінен, жалпы саны 27-28 елшілер мен салалық министрліктер өкілдері, мамандар, студент жастар қатысты. Ежелгі Түркістан тарихымен байланысты қыш шырағдандардан бастап, орта ғасырдағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесіндегі Әмір Темірдің сыйға тартқан қола шырағдандары, яғни көрмеге шығарылған құнды түпнұсқа жәдігерлердің шығу тегі, жасалу технологиясы, мәні мен мағынасы және тарихтағы алатын орындары бойынша берілген көрме материалдары келушілердің зор қызығушылығын туғызды. Осы көрмеде алғаш рет ежелгі қыш шырағдандар мен XIVғасырдағы кесенеге Әмір Темір сыйлаған қола шырағдандарға өздерінің функциясын орындауға мүмкіндік жасалды.

Бүгінгі мақаламызға арқау болып отырған жәдігер 1978жылы Қожа Ахмет Ясауи кесенесін музейлендіру барысында, Өзбекәлі Жәнібековтың, кесененің бар бөлмелеріне тұңғыш рет электр жарығы жүйесін жүргізу барысындағы, арнайы тапсырыспен сол кездегі Казмузейреставрация мекемесінің ұста-шілеңгіршісі Дәркембай Шоқпаровқа жасатқан аспалы шырағдандарының бірі. Бұл шырағдандар кезінде жәдігер ретінде емес, көне үлгі бойынша заманауи түрде жасалған электрлі жарық құрылғысы, яғни шам-люстра ретінде кесененің әр бөлмесіне қойылған болатын. Дегенмен сол кездің өзінде-ақ оларды музейдің ең кемінде көмекші қор есебіне алуға тұрарлықтай зат болатын. Бұл жерде біз, Өзбекәлі ағаның музей ашу ісімен айналысқан кезінде, оның тек музейлік экспозициялық құрылымының ғылыми негізделгеніне ғана баса назар аударып қоймай, сонымен қатар оның интерьерінің де тақырыпқа сай жабдықталуына көңіл бөлгендігін көреміз. Олар кесененің әр бөлмесінде, тіпті 1979 жылы ашылған Шығыс моншасы музейінің бөлмелерінде де жарық беріп тұрды. Бірақ, музейдің шаруашылық есебінде болғандықтан уақыт өткен соң есептен шығарылып жоғалып кеткенге ұқсайды. 2017 жылы қоймада сақталып қалған тек бір данасы музей-қорықтың ғылыми көмекші қорына 2121 нөмірімен қабылданған.

Шырағдан үш аяқты әсемделіп шекпеленген шынжыр бекітілген дөңестеу келген мыс табақша, бетінің орта тұсында, ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында әрбіріміздің үйімізде болған керосин майымен жанған шынылы май шамның білтесіне ұқсатып жасаған бөлшегі бар аспалы электр шамы болатын. Табақшасының төменгі бетіне Өзбекәлі Жәнібековтың кесенеге тапсырған және бір заты — қазақ батырларының қару-жарағы сериясынан КК 134 нөмірмен музей қорына тіркелген Қалқанның сырт бетіндегі шекімелі керемет ою-өрнегі түсірілген, яғни, бір шебердің қолынан шыққан өнер туындылары.

Мақаламызда, шырағданның тек материалдық құндылығына ғана емес сонымен қатар оның рухани мәні мен мағынасына, құндылығына келетін болсақ, мынадай ой-пікір түйіндеуге болады. Жоғарыда айтқанымыздай, ата-бабаларымыз «шырақ» ұғымына өте зор мән-мағына беріп, өнегелі тағылымдық маңызы зор әдет-ғұрыптарымыздың бірі деп санағанын білеміз. Шырақты ілім-білімнің, ғылымның, даналықтың символы деп білген бабаларымыз Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне, оның қабіртасы айналасына 6 дана алтынмен апталып, күміспен қапталған қола шырағдандарды Әмір Темір тектен-тек сыйламағанын белгілі. Бұдан кейін де ХVI ғасырда кесенеге арнайы пішіні құмыра тәрізді керемет аспалы қола шырағданды Сайрамдық Уаққас деген кісі жасатып, сыйға тартқанын және ол шырағдан сол уақыттан бері 1990 жылдарға дейін кесененің Қабырхана бөлмесінде орналасқан солтүстік ойығы аркасында ілулі тұрды. Сонымен қатар, қос құлақты қола шырағдан және басқа да кесенеде сақталған тұғырлы шырақтар Ахмет Ясауи кесенесіне арнайы берілгендігінің айғағы. Бұл шырағдандар ұлы әулие бабамыз Қожа Ахмет Ясауи рухын нұрландырып тұрсын деген ниетпен жасалды деп ұғынатын болсақ, онда арада қанша уақыт өткеннен соң, 1978 жылы аяулы ағамыз Өзбекәлі Жәнібеков те кесене бөлмелеріне алғаш рет электр жүйесін жүргізіп арнайы шырағдандар қою арқылы әулие бабаның рухын нұрландыратын шырақтарын жақты деп түсінгеніміз жөн.

Музей-қорықтың құрамына еретін «Түркістан тарихы» музейі ғимаратында 28 тамыз 2024 жылы ұйымдастырған «Өзбекәлі Жәнібеков және музей ісі» көрме экспозициясына Өзағаның өзі арнайы тапсырыспен жасатқан осы аспалы шырағданы, өз функциясын орындай отыра тұңғыш рет шығарылды. Мұндағы мақсатымыз, осы шырағдандарды қою арқылы Өзаға, бұдан 46 жыл бұрын Қожа Ахмет Ясауи әулие бабамыздың рухын сәулелендірген болса, қазір Өзіне арналған көрмеде Өзағаның рухын нұрландырып тұрсын деген ниетпен қойылды деп ұғамыз.

Қорыта келе айтарымыз, еліміздегі әрбір отбасының, әулие бабаларымыз бен отаны, халқы үшін аянбай еңбек еткен аяулы ағаларымыздың шырақтары мәңгігі өшпесін демекпіз.

Р.Жүзбаева, ғылыми қызметкер.

Тарихы бай, тағлымы терең Түркістан төрінде «Өнерлі өлке» облыстық өнер фестивалі аясында Кентау қаласының мәдениет күндері басталды.
Бүгін Этноауылда ұмыт болып бара жатқан ұлттық тағамдар насихатталып, «Қаратау тәжі» ұлттық аспаптар ансамблінің концерттік бағдарламасы ұсынылды. Ұлттық құндылығымызды дәріптейтін қолөнер шеберлерінің ұлттық нақыштағы көрмесі және шеберлік сағаттары көпшіліктің көзайымына айналса, «Қаратау жауһарлары» өлке тарихынан сыр шертетін көрме және фотоаймақ келген қонақтарға таныстырылды.
Одан бөлек, жастар сауық-сайран құрып «Алтыбақан» ойынын көрсетсе, жас ақындар айтыс өнерінен сынға түсті. Кентау қаласының халықтық атағы бар «Шапалақ» театры «Аңых астары» атты көріністер көрсетіп елдің ыстық-ықыласына бөленді. Кентау қаласынан шыққан қала мақтаныштарының «Аңыз адам» көрмесі мен «Дәстүрлер даналығы» ұрпақ тәрбиесіне терең мән берілетін салт-дәстүрлеріміздің ерекше түрлерінен қойылымдар көрерменге жол тартты.

Түркістан төрінде осылайша ашық аспан астында мәдени шараны барынша жан-жақты көрерменге ұсынған кентаулықтар «БауырсақFest» ұйымдастырып келген қонақтарға бір тонна бауырсақ таратты.
Айте кетейік, Кентау қаласының мәдени күндері 12 қыркүйекте сағат 10:00-ден ауылшаруашылық жәрмеңкесі, ұлттық ойындар, батпырауық ұшырудан сайыс басталады. Кешке танымал жарық жұлдыздары АқботаНұр Сейтмаханбетова, Kayl Рух лақап атымен танымал жұлдыздарының қатысуымен гала-концерт өтеді. Кештің көркін ашатын жүргізушілер Түркістан театрының мықты майталмандары Ақсұлтан Әнуарбек, Гүлзада Айтбаева.

10 қыркүйек күні Астана қаласындағы Этноауылда Түркістан облысы өнерпаздарының мәдени-концерттік бағдарламасын назарларыңызға ұсынамыз:

сағат 11:00-16:00 аралығында Отырар халық театрының ұлттық салт-дәстүр қойылымдарынан көрініс (күнделікті)

сағат 11:00-16:00 аралығында «Арша» тобының дәстүрлі ән шашуы

сағат 12:00-де «Шаңырақ» этно шатырында «Дала сазы» концертінде Түркістан облысының «Саялы Сарыағаш» фольклорлық ансамблі өнер көрсетеді.

сағат 14:00-де Ақмола, Түркістан облыстары мен Ұлытау айтыскерлері сайысқа түседі. Облыс құрамасында «Алтын домбыра» иегері Бекарыс Шойбеков, Нұрмахан Жақыпбек және Нұрдәулет Өмірбеков бар.

сағат 16:00-де Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының мәдени бағдарламасы аясында Түркістан облысы өнерпаздарының гала-концерті өтеді. Кеш қонағы – Маржан Арапбаева.

Күні бойы Түркістан облысының қолөнер шеберлерінің өнімдері көрме-жәрмеңкеде көпшілік назарына ұсынылады. Үш бірдей киіз үйде өңірдің мәдени-туристік әлеуеті кеңінен таныстырылады.

Айта кетейік, Көшпенділер ойындары – Қазақстанды әлем жұртшылығына жаңа қырынан паш ететін бірегей жоба. 8 мен 13 қыркүйек күндері елордада өтетін Дүниежүзілік көшпенділер ойындарына 90-ға жуық мемлекеттен 2700-ден астам спортшы қатысады деп жоспарланған. Олар 21 спорт түрінен 97 медаль жиынтығын сарапқа салады. Оның ішінде спорттың 13 түрі бойынша Қазақстан құрамасының сапында Түркістан облысынан 29 спортшы қатысуда. V Дүниежүзілік көшпенділер ойындарына Түркістан облысынан «Бірлік керуені» жобасы ұйымдастырылып, түркістандық керуен елордаға аттанған болатын.

Ал, күні кеше Президент Қасым-Жомарт Тоқаев шет мемлекеттерден келген мәртебелі меймандармен және жұртшылықпен бірге V Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының салтанатты ашылу рәсімін тамашалады.

«Астана Арена» стадионында өткен шараға Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёев, Қырғызстан Президенті Садыр Жапаров, Түрікменстан Халк Маслахатының төрағасы Гурбангулы Бердімұхамедов, Татарстан Республикасының Раисы Рустам Минниханов, Саха Республикасының басшысы Айсен Николаев, Моңғолияның бұрынғы президенті Энхбаяр Намбарын, Дүниежүзілік этноспорт конфедерациясының президенті Біләл Ердоған, сондай-ақ ЮНЕСКО, АӨСШК, БҰҰ Дүниежүзілік туризм ұйымы, Түркі мемлекеттері ұйымы, ТҮРКСОЙ, Түркі инвестициялық қоры, Түркі мемлекеттерінің Парламенттік ассамблеясы, Ислам спорт қауымдастығы, Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымының басшылары, Еуропа Одағының Орталық Азиядағы арнайы өкілі және басқа да ресми тұлғалар қатысты.

Түркістан қаласында «Өнерлі өлке» облыстық өнер фестивалі аясында Түлкібас ауданының мәдени күндері өтті. Этноауыл аумағында ауданнан шыққан танымал ақын жазушылардың кітап көрмесі қойылып, жиылған қауым аудан мәдениетімен кеңінен танысты.

Бұдан бөлек, суретшілер мен қолөнер шеберлерінің көрме-жəрмеңкесі, ауылшаруашылық өнімдерінің және ұлттық тағамдардың көрме жəрмеңкесі халыққа ұсынылды. Қалаға келуші туристер ұлттық астан дәм татып, өз пікірлерін білдірді.

Шарада «Ата ұлды, ана ұлтты тəрбиелейді» атты салт-дəстүр, əдет-ғұрыптардан көріністер сахналанды. Көне салт-дәстүрлер дәріптелді. Қазақ руханиятының төл тұмары саналатын терме, халық əндері мен дəстүрлі əндерден концерттік бағдарламалар көрсетілді. Мархабат Байғұттың «Машаттағы махаббат» повестінен көше театры стилінде «Мақталы» халық театры музыкалық-сахналық қойылымды сомдады.

Сонымен қатар, Түркістан қаласындағы Этноауылда ұлттық спорт түрлерін насихаттау мақсатында асық ату, бес асық, гір тасын көтеру, нысана дәлдеу, қазақша күрес, қол күрестен көрермендер мен спорт мектебінің мамандары арасында жарыстар ұйымдастырылды.

Жарыс қорытындысымен жеңімпаздар ұйымдастырушылар тарапынан диплом және естелік сыйлықтармен марапатталды.

Екі күнге созылған мәдени шара «Керуен сарай» алаңында өткен мерекелік гала-концертпен қорытындыланды. Аудан әкімінің орынбасары Ербол Орманов қатысып, ізгі лебізін арнады.

Мың жарым жылдан астам тарихы бар, қазақ хандығының астанасы болған, шартарапқа кеткен керуен жолдарының тоғысқан жері, Ұлы Жібек жолының орталығына айналған киелі Түркістан қаласының аспан астында аудан әншілері «Қызғалдақты –Түлкібас», «Саржайлауым», «Қазақстаным» атты әндерді шырқаса, бишілері «Айгөлек» сынды би қойылымдарын қалың жұртшылыққа паш етті.

Айта кетейік, «Өнерлі өлке» облыстық өнер фестивалі аясында Түлкібастықтар қазақы мәдениет пен көне салт-дәстүрлер дәріптеп, ұлттық спорттық ойын түрлерінен жарыстар өткізіп, ұлттық құндылықтарымызды кеңінен насихаттай білді. Аудан өнерпаздары алаңды думанды ән-биге бөлеп, қала тұрғындары мен қонақтарына көңілді кеш сыйлады.

“Әзірет Сұлтан” Ұлттық тарихи-мәдени музей-қорығының Мұражай қорында археологиялық қазбадан табылған алтын сырғалардың бірнеше түрлері бар. Солардың ішінде ерекше үлгідегі сырғалардың бірі — сұрақ белгісі түріндегі сырға. Мерзімделулері ХІІІ-ХІVғғ. тән, Сауран, Күлтөбе қалаларынан табылған сырғалар. Жалпы сұрақ белгісі тәрізденген сырғалар негізгі бөліктен және сырғалықтан тұрады. Бірінің сырғалығы сым, пішіні ілмек тәрізді жұқа болса, келесісінің қимасы дөңгелек, жоғарғы ұшы бар сақина түрінде жасалып, жіңішке сымға 5 дана әр түрлі мөлшердегі ұсақ інжу тас ілінген. Ғылымда мұндай сырғаларды «қыпшақ» үлгісіндегі алтын сырғалар деп атаған.

Сұрақ белгісі тәрізді, бірақ мыстан жасалған сырғалар Отырар қазбаларынан да табылғандығын атағанымыз жөн. Осы тәрізді мыстан жасалынған сырғаларды Отырар халқының қарапайым тұрғындары таққан болуы керек деп болжауға болады. Жалпы, мұндай сырғалар кейінгі ортағасырлық қабаттардан жиі табылған. Мәселен, Тараз №3 рабадының ХІІІ — ХІVғғ. қабаттарынан да сұрақ белгісі тәрізді сырға табылған.

Зерттеуші ғалым Т.Н.Сенигова мұндай сырғалардың Орталық Қазақстан аймағындағы обалардан табылуын қалалықтарға қыпшақтардың ықпал етуімен түсіндіреді. Ендеше сұрақ белгісі үлгісіндегі алтын сырғалардың кездесулері қыпшақ және басқа да далалық тайпа өкілдерінің қала халқының құрамында болғанының айғағы деп түсінуіміз керек.

Тағы да айта кету керек, осындай сұрақ белгісіне ұқсас сырғалар Түркіменстанның Ташау облысындағы ортағасырлық Шехрлик қаласынан да табылғанын ғалымдардың еңбектерінен кездестіреміз.

Келесі ерекше үлгідегі сырғалар — Күлтөбе қаласынан табылған, III-IV ғасырлардағы алтыннан жасалған «калаш» түріндегі сырғаларға. Олардың пішіндері бір-бірін қайталайды, айырмашылығы тек өлшемдерінде және қондырылған көздер санында. Жалпы пішіні сопақша болып келген, сырты жұқа алтын фольгамен қапталған. Сырға беттерінде көздер қондыруға арналған сопақша немесе дөңгелек ұяшықтар орналастырылған. Сырғаның жоғарғы екі ұштарына қола ілмектері бекітілген.

Өкінішке қарай, ілмектері толығымен сақталмаған, тек бір сырғада ғана кішкене бөлшегі сақталған екен. Мұндай сырғаларды жасау технологиясының өзгешеліктері бар: бөлшектер бөлек немесе бірге құйылуы мүмкін, дәнекерленуі де мүмкін. Калачи сырғалары бүгінгі күнге дейін Азиядан Еуропаға дейінгі әртүрлі халықтардың мәдениеттерінде кездесетін сырғалардың ең көне түрлерінің бірі болып саналады.

Белгілі археолог, ғалым Е.Смағұлов, өз еңбегінде ресей ғалымы А.Торгоевтың Күлтөбеден табылған сырғалар жайында айтқан пікірін сүйеніп, «Сырғалар Күлтөбеде өмір сүрген зергерлердің қолынан шыққан” деп есептеуге болатынын айтқан. Музей қорындағы осындай «калаш» ,«сұрақ белгісі» тәрізді сырғалар сирек кездесетін ерекше сырғалар қатарына жататын құнды жәдігерлердің бірі болып саналады.

Ә.Егеубаева — “Әзірет Сұлтан” Ұлттық тарихи-мәдени музей-қорығының қор сақтаушы.