Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Түркістанда өткен ұлттық құрылтайда «Балалар кітапханасы» атты жаңа бағдарламаны жүзеге асыруды тапсырған болатын.
Осыған байланысты «Балалар кітапханасы» бағдарламасына ұсынылатын кітаптардың тізімі жасақталып,оған қазақ әдебиеті тарихының барлық дәуірі мен кезеңін, жанрлық бағытын қамтитын 1770 шығарма енген еді. Оның 76%— отандық, 24%— әлем әдебиетінің таңдаулы еңбектері. Тиісінше осындай тағылымы мол бағдарламаны білім ордалары мен мектепке дейінгі мекемелерде жүзеге асырып, түрлі іс-шаралар ұйымдастыру өте маңызды.
Осы бағытта, Кентау қалалық білім бөлімінің 2024 жылдың 21-31қазан аралығында «Әдістемелік кабинеттің-10 күндігі «жобасы, «Мектеп оқушыларын кітапханаға тарту жұмыстары» «Балалар кітапханасы» жобасы аясында кітапхана ісі бойынша әдіскер М.Ерназарова кітапханашылармен дөңгелек үстел ұйымдастырды. Шара барысында оқушыларды кітап оқуға баулу, қызықтыру мақсатында әдіскер өз тарапынан тренингтер мен ақпараттық жұмыстарын жүргізді. Бағдарламаның негізгі мақсаты: мектеп кітапханасын балалар әдебиетімен қамтамасыз ету. Оқушылардың кітапқа деген қызығушылығын арттыру мақсатында электронды кітап қорын толықтыру.
Айта кетейік, «Балалар кітапханасы» жобасы бойынша отандық шығармалар қатарына Абай Құнанбаев, Ахмет Байтұрсынов, Тахауи Ахтанов, Шерхан Мұртаза, Бердібек Соқпақбаев сында қаламгерлердің шығармалары енген. Ал әлем әдебиетінің тізімінде Эрнест Хеменгуэй, Джек Лондон, Рабиндранат Тагор, Александр Островский, Вальтер Скот, Михаил Лермонтовтың еңбектері бар. Тізімді жасақтау үшін арнайы құрылған комиссия қазақ тілі мен әдебиеті пәні оқытушылары, мектеп кітапханашылары арасында жүргізілген сауалнама нәтижелерін ескерген болатын. «Балалар кітапханасы» бағдарламасына ұсынылатын кітаптардың тізімін жасақтау үшін арнайы тәуелсіз қоғамдық комиссия құрамына ҚР ұлттық ғылыми академиясы, М. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты, Р. Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының ғылыми қызметкерлері, ҚР Ұлттық академиялық кітапхана, ҚР Оқу-ағарту министрлігінің республикалық ғылыми-педагогикалық кітапханасы мен ҚР Ұлттық мемлекеттік Кітап палатасының мамандары кірген болатын. Олар бірнеше кезең бойынша талқылаулар жүргізіп, барлық жанрлық бағыттарды қамтыды. Жасақталған тізімнің 40%-ы–көне классикалық әдебиет, 30% -ы «Тәуелсіздік кезеңіндегі әдебиет», 24%-ы әлемдік әдебиеттің үздік үлгілерінен тұрады.
Ал, әдіскер М.Ерназарова ұйымдастырған дөңгелек үстел шарасында қала мектептерінің кітапханашылары 3 топқа бөлінді. Топқа бөлудің өзін әдіскер қызықты етіп еңбек, білім, кітап тақырыбында қатысушыларға нақыл сөздер айтқызып, топқа бөлді. «Еңбек», «Кітап» ,»Білім» болып аталған топтар алдарына берілген кітаптарды пайдаланып өз шығармашылықтарын ортаға салып бір біріне өлең шумақтарын арнап, әдемі тілектер мен бастаса, екінші кезеңде арнайы таңдалған роман, ертегі,әңгімелер желісімен кітапқа талдау жасады. Бұл да кітапханашының жұмысын жандандыру мақсатында өте пайда беретін әдіс. Шара барысында «Тәтті тосап»деген әдіспен топтарды шығарманың бір мәтіні арқылы атын,авторын анықтау арқылы сайысқа түсірді. Біріне роман келсе енді бір топқа повесть және ертегі жасырылған мәтіндерді анықтап, кітапханашылар өздерінің шығармашылықтарын бағалады.
Айта кетейік, «Балалар кітапханасы» бағдарламасының басты мақсаты мектеп кітапханаларын маңызды балалар әдебиетімен қамтамасыз ету. Балалар әдебиеті тізімін қалыптастыру және ұрпақтың кітапқа құштарлығын ояту. Қазіргі кезде еліміздің мектептеріндегі балалар әдеибетінің қоры 40 миллионға жуықтайды екен. Ал, электрондық мемлекеттік кітапхана қорының каталогына 150 жазушының еңбегі енгізіліпті.
25-ші қазан Республика күніне орай, қалалық ардагерлер кеңесі жанындағы “Әжелер алқасының” ұйымдастыруымен “Әжелер — ұлттық дәстүрдің өнегесі” атты рухани мәні зор кездесу өтті. Игі шараға қала әкімінің орынбасары Ақнұр Байболова, облыстық әжелер алқасының төрайымы Балымхан Байтенова, Түркістан қалалық әжелер алқасының төрайымы Серім айғаным, Кентау қалалық әжелер алқасының төрайымы Роза Жұмабайқызы, қалалық ардагерлер ұйымы төрағасының орынбасары Мамиржан Юлдашев, ардагерлер, кітапханашылар және мектеп оқушылары қатысты. Іс-шараның мақсаты: жас ұрпақты ата-баба дәстүрімен тәрбиелеу. Әже тәрбиесін үлгі ету. Әжелердің айтқаны асыл екенін ұғындыру, әрі олардың өнегесін күнделікті өмірде пайдалану. Баланы кішіпейілдікке, қарт адамдарды құрметтеуге үйретуге бағытталды. Шарада әжелерден құралған топ ұмыт болып бара жатқан түрлі салт-дәстүрлерді насихаттап, қол өнершілердің туындылары арқылы ұлттық құндылықтарымызды көрсетті.
Салт-дәстүр атадан қалған мұра. Кенді қалада өткен игі шарада елді, өз туған өлкесін, салт-дәстүрді шынайы сүю және оны насихаттауға басымдылық берілді. Себебі қазақтың асыл қасиеттері әр жүрекке қуат, көңілге мақтаныш берері анық. Мерейлі кеште көпшілікке қолданыстан шығып қалған салт дәстүрлер жақынырақ таныстырылып, жоғалып бара жатқан салт дәстүрлерді қайта жаңа қолданысқа енгізу маңызды екені дәріптелді.
« — Салт-дәстүр — әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы. Салт-дәстүр ұлт үшін өмір, қоғам заңы болып негізделіп, сана, тағылым, тәрбие, тіршілік ережесі ретінде ел зердесіне рухани байлық, өнеге тәжірибесін құраған. Қазақ халқы – салт — дәстүрге өте бай халық. Ал салт-дәстүрге бай болу елдің мәдениетті әрі тәрбиелі екенін айғақтайды. Алайда қазақ елінде ертеден қолданылып келе жатқан салт-дәстүрлер ұмыт болып бара жатыр.Біздің мақсат осындай салт-дәстүрлерді дәріптеп, ел назарына жеткізу.» — деді кентаулық әжелер.
Мысалы, қымызмұрындық – бие байлап, алғашқы қымыз ішу тойы. Құлын байлап, бие сауылып оның сүті қорланып ашытылған соң екі-үш күн бойы жиналған қымызға ақсақалдар мен көрші-көлемдер «қымызмұрындыққа» шақырылған. Яғни алғашқы қымыз адамдарға салтанатпен ұсынылып, «көпке бұйырсын» деген тілекпен беріледі. Ақсақалдар үй иесіне рахмет айтып, батасын береді. Халықтың бұл дәстүрі де қонақжайлықты, жомарттық пен мәрттікті, бірлікті меңзейді.
Сонымен қатар, ерулік беру дәстүрі — халықтық жоралғының жарқын үлгісі. Жаңадан көшіп келген, жапсарлас қонған отбасына бұрыннан отырған көршілері қонақасы береді, дәм-тұз татырып, ықылас-пейіл білдіреді. Ерулік беру арқылы ауыл тұрғындары жаңа көршілерін өздеріне етене жақындастыруды, бөтенсітпеуді де көздейді. Ерулік қысқы соғымның сүбелі мүшелерінен, яғни қазы-қарта, жал-жая, тағы басқа тағамдар пісіріледі немесе қой сойылып шақырылады.
Тағы бір игі дәстүр жылу жинау. Бір адам бақытсыздыққа ұшырағанында, үй мүлкі, малынан айырылғанында ауыл тұрғындары, көрші-көлемі, туған-туыстары мал, дүние, ақшалай көмек көрсетеді. Мұны олардың ор тасынан бір адам ұйымдастырады. Бұл жәрдем – жылу жинау деп аталады. Арам жолмен шығынға ұшырағандарға жылу жиналмайды. Олар: дүние-мүлкін қартаға салып ұтқызып жібергендер, зинақорлыққа салғандар, ішіп құртқандар, қоғамның, мемлекеттің дүние-мүлкін жеп қойғандар.
Ал ақсарбас атау дәстүрі бойынша қазақ халқы, қауіп-қатерге ұшырағанында «А, Құдайым оңдасын! Мені осы қиындықтан құтқара гөр! Ақсарбас!» деп құдайы атайтын болған. Мұндай жағдайда «Ақсарбас!» деп үш рет айқайлаған. Сосын қауіп-қатерден аман қалғанында әлгі адам ауыл аймағын шақырып құдайы берген. Ақсарбасқа шалынатын малдар: бозқасқа қой, көкқасқа жылқы, қызыл-қасқа сиыр. Адам ақсарбас атағанда қай малын айтса, соны құдайыға союға тиіс болған екен.
Құрсақ той, құрсақ шашу — бұл өзінің келінінің аяғы ауыр екендігін білген ене достарын, туыстарын, көрші-қолаңдарын шақырып, мол дастархан жаю дәстүрі.
Бұл шараның мақсаты жүкті болған келіннің көңілін аулау. Үлкендер жағы болашақ анаға баталарын берсе, құрбылары, жеңгелері өздерінің өмірлік тәжірибелерімен бөліседі.
Абысын асы— Бұрыңғы кезде қазақ келіндері ерлерінің рұқсатынсыз көңіл көтермеген. Ерлері тойға, айтқа кеткен кезде ауылда тек әйелдер ғана қалған. Осы кезде олар дәмді еттерін асып, самауырынға шәйлерін қойып, бастарын бір жерге қосып әзіл-әңгімелерін жарастырған. Бұл қазақ әйелдерінің береке-бірлігін, татулығын арттырған. «Абысын асы» әйелдердің татулықта өмір сүруіне тәрбиелейді.
Қап қағар –қыс аяқталып, көктем басталғанда ет сүрленіп, азая бастайды. Ол ет қапта болады. Сол кезде ет асылып, аздап адам шақырылады. Бұл дәстүр “ ет қайтар” деген ұғымды білдіреді, ал қаптың ең соңғысын асып, бөліп жейді.
Наурыз төлі -төл басы ретінде қараған, төл басы сатылмайды, ешкімге сыйға бермейді. Мұндай мал тек қызығына, тойына сойып, ырым еткен.
Аушадияр — Үйлену тойы кезінде айталатын дәстүрлі өлең, жыр. Және жай өлең емес, өзіндік айтылар әні, ерекше ұлттық тәрбиелік маңызы бар. Көркем шығармашылықпен айтылатын той көркі, салтанат сән, өнегелі өнер. Мұны іздеп тауып өмірге әкелген жазушы Уахап Қыдырханов екен. Аушадияр жырының үлгілерін шетелдегі қазақтар сақтап, бізге жеткізген. Шынын айту керек, бұл Қазақстан елінде айтылмайды, халық жадынан мүлде шығып кетіп ұмыт қалған.
Өңір салу— Отқа шақырумен (кей жерлерде «үй көрсету» немесе «есік ашар» дейді) бірге болып жататын ендігі бір кәде өңір салу. Мұнда ылғи бәбішелер келеді. Ниеттері келінге шашу шашып, құтты болсын айту. Шашудың сыртында өңір әкеледі. Өңір киім, бұйым деп ең құрығанда терме бау немесе жас төсекті басқалар басынбасын деп бүркіт тұяғы, үкі сықылдылар іледі. Бұлардың бәрі отау үйге қажетті, өңін ашатын нәрселер.
Атбайлар — Мұныда екі түрі бар. Жас отаудың шаңырағы көтерілген соң ағайын туытсра оған шашу шашып, «керегесі кең болсын», «босағасы берік болсын» деген тілек айтады. Байғазы береді. Ет жақыны босағаға жылқы байлайды. Мұның аты «атбайлар».
«Атбайлардың» екінші түрі кәде. Құда құдағилар келгенде немесе күйеу қалыңдығын алуға келгенде олардың жеңгелері алдынан шығып түсіріп алып, атын байлайды. Бұл «атбайлар» деп аталатын той салты. Оған арнайы кәде беріледі. Ол кәдеден тағы бір әйел тәбәрік сұрайды.
Асату— Көпшілік аузы дуалы, елге сыйлы ақсақалдар өз қолымен табақтың түбінде қалған асты өзінің балаларына берген. Бұрыңғы кезде балалар қонақ шақырған үйді айналшықтап жүрген, өйткені оларды кез келген уақытта асқа шақырып қалуы мүмкін. Әйгілі жазушы Сәбит Мұқанов өзінің шығармаларында бұл дәстүрлі насихаттаған болатын.
Құйрық бауыр — «Құйрық бауыр жедің бе, құда болдым дедің бе» (мәтел). Бұл құдалық дәстүр рәсімі болғанмен ұлт салт дәстүрінде орны бөлек жай. Екі жақ келісіп құда болған жағдайда оларға «құйрық бауыр» арнаулы сый әкеледі. Әкелуші әйел «бауырдай жақын, құйрықтай тәтті болыңдар» деп тілек білдіреді. Одан барлық құдалар ауыз тиеді. Құйрық бауыр қазақ дәстүрінде құда болудың заңды белгісі құжат болып бекітілген.
Енші беру — Ата-анасы баласы балалы болғаннан кейін «енді өз күндерін өздері көре алады» деген сенімге келіп, отау тігіп, бөлек шығарады. Сонда малынан – мал, мүлкінен – мүлік бөліп береді, ыдыс-аяқ сыйлайды. Оған келіннің төркінінен келген дүниесі қосылып, жас жұбайлар жеке шаңырақ болып шыға келеді. Мұны енші беру деп атайды. Ата-анасы қайтыс болса, олардың малы мен дүние-мүлкі қалған ағасы інісіне еншібас беруге тиіс.
Сүт ақы — Қыз ұзату тойы мерзімін қалыңдық ауылы құдаларымен келісе отырып белгілейді. Бұл тойға күйеу бас құда бастаған құдалар тобымен және өнерлі күйеу жолдастарымен келеді. Мұнда құдалық кәделері өте көп. Соның ішіндегі жолы бөлек, қымбат кәделердің үлкені «сүт ақы» деп аталады.
» — Ұмыт болып баражатқан салт дәстүрлерден бөлек қазақ халқының дәстүрлеріне ұқсас салттар бар.Мысалы: Пасха мерекесі қазақ елінде тойланатын наурыз мерекесіне ұқсас. Ұлы батырымыз Бауыржан Момышұлы айтқандай, «халықтың ізгі дәстүрі – біздің ең асыл мұрамыз» десе, батыс ойшылы В.Г Белинский: «Әдет-ғұрып замандар бойы сыннан өтеді. Қазақ халқындағы секілді орыс дәстүрінде де ер адам үйдің басшысы, отағасы, отбасының қорғаушы, қамқоршысы саналады. Ер адам тұтынған заттар киелі деп есептеліп, құрметпен қараған. Мәселен, үйлену тойынан кейін, қалыңдық өз ер азаматының аяқ киімін шешіп жоғары қояды, бұл ер азамат қашанда әйел адамнан жоғары тұру деген мағынаны білдірсе керек. Халық-қалың орман,әрі пана,әрі қорған», — деп Қ.Мырзалиев ағамыз жырлағандай, әр халықтың өзінің кәсібіне,сенім-нанымына, тіршілігіне байланысты қалыптасып ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отыратын салт-дәстүрі болады. Халықтық салт – дәстүр, мәдениет құндылығы – халық қазынасының озығын, ақылды да әдепті жан – жақты жетілген патриоттық сезімдегі азамат тәрбиелеуде пайдалансақ, қателеспейміз. Жан – жақты ел тарихын білетін, Отанын сүйетін, заман талабына сай оқушылар мен жастарды тәрбиелеу бүгінгі күн талабы. Әр мемлекеттің көркі дәстүр салтына байланысты. Сондықтан қазақтың асыл мұраларын көзіміздің қарашығындай сақтап келешек ұрпаққа жалғастырып отыруымыз қажет. Еліміз салт-дәстүрге бай болсын дегіміз келеді.» — деді ақ жаулықты әжелер.
Қазығұрт ауданында 25 қазан – Республика күніне орай жазушы, драматург, мемлекет және қоғам қайраткері, «Құрмет белгісі» орденінің иегері, ауданның Құрметті азаматы болған Қалаубек Тұрсынқұловтың 90 жылдығына арналған «Қазығұрт береке, бірлік бастауы» атты республикалық ақындар айтысы өтті. Жыр сайысына республиканың әр өңірінен келген от ауызды, орақ тілді 10 ақын қатысты. Олар айтыс өнері арқылы еліміздің егемендігі мен тәуелсіздік жылдарындағы жетістіктерін, ұлттар мен ұлыстардың мызғымас татулығы мен достығын, қазақ халқының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, түрленген, гүлденген Түркістанды және киелі Қазығұрт өңірін жырға қосып кеңінен насихаттады.
Қазығұрт ауданында руханият саласында аянбай тер төккен ұлтжанды азаматтар аз емес. Сондай көрнекті тұлғалардың бірі – жазушы Қалаубек Құдайбергенұлы Тұрсынқұлов. Қалаубек Тұрсынқұлов Қазығұрт ауданының Шарбұлақ ауылында 1934 жылдың 25 наурызында дүниеге келіп, 2009 жылдың 30 қаңтарында өмірден өтті. Еңбек жолын қатардағы мұғалімдіктен бастаған Қалекең аудандық, облыстық, өлкелік комсомол комитеттерінде бірінші хатшы, Қазақстан ЛКСМ Орталық Комитетінде хатшы, республикалық баспа, полиграфия және кітап саудасы жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасының орынбасары, республикалық мемлекеттік телерадио компаниясы төрағасының орынбасары қызметтерін абыроймен атқарды. Сондай-ақ, отыз жылға жуық Қазақстан Жазушылар Одағының ұйымдастыру жұмыстары жөніндегі хатшысы болды. Осы аралықта қыруар қоғамдық жұмыстар атқарды. Қаншама жасты тәрбиелеп, өмір мектебінде шыңдап, қанаттандырды. Көне түркі әдебиетінің көрнекті өкілі, ақын Атаийдың Қазығұрт ауданындағы Тұрбат кентінен екенін бұлтартпас айғақтармен дәлелдеген. Елеусіз қалған Орынбай Тайманов, Саттар Ерубаев сияқты талант иелерін әдеби ортаға қайта оралтып, оқырмандарымен табысуына ықпал еткен екен. Қалаубек Тұрсынқұлов өзі өскен Қазығұрт ауданын көркейту жолында да елеулі еңбек сіңірді. Ауданның Қазығұрт аталуына, Қазығұрт кентіндегі саябақтан «Даңқты батыр бабалар» аллеясын тұрғызуға, Қазығұрт тауының асуына Нұх пайғамбар кемесінің монументін қоюға бастамашы болды. Сонымен бірге республикада тұңғыш рет ауданға арналған «Қазығұрт» энциклопедиясын құрастырып, шығаруға басшылық етті.
Арда азамат алғашқы шығармаларын елуінші жылдардың екінші жартысында жазды. «Қалкен Шарболатұлы» деген атпен «Кәпірзада» пьесасы, әңгіме, повестері баспасөзде жарық көрді. Алғашқы әңгімелер мен повестер жинағы «Алысқа тартқан жол» 1969 жылы шықты. «Арман азабы» пьесасын, «Есіңде ме сол бір кез», «Хал қалай, жолдас хатшы», «Кешіккен хат», «Анды-Қарағыз» повестерін, «Поляр шеңберінің маңында», «Олар оралған жоқ», «Сардана мен қызғалдақ», «Қазығұрт: аңыз бен ақиқат» секілді роман-эсселер жазды. К.Яшеннің пьесаларын, Р.Файзидің «Айналайын атыңнан» романын, Ғ.Гулямның «Ташкенттіктер» романын, И.С.Тургеневтің «Бейбақ», С.Даниловтың «Мангары» повестерін, Л.Н.Толстойдың әңгімелерін, және басқа да жазушылардың шығармаларын аударды. Жекелеген повестері орыс, украин, белорус, чех, өзбек, тәжік, якут, татар, башқұрт, армян, т.б. тілдерге аударылған. Өзбек тілінде 3 кітабы, саха тілінде 3 кітабы, Мәскеу баспаларынан 3 кітабы жарық көрген. Екі рет «Құрмет Белгісі» орденімен, «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен, екі рет Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталған. Саха Республикасының еңбек сіңірген қайраткері. Саха Республикасы Мемлекеттік сыйлығы мен Эрлик Эристин атындағы әдеби сыйлығының, Қазақстан Жазушылар одағының С.Сейфуллин атындағы сыйлығының иегері.
Міне осындай өмірі өнегелі тұлғаға арналған сөз бәйгесіне айтыскер ақын, сазгер, журналист Бекжан Әшірбаев, ақын, ҚР Мәдениет саласының үздігі, «Қазық жұрт» жыр жинағының авторы, айтыс ақындары мен жыршы-термешілердің Халықаралық Одағының мүшесі Бекмұрат Анарбаев, ақын, дәстүрлі әнші-термеші, ҚР Мәдениет саласының үздігі Аязбек Рустамов, Қазақстан Журналистер одағының, Қазығұрт аудандық қоғамдық кеңестің мүшесі, ауданның құрметті азаматы Райымбек Айтубай қазылық етті. Аламан айтысқа аудан әкімі Азизхан Исмаилов арнайы қатыты. Барша қонақтар мен көрермендерді, ақындарды мерейлі мерекемен құттықтады. Сондай-ақ, айтыс өнерінің дәрежесі биік, теңдессіз талантты талап ететінін сөзге тиек етіп, ақындарға сәттілік тіледі.
Айта кетейік, Қазақтың айтыс өнері – ғасырлармен қанаттасып, дәуірлермен үндесіп, заманамен тілдесіп келе жатқан кемел дүние. Бұл өнер түрі қазаққа ағайындас, тұрмыс-тіршілігі, шаруашылығы, қоғамдық өмірі ұқсас келетін қырғыз, түркімен, қарақалпақ халықтарында да кездеседі. Басты ерекшелігі – оның суырыпсалмалы түрде орындалуы.
Айтыстың дәстүрлі сипатына қарай, мазмұн, мәніне, орындалу орны, мақсатына қарай түрге бөлінеді. Зерттеушілер әдет-ғұрып, қайым, жұмбақ, діни, ақындар немесе бәдік, жар-жар, мал мен адам, өлі мен тірі, салт, қыз бен жігіт, ру, совет дәуіріндегі деп жіктеп, ақындық тәсілге, айтыстың дәстүрлі сипаттарына кең тоқталады. Айтыс өлеңдерін, әдебиеттік жағынан қарастырғанда, мазмұны мен тақырыбына қарай екі түрге бөліп қарастыруға болады. Оның біріншісі – қазақ халқының тұрмыс-тіршілігіне, салт-санасына, әдет-ғұрпына қарай бөлінеді. Ал, екіншісі – ақындардың шын мәніндегі өзара айтысы. Қазақ айтысының күрделі де қомақты бөлігін осы айтыс түрі құрайды.
Ал түбіне келгенде, айтыстың түйіні – шындық. Қандай жүйрік, желқабыз, тапқыр ақын болса да шындықтан жалтарып құтылып кете алмаған, оның бәрі де тек шындықпен суарылған аталы сөзге тоқтап бас иетін болған. Бұл тартпас уәж, шындыққа құрылған бір ауыз сөздің жеме-жемде айтыс тағдырын шешіп кететіні де осыдан. Бұл сипаттарымен айтыс өзіміздегі шешендік сөздерді еске салады. Әдетте, айтыста көптеген мәселелер көтеріліп, бір тақырыптан екіншісіне ауысып отырады. Ғасырдан ғасырға, атадан балаға және заманнан заманға ұласып келе жатқан мәдени мұрамыз – айтыс өнері — өз бойына өнердің бірнеше түрін қамтыған жанр ретінде жас ақын –жыршылардың тәжірибе мектебі, халқымызды иісі қазақ екенін бүкіл әлемге танытатын биік шыңы.
Қазығұрт ауданында өткен айтыста қазақ халқының дәстүрі мен әдет-ғұрпын, руханиятын қамтып, көпшілікке көтеріңкі көңіл күй сыйлады. Қорытындысында қазылар алқасының шешімімен Қарағанды облысынан келген Мақсат Аханов бас жүлдені иемденсе, жүлделі І орын Түркістан қаласынан келген Бекарыс Шойбековке бұйырды. Жүлделі ІІ орынды Алматы облысының ақыны Айым Амирханова, ІІІ орынды Астана қаласынан Иран-ғайып Күзембаев, Қызылорда облысынан Нұрмат Мансұр және Алматы қаласынан Нұрзат Қару еншіледі. Ал Түркістан облысынан келген Нұрлыбек Мейірманов, Нұрмахан Жақыпбек, Шымкент қаласынан Мейіржан Жарылқап және Қазығұрт ауданының ақыны Ерасыл Жақсыбек аудан әкімінің және басқа да арнайы жүлделермен марапатталды.
Түркістан облысында Республика күні мерекесіне орай өңірлік іс-шаралар жоспары бекітілген болатын. Жоспарға сәйкес, облыстағы барлық аудан-қалаларда 121 іс-шара өткізілмек. Бұл жайында облыстық қоғамдық даму басқармасының басшысы Ерлан Күзембаев брифингте мәлімдеді.
«Республика күні ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Ақордада Мемлекеттік ту көтеру рәсімін өткізсе, бұл іс-шара біздің өңірде Түркістан қаласындағы Рәміздер алаңында өз жалғасын табады. Сондай-ақ, 24 қазан күні елдің және өңірдің дамуына елеулі үлес қосқан азаматтарды құрметтеу мақсатында мерекелік іс-шарасы өтеді. Әлеуметтік желілерде «Менің Қазақстаным» шығармашылық челленджі ұйымдастырылады. Сонымен қатар, табиғаттың көркем жерлерінің, тарихи нысандардың фотосуреттерін жариялайтын «Көрікті Қазақстаным» челленджі өтеді»- деді спикер.
Бұдан бөлек, мереке қарсаңында жаңа әлеуметтік маңызы бар 10 нысанды пайдалануға беру жоспарланып отыр. Мысалы, 23 қазан күні Мақтаарал ауданындағы Өркениет елді мекенінде шағын спорт кешені, Түркістан қаласындағы Баянауыл елді мекенінде 600 орындық мектеп, Сауран ауданындағы Ораңғай ауылында №6 арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы пайдалануға беріледі. Сондай-ақ, Сарыағаш ауданындағы Дарбаза елді мекенінде спорт кешені, Жаңа тұрмыс, Тың және Жемісті елді мекендерінде 3 дәрігерлік амбулатория ашылады. Ал, 24 қазан күні Келес ауданындағы Жиделі ауылында 75 орындық ауылдық клуб үйі ашылмақ.
Облыс аумағында Ұлттық мереке ұлықталған мерекелік іс-шаралар да өткізілмек. Жыл сайынғы дәстүрге айналған халықаралық «Voice of Turan» қазақ әндер фестивалі де Республика күніне арналып отыр. Беделі биік байқауға әлемнің 16 елінен 16 үміткер қатысып, бақтарын сынауда. Ал, 23-қазан күні Қазығұрт ауданында жазушы, драматург, мемлекет және қоғам қайраткері Қалаубек Тұрсынқұловтың 90 жылдығына орай «Қазығұрт береке, бірлік бастауы» атты республикалық ақындар айтысы өткізілмек. Бұл жайында Түркістан облыстық мәдениет басқармасы басшысының орынбасары Ержан Исатаев тілге тиек етті.
«22-25 қазан күндері аудан-қалалардағы орталық алаңдарда Республика күніне арналған салтанатты іс-шаралар өтеді. 23-25 қазан аралығында облыстық музейлерде мерекеге орай танымдық және мерекелік кеш, сурет байқаулары өтеді. 23 қазан күні «Ұлттық ұлан» әскери кешенінде «Фараб» әмбебап кітапханасының ұйымдастыруымен «Қыран елім-Қазақстан» атты мерекелік кешін өткізу жоспарланып отыр» — деді Ержан Ибадуллаұлы.
Бүгін халықаралық «Voice of Turan-2024» қазақ әндері фестивалінің жеребе тастау рәсімі өтті. Этноауыл кешеніндегі киіз үйде қазақ салт-дәстүр көріністері көрсетіліп, ұлттық дәм ұсынылды. Содан соң қоржынға арнайы жасырылған реттік нөмірлерді алып, өз кезектерін анықтады.
Республика күніне орай қазан айының 21-22 күндері Түркістан қаласындағы «Конгресс холл» көпсалалы кешенінде, Түркістан облысы әкімдігінің қолдауымен ұйымдастырылған жобаның бас продюсері – Мейіржан Алиакбаров.
Бағы мен бабы қатар шапқан шынталанттарды шығармашылық интеллигенция өкілдері, танымал орындаушылар, композиторлар мен продюсерлер бар кәсіби қазылар алқасы анықтайды. Жеңімпаздарға Гран-при, І, ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар, сондай-ақ арнайы жүлделер мен ынталандыру сыйлықтары беріледі.
Биыл бесінші рет ұйымдастырылып отырған ән байқауына Қырғызстан, Өзбекстан, Татарстан, Башқұртстан, Тыва, Әзербайжан, Грузия, Беларусь, Армения, Кипр, Түркия, Болгария, Косово, Испания, Куба, Венесуэла, Индонезия, Италия елдерінен халықаралық ән байқауларында жетістікке жеткен, 18-35 жас аралығындағы эстрадалық жанрдағы орындаушылар, үлкен концерттік қойылымдарда тәжірибесі бар 18 үміткерқатысады. Байқау шартына сәйкес бірінші күні еліміздің өнер шеберлерімен бірге дуэт орындайды. Ал екінші күні өз таңдауындағы қазақ әнін шырқап, бақтарын сынамақ.
Фестиваль мақсаты – төл музыканы, қазақстандық авторлардың үздік шығармаларын, қазақ тілін насихаттау. Ән арқылы әлемге халқымыздың музыка мәдениетінің сан алуандылығын паш ету. Ұлы Дала елінде туындаған шығармаларда айқын сақталған музыкалық ерекшеліктерді көрсету. Түркі әлімнің рухани астанасы – киелі Түркістанды насихаттау.
Айта кетейік, екі күн бойы Түркістанда Еуропа мен Азия әншілері қазақ әндерін әуелете шырқап, бақ сынамақ. Фестиваль ұйымдастырушылары –Түркістан облыстық мәдениет басқармасы, Облыстық мәдениет және халық шығармашылығы орталығы.
Сауран ауданында «Батагөй қария» атты аудандық байқауы өтті. Аталған іс-шараға Сауран аудандық Ардагерлер кеңесінің төрағасы С.Ахметов, Түркістан облыстық мәслихат депутаты Б.Сүлейменов, Сауран аудандық өзбек этно мәдени қоғамдық бірлестігінің төрағасы Қ.Рысбеков, Шорнақ ауылы Ақсақалдар кеңесінің төрағасы Б.Манашов қатысып, төрелік етті. «Батагөй қария» байқауының мақсаты — елді татулыққа, бірлікке, ырыс-ынтымаққа шақыру, бата дәстүрін дәріптеу.
Бата беру-қазақ салт дәстүрлерінің ішінде әлі күнге дейін қолданысқа ие болып ескірмей келе жатқан салттың бірі. Бұл дәстүр тәрбиенің бастауы. Бата – қазақ халқының дінімен біте қайнасқан дәстүрінің көрінісі. Қасиетті дінімізде Жаратушыдан дұға арқылы медет тілесе, дәстүрімізде бата арқылы жақсы ниет, ықылас білдіріледі, тілек айтылады. Оны көпті көрген, ортасына сыйлы, аузы дуалы, батагөй қариялар береді. Бата арабтың «фатеке» сөзінің қазақша айтылу нұсқасы ретінде белгілі. Оның мағынасы – алғыс айту, ақ ниет, және тілек білдіру. Ақсақалдар, көбінесе, үйде бір жақсылық бола қалған жағдайда немесе сойылатын малға бата жасап, балаларға құлаққағыс етеді. Бұл дәстүрдің екі маңызды жағы бар: біріншісі – үлкенді сыйлау, ал екіншісі – «баталы құл арымас, батасыз құл жарымас» деген мақалға негізделген ізгі ықылас пен тілектестік. Қазақтар батаны, әсіресе, жас өспірімдер жиі сұрайды, себебі олар болашаққа үмітпен қарайды. Жақсы адамдардан, көп жасағандардан және киелі тұлғалардан бата алу – ерекше құрмет болып саналады. Халқымыз батаны берілетін жағдайына қарай бірнеше түрге бөлген. Олар: нәрестеге бата, асқа бата, ұлға бата, қызға бата, келінге бата, сапар бата, жастарға бата, сүндет той батасы, Наурыз батасы, Ораза айт батасы, жарапазан батасы және тағы да басқалары. Ел арасында би-шешендеріміздің, айтулы тұлғаларымыздың ауыздан-ауызға тарап жүрген баталары бар. Қазақ халқы туралы айтқанда ойымызға бірден қонақжайлық пен бата беру ұғымдары келеді.
« — Халқымыз ақ батаға үлкен мән берген. Бата сұрау, бата беру дәстүрі әлі күнге дейін өз мағынасын жоғалтаған салт-дәстүрдің бірі. Дана халқымыз батаға үлкен мән бергендігін «Батаменен ел көгерер, жаңбырменен жер көгерер» деген мақалынан түсінуге болады. Қазақтың ақ батасы ұрпақтарын адамгершілік пен имандылыққа, әдептілік пен шешендікке баулыған. Бата беру- адал ниет, жақсы тілек білдірудің ұлттық дәстүрі. Халық ақ батадан-рухани қуат алады, ол жақсылыққа жол ашады деп сенеді. Әдетте жасы үлкен, елге сыйлы қариядан қол жайы, бата сұрайды. Үлкен кісілердің берген батасы қабыл болады деп сеніп, қарттардың көңілін табуға тырысады. «Бата» – араб тілінен алынған және алғыс айту, тілек білдіру мағынасын білдіретін сөз. Бұл сөздің қазақ мәдениетінде кеңінен қолданылуы бата беру дәстүрінің тарихы мен оның қоғамдағы орны туралы көп нәрсені білдіреді. Қорыта айтқанда, «ақ бата» алу дәстүрі қазақ мәдениетінің маңызды бөліктерінің бірі болып табылады, ол тек тілектер мен алғыстардың берілуі ғана емес, сондай-ақ, қоғамның рухани және әлеуметтік байланыстарының беріктігін көрсетеді.» — дейді Сауран аудандық Ардагерлер кеңесінің төрағасы С.Ахметов
«Батагөй қария» атты аудандық байқауы 2 кезеңнен құралып, аудандағы әр ауылдан 1 батагөй қариядан этнос ақсақалдары қатысып, бата беріп бақтарын сынады. Сайыс қорытындысымен І орынды Шорнақ ауылының батагөй қариясы Ашенов Өтеген қария қанжығасына байлады. ІІ орынды Жүйнек ауылынан О.Мырзабеков иеленсе, жүлделі ІІІ орыннан Жусупов Максут қария көрінді. Сондай-ақ, белсене қатысқаны үшін Аша елді мекенінен А.Бабашев, Қарашық ауылдық округінен А.Ахмедов, Йассы ауылдық округінен Б.Мутенов, Жаңа Иқан ауылдық округінен М.Хасанов, Майдантал ауылынан Б.Ахатов, Жібек Жолы ауылынан Б.Төленбайұлы марапатталды.
Қазақтың ұлттық құндылықтарын дәріптеген іс-шарада қариялар бата алудың дәстүрлік мәнін, келешек ұрпаққа берер мол тағылымдарын айтып берді.
«- Бата – қазақтың ғасырлар бойы сақталып келген ұлттық дәстүрлерінің бірі. Бұл дәстүрдің маңызы бүгінгі күнге дейін сақталып, әртүрлі тойларда, жақсылықтарда және дастархан басында қолданылып келеді. Бата, көбінесе, ақ дастарханның басында айтылатын тілектер мен алғыстардың түрі болып табылады. Бата әр түрлі жағдайда беріледі. Қонақасына, сойылған соғымға, жиналған егінге, күздікке, жауын жаумаса тасаттыққа, түрлі жақсылықтарға арналған той-томалақтарда бата беріледі. Мұндай баталар жас өспірімдерден ғана емес, үлкендерден де сұралуы мүмкін. Батаның көптеген түрі бар, әр адам өз білгенін айтып, тілек білдіруі мүмкін. Мысалы, біреулер «батыр бол» десе, басқалары «бай бол», «ақылды бол», «ақ сақалды сары түсті шал бол» немесе «бәледен сақта» деп тілейді. Бата негізінде намаздың соңында қол жайып айтылатын дұғаға негізделген. Қазақ баталары сол дұғаның үлгісінде айтылады. Баталар ұзын да, қысқа да болуы мүмкін және олар әр түрлі жағдайларда қолданылуы тиіс. Батада ел тірлігі, ұлттық намыс, азаматтық парыз, елдік тұтастық, берекелі бейбіт өмір, достық пен татулық, ағайынның адал көңіл ынтымағы мен бірлігі, жас отауға жақсылық, жорық-шерулерге аттанар сарбаздар мен сардарларға жеңіс тілеу, алыс жолға ат басын бұрғандарға сәттілік, өмір жолын жаңа бастаған өренге, жаңа туған нәрестеге ұзақ ғұмыр, өнегелі жол тілеу, мұсылмандық мұратқа ұю, имандылық, әділеттілік, адалдық, елдік пен ерлік, дастархан берекесі туралы баталар түрлері кездеседі. Бата алу дәстүрі қазақ қоғамында үлкен мәнге ие, ол адамгершілік пен ізгі ниеттің көрінісі болып табылады. Бата – қазақтың әлеуметтік және мәдени өмірінде маңызды рөл атқарады. Оның мазмұны мен мақсаты әртүрлі жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Әрқайсысы өз орны мен уақытында берілетін баталардың түрлері мен мәндері үлкен әлеуметтік мәнге ие. Бұл тек жеке адамның немесе отбасының ғана емес, тұтас қоғамның игілігі мен рухани байлығы үшін маңызды.» — деді байқауда І-орынды иеленген Шорнақ ауылының батагөй қариясы Ашенов Өтеген.
« — Исламда бата алу дәстүрі дұға жасау арқылы жүзеге асады. Дұға жасау – мұсылманның Алладан көмек, қолдау, және игілік сұрау рәсімі болып табылады. Ақ бата алу кезінде адам өзіне, жақындарына және қоғамға жақсылық, денсаулық, ұзақ өмір және табыс тілейді. Исламда ақ бата алу адамға немесе топқа құрмет көрсету ретінде қабылданады. Қарым-қатынас, қоғамдағы бірлік пен ынтымақты сақтау үшін адамдар бір-біріне бата жасап, жақсы тілек білдіреді. Батаның көлемі недәуір үлкен, құрылымы күрделі болса, тілектің көлемі қысқа, бір-екі жолдан құралған ырғақты қара сөз немесе тақпақтан тұрады. Бата аяқталғанда қалың қауым бір ауыздан «Әумин. Айтқаныңыз келсін!» деген сөздерді айтып қошамет-қолдау білдірсе, ақ тілекті естіген адам оған қарымта жауап қайтарып, көңіл-күйін жедел білдіруі тиіс. Бір сөзбен айтқанда, тілек екі адамның диалогі ретінде орындалады. Мысалы, айтылған ақ тілекті қабыл алушы «Айтқаныңыз келсін», «Аузыңа май, астыңа тай», «Өз басыңа да сол келсін», «Құдайдың құлағына шалынсын», «Алла разы болсын» деген дағдылы жауаптарды береді. Бата тек жеке адамдарға ғана емес, сонымен бірге қоғамдық өмірге де әсер етеді. Ол қоғамдағы үйлесімділікті, татулықты, және рухани құндылықтарды нығайтуға бағытталған. Қазақтардың бір-біріне бата беруі – олардың арасындағы сенімділікті, құрметті, және мейірімділікті көрсетеді. Бұл дәстүр ұлттық бірегейліктің және мәдениеттың бөлінбес бөлігі болып табылады. Қазақ әдебиеті мен ауыз әдебиетінде бата берудің өзіндік орны бар. Баталар көбінесе халықтың даналығы мен мәдени құндылықтарын көрсететін әдеби шығармаларда орын алады. Бұл шығармаларда бата беру дәстүрінің тарихы, маңызы, және оның қоғамдағы орны кеңінен суреттеледі. Бата – қазақ мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Ол ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың сақталуына, ұрпақтан-ұрпаққа берілуіне және қоғамның рухани дамуында маңызды рөл атқарады. Баталар арқылы қазақ халқы өзінің ізгілік, мейірімділік және құрмет сияқты құндылықтарын ұрпақтарына жеткізеді.» — деді Жусупов Максут қария
Бата – қазақ мәдениетінің мән-мағынасын, рухани байлығын және ұлттық құндылықтарын көрсететін ерекше дәстүр. Ол әр түрлі жағдайда, әртүрлі адамдарға және әр түрлі мақсаттарда беріледі. Батаның әлеуметтік, мәдени және рухани маңызы оны қазақ халқының мәдениетінде маңызды орынға ие етеді. Батаның әрбір түрі өзіне тән ерекшеліктерімен, мәнімен және қолдану салаларымен ерекшеленеді, бұл оның байлығы мен көптүрлілігін көрсетеді.
Жүйнек ауылында Сауран ауданы әкімі Таңғатаров Мақсат Асылбекұлының бастамасымен «Ауылым – алтын бесігім» атты ауылдық мәдениет үйлері мен клубтары арасындағы байқау Жүйнек ауылдық округі әкімшілігі, Жүйнек ауылдық мәдениет үйі және ауылдық кітапхана ұжымымен бірлесе ұйымдастыруымен өтті. Бұл байқау ауыл мәдениетін, өнерін, дәстүрін дәріптейтін, ауыл халқының рухани құндылықтарын жаңғыртатын тамаша іс-шара болды.
Байқау барысында Мәдениет үйі қызметкерлері мен ауылдың өнерпаздары түрлі өнерлерін көрсетті. Сахнада ән шырқалып, күмбірлеген күй төгілді, би өнері мен попурри орындалды. Әсіресе, өз елінің мақтанышы болып табылатын ақын Әбдіғаппар Жақыпов өз орындауында өлеңдерін оқып, көпшіліктің көңілін тебірентті. Жансұлу Болысбаева орындауында «Туған өлке» әні, Зебинисо Абдалимова орындауында «Жүйнек менің ауылым» өлеңі мен «Дилшод» өзбек халықтық фольклорлық ән-би ансамблімен бірге «Омон» әні, Умида Еркинова орындауында «Ризамын» әні, Ғиесиддин Рахмиддинов, «Дилшод» өзбек халықтық фольклорлық ән-би ансамблі, Сара балабақша бишілері орындауында «Хорезм ләзгісі» әні, Шерхан Әлібековтің орындауында «Ауылға барып тұрыңдар» әні мен сахнада ауыл көрінісі, Серғазы Шәкірдің орындауында «Ауылға сағыныш» әні мен қатар сахнада жастардың көрінісі, Әлібековтер отбасы бүлдіршіндерінің орындауында «Жас өрендер жырлайды» әні сахнада Заңғар мектебі бишілерінің биімен, Шекербұлақ домбырашылар ансамблі және жетекшісі Бақдәулет Алдаберген, Жүйнек домбырашылары және Әлібековтер ансамблі орындауларында «Ата толғауы» күйі, «Ерке сылқым» күйі және «Восолоде в огороде» орыс шығармасы аспаптармен орындалуы, Жасурбек Абдалимовтың түрлі аспаптармен попурри орындауы, Көркемөнерпаздар үйірмесінің орындауында «Өнерлі өлке» әні қалың көпшілікке ұсынылып, ыстық ықыластарына бөленді. Концерттік бағдарламаның бір ерекшелігі әр әннің сыртында «Ауыл қазақтың қара шаңырағы» деген тақырыпта көріністер көрсетілді.
Байқаудың тағы бір жарқын сәті – ауылдың ақ кимешекті әжелерінің өнер көрсетуі болды. Олар ауылдың ежелгі дәстүріне сай ән салып, туған жерге деген махаббаттарын ән арқылы жеткізді. Әжелердің әсерлі орындауы жас буынға тәрбие беріп қана қоймай, ұлттық құндылықтардың өміршеңдігін көрсетті.
Байқауда ауыл мақтаныштары ақын Әбдіғаппар Жақыповтың, сазгер Шерхан Әлібековтің, «Дилшод» өзбек халықтық фольклорлық ән-би ансамблінің құрметіне арнайы көрме ұйымдастырылды. Сонымен қатар, Жүйнек ауылдық кітапхана қызметкері Гүлсім Балтабай ұйымдастырған көрме де ауыл тұрғындарының ерекше ықыласына ие болды. Көрмеде ауылдың тарихы, мәдениеті және әдеби мұралары жайлы деректер мен кітаптар қойылып, әрбір келуші ауыл туралы білімдерін кеңейтуге мүмкіндік алды. Бұл көрме ауылдың рухани өмірінің айнасы іспетті болды. Ауыл мектептерінің еңбек пәні мұғалімдерінен де алтын күз тақырыбында түрлі көрмелер жасалған. Қолөнер мен ауылшаруашылық тақырыбындағы көрмелер де ауылдың байырғы дәстүрлерін жалғастырып тұрды. Ал ауылшаруашылық көрмесінде жергілікті шаруалардың еңбегі мен ауыл шаруашылығының жетістіктері таныстырылды. Ауылдың басты тіршілігі саналатын бұл салада көптеген жемістер мен көкөністердің безендіріліп көрсетілуі көрмеге келген қонақтарды таң қалдырды.
Шараның тағы бір жарқын әрі маңызды бөлігі – ұлттық тағамдар көрмесі болды. Бұл көрме арқылы ауыл тұрғындары қазақтың байырғы асханасының ерекше дәмін сезіндіріп, ұлттық дәстүрлерімізді ас дайындау арқылы жаңғыртты. Дастарқан басына қойылған қойдың басы мен әжелердің қолынан шыққан құрт майлары келген қонақтарға ерекше әсер сыйлады. Бауырсақ, құрт, қымыз секілді ұлттық тағамдар барша қонақтарға ұсынылды. Көрмеде сонымен қатар ет тағамдары да қойылды. Әр тағамның дайындалу ерекшелігі мен оның қазақ халқы үшін маңыздылығы туралы ақпарат беріліп, әрбір қонақ ұлттық тағамдардың тарихына үңіле алды. Ұлттық тағамдар көрмесі ауыл тұрғындарының рухани және материалдық мұрасын, қонақжайлық дәстүрін тағы бір мәрте дәлелдеп, байқаудың ерекше мән-мағынасын толықтырды.
«Ауылым – алтын бесігім» байқауы Жүйнек ауылының рухани және мәдени байлығын ашып көрсетіп, ауылдың бірлігі мен ынтымағын арттырған маңызды іс-шара болды. Ауыл тұрғындары мен қонақтары шарадан үлкен әсер алып, өз ауылдарына деген мақтаныш сезімін жүректеріне түйіп қайтты.
Аудан орталығы «Даңқ» саяжолында «Алтын күз» ауыл шаруашылығы саласын қорытындылаған жиыны ұйымдастырылды. Оның аясында арзан бағада азық түлік өнімдерінің жәрмеңкесі, асыл тұқымды мал басының көрмесі, ауылшаруашылық техникаларының көрмесі, асыл тұқымды қошқардың салмақ өлшеу рәсімі өтті. Үздік өнім алған шаруа қожалықтарымен ауыл окуг әкімдіктері, үздік ауыл шаруашылық мамандары марапатталды. Аудан тұрғындарына шаруалар арзандатылған бағадағы өз өнімдерін ұсынды. Мерекелік шарада аудан әкімі Мұхит Тұрысбеков барша аудан тұрғындарын берекелі де, мерекелі «Алтын күз» мерекесімен құттықтап, үздік ауыл округтерімен, шаруа қожалықтарын марапаттады. «Дана халқымызда «Еңбек еткеннің еңсесі биік» деген тағылымды сөз бар. Өндіріспен қатар ауыл шаруашылығы саласы қашанда аудандағы ең маңызды сала болып қала бермек. Президентіміз Қасым Жомарт Кемелұлы биылғы жолдауында «Агроөнеркәсіп кешеніне инвестиция тарту – өте маңызды міндет. Тасқын судан болған қиыншылықтарға қарамастан, диқандарымыз егін егу жұмысын дер кезінде аяқтады. Оларға зор ризашылығымды білдіремін», -деп ауылшаруашылық саласы еңбеккерлеріне үлкен бағасын берді. Ауыл шаруашылық саласы қашанда үкіметтің басты назарында. Мәселен, мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2023 жылы ауыл халқының табысын арттыру мақсатында «Ауыл Аманаты» бағдарламасы жүзеге асты. 2023 жылы «Ауыл Аманаты» бағдарламасын жүзеге асыру үшін Шолаққорған, Созақ, Құмкент, Жартытөбе ауылдық округтері қатысқан. «Ауыл аманаты» жобасына 277 жоба тапсырылып, 210 жоба 1 млрд. 169 млн. 410 мың теңгеге несие алды»,- деді аудан әкімі Мұхит Сексенбайұлы.
Ауыл шаруашылығы бойынша табысты көрсеткішке қол жеткізген Қарақұр ауыл округ әкімдігі (ауыл әкімі Ғалым Бимендиев) Сызған ауыл округ әкімдігі (ауыл әкімі Қайырқұл Нұртан) 3 орын, Құмкент ауыл округ әкімдігі (ауыл әкімі Ерзат Балықбаев) 2 орынмен, 1 орын алған Жартытөбе ауыл округ әкімдігі (ауыл әкімі Данияр Жүсіпов) аудан әкімінің алғыс хатымен марапатталды. Асыл тұқымды қошқардың салмақ өлшеу рәсімінен 141 келі шыққан сызғандық «Аманат» шаруа қожалығының төрағасы Ысқақов Жандос алды. Жоғары көрсеткіштерге қол жеткізген озат шаруалар да аудан әкімінің алғыс хатының иегері болып, сый -сияпат табысталды.
Сондай-ақ, аудандық мәслихаттының депутаты Бағлан Сүгірбаев, аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Қабылбек Еспенбетов құттықтау сөз сөйлеп, бірқатар азаматтарға алғыс хат табыс етті. Жалпы теріскейлік шаруалар жиын терім маусымын жоғары дәрежеде аяқтады. Көршілес Ресей мемлекетіне қауын қарбыз экспорттады. «Ауыл Аманаты» бағдарламасын жүзеге асыру үшін 2024 жылы Қаратау, Қарақұр, Сызған және Шолаққорған ауылдық округтері ұсынылып, қатысқалы отыр. Бүгінгі таңға Қарақұр ауыл округінен «Ran Agro», Сызған ауыл округінен «Қайнар 1», Шолаққорған ауыл округінен «Игібай» ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтері ашылды.
Несие қаржы алуға Сызған ауыл округінен «Қайнар 1» АӨК құжаттары «ЫРЫС» МҚҰ» ЖШС-не құжаттары өтті. Қарақұр ауыл округінен «Ran Agro» АӨК-і құжаттары әзірленуде. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 2024 жылдың 8 айында 8 млрд. 992 млн.теңгені құрады. Егістік жер көлемі 14 638 гектарға игерілді. Сондай-ақ 20 жаңа ауыл шаруашылығы техникалары алынып, жаңбырлатып суару әдісі 201 гектар жерге енгізілді. Созақ ауданы бойынша 18 асыл тұқымды қой шаруашылығы тіркелген. Осы шаруашылықтарды 14 059 бас асыл тұқымды қойлар өсірілуде. Жиын соңы аудандық мәдениет үйі өнерпаздарының қойған концерттік бағдарламасына ұласты.
Түркістанда биылғы «Өнерлі өлке» облыстық өнер фестивалі Отырар ауданының мәдениет күндерімен қорытындыланды. Көше театры үлгісінде Этноауылда «Ми палау» сахналық қойылымын көпшілік назарына ұсынды. Мәдениет күндері аясында ұлттық ойындар да насихатталды. «Ұлттық ойын –ұлттың игілігі» атауымен арқан тарту, асық ату, қошқар көтеру, садақ ату және қазақша күрес, тағы басқа түрлерінен сайыс ұйымдастырылды. Жеңімпаздарға бағалы сыйлықтар тапсырылып, арнайы алғыс хаттармен марапатталды. Сонымен қатар халық фольклорынан Таусоғар, Алдар көсе, Қожанасыр және Желаяқ пен Мешкейлер де қала тұрғындары мен қонақтарына көтеріңкі көңіл-күй сыйлады. Ұлттық құндылықтарды дәріптеу мақсатында ұлттық тағам түрлерінің дайындалу жолы көрсетілді.
Алғашқы күні «Киелі Отырардан – қасиетті Түркістанға» атты рухани керуен көші келіп, ауданның тумасы, әлем ақыны, Қазақстанның Еңбек Ері Мұхтар Шаханов арнайы қонақ болды. Суретші Әділхан Мәліктің туындыларынан көркемсурет көрмесі және ауданның жетістіктері мен кітап көрмесі жасақталды. Отырарлық қолөнер шеберлерінің, ағаш ұсталарының және құмыра жасаушылардың көрмесі аясында шеберлік сағаттары өткізілді. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің көрмесі жәрмеңкеге ұласып, «Ұлы дала дәстүрі» айдарымен киіз үйлерде халқымыздың әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерінен көріністер көрсетілді. Көпшілікке бие, түйе сауып көрсетілді. «Ботаны қырқынан шығару», киіз басу, құрт жаю мен май пісу, тағы басқа ұмыт болып бара жатқан ұлттық құндылықтар ұлықталды. «Алтыбақан» жастар ойын-сауығы өтті.
Ал кешкісін «Керуен сарай» туристік кешенінде өткен гала-концертте ауданнан шыққан танымал тұлғалардың туындылары мен күмбірлеген күй, мың бұралған би де көрініс тапты. Мерекелік жиында аудан әкімінің орынбасары Айдос Құлмаханов сөз алып, қасиетті қала тұрғындары мен қонақтарын құттықтады. Кеш барысында сатира сардарлары Уәлибек Әбдірайымов пен Жүсіп Ақшора, «Алтын домбыра» иегері Бекарыс Шойбеков пен айтыс ақтаңгері Анар Жаппарқұлова және ән өнерінің жұлдыздары Хадиша Шалабаева, Берік Сексенбек, Ермахан Әшіров арнайы қонақ болып, «Бақыт айдынында» бишілері, «Бастау» тобы мен «Қыздар» триосы және тағы басқа аудан өнерпаздарымен бірге өнер көрсетті. Кешті белгілі журналист Қайырхан Мәулен мен Гүлімқұлжа Сейтқазы жүргізді.
Айта кетейік, Түркістан – Түркі әлемінің туристік астанасы атануына орай өткізілген өнер фестивалі маусым айында басталған болатын. Облыс әкімдігінің қолдауымен, облыстық мәдениет басқармасының ұйымдастырған фестивалдің басты мақсаты – мәдениет пен өнерімізді дамыту және жастар арасында ұлттық салт-дәстүр мен әдет-ғұрпымызды дәріптеп, Түркістанның туристік әлеуетін арттыруға бағытталған. Алғаш болып фестиваль шымылдығын күндері Сайрам ауданының көркемөнерпаздары ашып, 17 аудан, қала өнерпаздары бекітілген кестеге сәйкес екі күн бойы өнер көрсетті. Жеңімпаздар алдағы уақытта марапатталатын болады.
Қазақ қолөнерінің туындауына, дамуына тұрмыстық қажеттілік тікелей ықпал етті. Сондықтан да бейнелеу өнерінің өзге салаларына қарағанда ұлттық қолөнер жақсы дамыған. Алғашқы кезде қолөнеріне үй кәсібі, қажеттілік негіз болса, келе-келе қолөнершілер қолөнер өнімдерін өз тұрмысының қажетін қамтудан, бірте-бірте малға, затқа айырбастап, оны кәсіп түріне айналдырды. Тапсырыс жасаушылар қолөнер бұйымдарының ақысына мал немесе басқадай заттар беріп, айырбастап, ұлттық қолөнер қоғамдық өндіріспен қатар дамыды.
Қолөнер бұйымдары тапсырыс бойынша өндіріліп, базар сұранысы да ескеріліп, халық арасынан небір керемет ісмер шеберлер шығып, халқымыздың ұлттық қолөнерін қалыптастырды.
Қазақтың күнделікті тұрмыста қолданатын заттарының барлығы көшпелі және жартылай көшпелі өміріне лайықталып жасалған. Көшпенді тіршілікте тіккенге де, жыққанға да өте жеңіл де, қолайлы киіз үйінен бастап, ішкі жасау-жиһаздары да жүннен тоқылған, мақта-матадан кестеленген бұйымдар болып келеді. Соның бірі — қазіргі кезде тек музейлерден ғана көре алатын, арнайы мамандардан өзге жалпы көпшілік ұмыта бастаған қазақтың құнды қолөнер туындысы — Тұскілем.
Тұскілем — көбінесе төсектің үстіңгі тұсына кілем орнына ілінетіндіктен оның аталуы «тұс» және «кілем» сөздерінің бірігуінен пайда болған. Тұскілемнің астыңғы етегі төсектен көрінбейтін болғандықтан қорғандалмайды, яғни жиектелмейді, бұйымның үстіңгі және екі қапталына терілетін қорған жиектемеге ою-өрнек желісі салынбайды. Тұскілемнің кез-келген түрінің етегі ашық қалдырылатындығы сондықтан (1 сурет ).
Тұскілемнің – пүліш немесе барқыт сияқты матадан тігіліп, өрнектеліп жасалатын түрі және киіздің арнайы басылған әрі тығыз, әрі жұқа киізден таңдалып жасалатын түрлері тұскиіз, сондай-ақ жылқы терісінен көн илеп теріден (2 сурет) де, терінің арнайы өңдеуден өткен күдері (күдері-замша) (3 сурет) деп аталатын түрінен немесе сатып алатын қалың былғарыдан бедерлі ою-өрнек жүргізілген тұскілем жасайтын шеберлер де болған. Әрине, мұндай бұйымдарды, көбінесе ауқатты адамдар сонау ХVIII-ХIХ ғасырларда жасатқан. Мұндай бұйымдарды жасау тәсілі қазіргі күнде ел арасынан мүлдем ізін жойған. Х.Арғынбаевтың Қазақ халқының қолөнері атты еңбегінде келтірілген осы үлгідегі ХIХ ғасырда жасалған былғары тұс кілемнің бір тамаша үлгісі Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік музейінің қорында сақталған. (2-3 сурет. Қазақ кілемдері мен тоқыма бұйымдары. ғылыми каталогынан).
Тұскілем бұйымдардың ішіндегі ең көрнектісі болып табылатын, үйге сән беретін негізгі әшекейлік жасау болуымен бірге үй иелерінің ауқаттылығы мен дәрежесін білдірген. Ол қыз жасауына кіріп, кейде қыздың өзі тігетіндіктен оның шеберлігін, ісмерлігін көрсететін болған.
Ал, «Әзірет Сұлтан» Ұлттық тарихи-мәдени музей-қорында сақталған тұскілемнің материалы мата, кесте жіп, өлшемі: 112х208 см. Тұскілем П-әрпі тәрізді болып келетін қарақаспен көмкеріліп, ортадағы ою мен қарақастың арасына ақ сұрып матадан сырылып су жүргізілген. Түрлі-түсті жіптермен кестеленген тұскиіз өрнектерінің негізгі көрінісі «Жұлдызгүл» ою-өрнегі бейнеленіп, ақ пен қызыл түсті жіпті кезек түсіріп айналдыра шеңбер жүргізілген. Шеңберлердің ішкі бөлігіне «қошқар мүйіз» оюы қарама-қарсы түскен де, арасына су жүргізіліп, ішкі бөлігі «бес жұлдыз» пішінді етіп бейнеленген. Жиектемеде оюлармен гүл тәрізді өрнектер кезектесіп түскен. П-әрпінің ішкі бөлігіне де тұскиіздің негізгі оюы орналасқан.
Оюы өте нәзік, дәлме-дәл дөңгелек шеңбер пішінді болып келіп, сыртқы бөлігі төртбұрышты болып біткен. Тұс киіздің өн бойына «Қошқар мүйіз», «құс қанаты», «гүл» ою-өрнектері түрлендіріліп түскен. Тұс киіздің барлық өрнектері «тышқан із» кесте, «біз кесте» тоқу әдісімен тоқылған. Ал осы өрнектер ойып жапсырған ою емес, асқан дәлдікпен тығыз тігілген кесте. Жасалуы үлкен шеберлік, ыждағаттылық пен төзімді талап ететін түскілем музейдің сирек кездесетін құнды жәдігері, бірегей өнер туындыларының қатарына жатады.
